Onlangs hield ik met twietmaatjes een late sessie waarbij wij elkaar “Iberische” muziekjes toespeelden – Spaans- of Portugeestalige van de verschillende continenten. Aangeland bij Victor Jara, de doodgemartelde troubadour van de vreedzame parlementaire “revolutie” in Chili 1970-1973, kreeg ik een moeilijk ogenblik. Ik herinnerde mij dat acties waar ik bij betrokken was aanleiding waren geweest tot de oprichting van het Chili Comité (dat overigens verder door anderen werd “gedreven”). 11 september 1973, bijna veertig jaar geleden intussen – en hier zaten we in de nacht – in Nederland was Wilders aan de macht. Het geeft niet het gevoel dat je van Vooruitgang kunt spreken.
Een paar weken verder, het bruine kabinet is gevallen en op de een of andere manier kan ik (nog?) geen blijdschap opbrengen. Wilders is niet met pek en veren het land uitgejaagd, hij is met een eigen onzinverhaal er uitgestapt. Ik zou willen dat ik kon denken dat ultrarechts in zijn schulp kruipt vanwege de schoonmakersstaking die tenslotte in een overwinning is geëindigd. Of vanwege de actiedreiging die uitgaat van Occupy – dat in Nederland tot nu toe wel enig doorzettingsvermogen heeft getoond maar niet direct de kracht van het getal uitstraalt. De val van het kabinet-Rutte is geen overwinning. Vooral ook omdat de collaborateurs al evenmin in schande zijn weggejaagd.
Achtendertig jaar, het is best lang geleden en veel zoniet de meesten van degenen die dit lezen waren er niet eens, achtendertig jaar geleden. En als men er wel was, hoe bewust?
In de vroege ochtend van 25 april trokken de tanks van het Portugese leger op naar de hoofdstad. Er was wel sprake van ontevredenheid en gerommel in het leger dat met steeds grotere tegenzin een niet te winnen oorlog tot behoud van de koloniën in Afrika uitvocht. In Guiné-Bissau was de oorlog in feite al verloren, alleen wat steden waren nog in Portugese handen. “Erger” was dat er in officierskringen gekeken werd naar wat de “tegenstander” bewoog – in Guiné was dat een geïnspireerde guerrillabeweging die toegerust was met ideeën over hoe de revolutie er in Afrika uit kon zien. Portugal, dat als laatste koloniale mogendheid (hardnekkig, want het was ook het eerste Europese land met “overzeese bezittingen”) vasthield aan een verleden van voorbije glorie, was zelf niet veel meer dan een Derdewereldland. (Het is niet veel anders nu). De officieren namen de ideeën over van degenen tegen wie ze waren ingezet.
Die vijfentwintigste april 1974 maakte het leger een einde aan een bijna vijftigjarig fascistisch bewind dat zelf was vergeten hoe oud het was en dat niet besefte dat de vermolming allang had ingezet. Binnen een dag was het voorbij. De politieke gevangenen werden vrijgelaten, ballingen keerden terug en werden met open armen ontvangen, de eerste mei werd rood gevierd. Ik ga niet een verhaal vertellen van ruim anderhalf jaar wonder, een revolutie geleid door NAVO-officieren. In Washington en Bonn was men hier niet op voorbereid. De contrarevolutie werd maar moeizaam geregeld, maar zij kwam, 25 november 1975, in de vorm van een nieuwe militaire staatsgreep van zogenaamd “professionele” officieren.
Als u het niet gehoord of gelezen heeft destijds: u had “rechts” in Nederland en elders moeten horen janken over “de communistische generaals” die aan de macht waren – het NAVO-leger dat bedrijven bezettende arbeiders niet tegenwerkte en soms zelfs aanmoedigde. Daar heb je toch geen NAVO voor?
Het is geen droom geweest. Het werkt zelfs nog door: vanuit Portugese legerkringen is gewaarschuwd dat men zich niet laat gebruiken om eventuele opstand neer te laten slaan, integendeel. Er is nog steeds een verband tussen de niet meer bestaande Movimento das Forças Armadas (MFA, Beweging der Strijdkrachten) en het volk (Povo).
(Enige dankbaarheid van Hollandse kooplieden die massaal anjers aanvoerden, het symbool van de revolutie – een anjer in de geweerloop van een tank – is niet gebleken. Nou ja, dat zeg ik dan als iemand die zich in geschrifte en verder heeft ingezet voor de Portugese revolutie).
En het revolutielied bij uitstek tot slot, bedankt voor uw aandacht voor mijn oudeherenpraat.
Het ‘wonder’ bestaat niet meer. De ‘viering’ van de ’25 de Abril’ vond dit keer plaats zonder deelname van de ‘kapiteins’. Boycot dus, van de officiële herdenking in het parlement waar president Cavaco Silva een ongeïnspireerde speech hield die een opsomming bevatte van alle Portugese wapenfeiten (“het Portugees is de derde taal op Twitter!”). Geen demonstratie op de Avenida de Liberdade. Zelfs de kazerne op het Largo do Carmo van waar uit destijds premier Caetano en zijn ministers in ballingschap gingen was dit keer niet opengesteld voor publiek. Het bezoekerscentrum van de Beweging van de 25e April werd bemand door een ongeínteresseerde functionaris. Ik was de derde bezoeker om vier ’s middags. Dé dag leek ‘o povo’ geen lor te kunnen schelen. Het was gewoon weer een vrije dag.