Anarchistisch denken gaat in mijn optiek tegen de heersende mening, tegen consensus in. Dat is vanzelfsprekend lastig want de mensensoort hoort nu eenmaal bij de kuddedieren. Als we afdwalen, zoals schapen, waren we ooit een gemakkelijke prooi voor bijvoorbeeld wolven. Weliswaar hoeven we tegenwoordig niet meer bang voor deze roofdieren te zijn, maar de angst blijft, die zit in ons systeem. Nu nog blijkt dat een paar zeldzame wolven in Nederland voor een zodanige schrikreactie zorgen dat een aantal politici meent dat er voor hen munt uit te slaan valt.
Het gevaar van een sterk heersende consensus is geweldig uitgedrukt door de grote anarchist Michail Bakoenin. In zijn boek Over anarchisme, staat en dictatuur schreef hij dat in een socialistische, klasseloze staat een regering het economisch beheer zal voeren, zal zorgen voor de rechtvaardige verdeling van rijkdommen, en voor het gebruik van kapitaal bij de productie door de enige bankier, de staat. Het zal de heerschappij van het wetenschappelijk verstand zijn, het meest aristocratische, despotische, arrogante en minachtende van alle regimes. Er zal een nieuwe klasse ontstaan, een nieuwe hiërarchie van werkelijke en denkbeeldige geleerden, en de wereld zal verdeeld worden in een minderheid die heerst in naam van de wetenschap en een geweldige onwetende meerderheid.
Denken tegen de consensus in is in de huidige tijd lastiger geworden door de coronacrisis. Covid19 zorgt voor angst. Voorzichtigheid is vanzelfsprekend geboden. Zo’n situatie brengt met zich mee dat rallying around the flag, dat accepteren van acties van de leider, nog op meer instemming mag rekenen dan gewoonlijk. Een uiting daarvan is dat de premier volgens peilingen nog nooit zoveel bijval heeft gehad als nu.
Maar juist deze crisistijd laat zien dat tegendraads denken ons verder brengt. Een voorbeeld uit de coronacrisis betreft het testen op Covid19. Hoewel vanuit de Wereld Gezondheidsorganisatie werd gezegd dat veel testen essentieel was om verspreiding van het virus in te dammen, zette Nederland niet alles op alles om tests beschikbaar te hebben. De heersende mening, verkondigd door het RIVM, was dat het onmogelijk was om snel voldoende tests te krijgen. Dan is anarchistisch denken meteen: hoezo onmogelijk? Onderzoek door journalisten van Follow the Money bracht vervolgens aan het licht dat de onmogelijkheid voor een groot deel werd veroorzaakt door de weigering van farmaceutische gigant Roche om de receptuur van testvloeistof breed beschikbaar te maken. Hoe het hier ook verliep, het gaat er in deze om dat stelligheid van deskundigen niet zonder meer wordt gepruimd.
Een ander voorbeeld van een probleem dat nu speelt hangt samen met de toename van CO2. Anarchistisch denken houdt in dat je vraagtekens zet bij aannames over CO2-reductie. Het is een complex vraagstuk en het is onmogelijk daar snel over te oordelen. Een van de aannames is dat biobrandstof bijdraagt aan de reductie van CO2. Oké. Klopt dat wel? Als zuiver op CO2 wordt gefocust, klopt de theorie wellicht, maar als we op grote schaal aan houtkap voor biobrandstof doen, is de schade voor de natuur door het verdwijnen van bossen te groot voor rechtvaardiging van de kap.
Anarchistisch denken houdt ook minder fraaie dingen in. Zo vallen aluhoedjes er ook onder te scharen. Wordt Covid19 door een virus veroorzaakt? Mogelijk, maar 5G-netwerken, ook al zijn ze nog niet in gebruik, kunnen zorgen voor sterke activering van het virus. Hoewel onzinnig, hoort deze gedachte die tegen de heersende consensus ingaat, ook bij het anarchistisch denken.
Wat te doen met het denken van aluhoedjes? Voor anarchistische denkers zou ik een vuistregel uit de bijbel willen meegeven. 1 Thessalonicenzen 5:21-22 zegt: onderzoek alles, behoud het goede en vermijd elk kwaad, in welke vorm het zich voordoet. Dat zou ik willen invullen met: ga tegen de consensus in, maar blijf niet coûte que coûte vasthouden aan een waandenkbeeld. Wat ‘coûte que coûte’ in een bepaalde situatie concreet inhoudt, is dan weer een kwestie van persoonlijke invulling. Sommige anarchistische denkers zullen zelfs blijven geloven dat anarchisme ooit een werkbare maatschappelijke organisatie kan opleveren. Desalniettemin is anarchistisch denken al met al het koesteren waard.
