Het politieke midden zal niet standhouden

‘Het politieke midden is terug’ jubelde De Volkskrant na de verkiezingen. Ook FNV-voorzitter Ton Heerts is optimistisch over de uitslag: ‘Dat betekent dat we weer kunnen gaan bouwen aan de sociale agenda’. Wensdenken heet dat.

Wie gelooft dat de Nederlandse politiek op het punt staat om terug te keren naar een stabiel midden, zal bedrogen uitkomen. Ten eerste hebben de liberalen en sociaal-democraten alleen kunnen winnen door de flanken op te zoeken. De PvdA paaide kiezers van de SP door te beloven de door henzelf ingevoerde marktwerking in de zorg terug te draaien. De VVD nam alle rechts-populistische taal over ‘geen stuiver voor de Grieken’ en ‘Geen Nederlands, geen bijstand’ van Wilders over.

Ten tweede is de Nederlandse economie verre van stabiel. De werkloosheid loopt langzaam op en de verdere koopkrachtdaling zal volgend jaar nog harder voelbaar worden. De hypotheekschuld is de hoogste van de eurozone en 20 procent van de hypotheekbezitters staat ‘onder water’, wat betekent dat de hypotheek hoger is dan de waarde van hun huis. Verder blijkt uit een recent rapport dat Nederlandse banken voor 80 miljard euro aan leningen hebben verstrekt voor de bouw van kantoren. Maar bijna de helft van alle kantoren staan leeg. Deze vastgoedzeepbel is in staat om de economie te ontwrichten.

Bovendien staat de Nederlandse elite niet boven de corruptiepraktijken en het mismanagement dat we in Griekenland, Ierland en Spanje hebben gezien. Onlangs ging de Nederlandse projectontwikkelaar Eurocommerce ten onder door een piramidespel en liet een schuld achter van 650 miljoen.

Ten derde verergert de Europese crisis. De Europese regeringen hebben erop gegokt dat ze met enorme bezuinigingen de rekening van de crisis bij gewone mensen kunnen neerleggen. Maar dit verdiept de crisis en de sociale explosie die zich in Griekenland, Spanje en andere landen opbouwt, kan het droomscenario van de Europese elite in een nachtmerrie veranderen.

Ondertussen begint ook de Duitse economie te stagneren en verscherpt de crisis zich in België en het Verenigd Koninkrijk. De krachten die de afgelopen jaren het politieke midden hebben versplinterd, zijn nog springlevend. En de volgende coalitie gaat dat aan den lijve ondervinden.

De centrale vraag is wat voor antwoord hier op gaat komen: Een rechts-populistisch antwoord dat de crisis aangrijpt om haat te zaaien tussen bevolkingsgroepen of een radicaal links antwoord dat vanuit strijd tegen het crisisbeleid inzet op systeemverandering.

De afgelopen jaren heeft de opmars van Wilders het rechtse bewustzijn van ‘Nederland voor de Nederlanders’ verhard en de aandacht afgeleid van het echte probleem: het gegraai aan de top. Inmiddels is de PVV door haar gedoogsteun en interne crises verzwakt. De opkomst van extreemrechts geweld in Griekenland en Hongarije vormt echter een waarschuwing: in tijden van crisis kan extreemrechts inspelen op wanhoop en groeien door een zondebok aan te wijzen.

SP: naar midden of naar links?

Links heeft de uitdaging om solidariteit te creëren en de echte schuldigen van de crisis aan te wijzen: directeuren en aandeelhouders van grote bedrijven, de gokkers op de beurs en de bankiers.

Tijdens de verkiezingen verzwakte de SP dit geluid echter om als een betrouwbare regeringspartner gezien te worden. Terwijl de VVD, De Telegraaf en de bazenclub VNO-NCW de aanval openden, presenteerde Roemer zich als de deftige premier. In plaats van hard terug te slaan probeerde de SP zich vooral te afficheren als een ‘PvdA light’.

Die strategie heeft niet gewerkt. Het dilemma voor de SP is nu: verder de PvdA achterna of een ruk naar links. Uiteindelijk zal een echte progressieve doorbraak er alleen komen als er een tegenmacht wordt opgebouwd.

Dat vereist een harder geluid over het terugsturen van de rekening van de crisis. Haal het geld waar het zit – belast de topvermogens, het flitskapitaal en de megawinsten. Daar valt meer te halen dan bij de onderkant en het is bovendien rechtvaardiger. Die boodschap uitvergroten kan de balans weer richting links gaan trekken en de basis leggen voor een nieuwe ronde van sociale strijd.

Dit stuk is eerder verschenen op de website van socialisme.nu; auteur Maina van der Zwan.