De democratische kloof wordt vaak genoemd in een discussie over politiek. De elite krijgt het in een debat erover meestal te verduren. ‘Alle politici zijn zakkenvullers’, ‘nooit wordt er naar de gewone man geluisterd’ en ‘mij is over het onderwerp niets gevraagd’ zijn frases die daar bij horen en dan ook met de nodige regelmaat voorbijkomen.
Wat die democratische kloof inhoudt, is een stuk lastiger te benoemen. Ik zal die hier globaal omschrijven als het verschil tussen wat een bevolking wil en wat haar regering besluit. Die omschrijving is niet erg genuanceerd – ik ben me ervan bewust – maar kan hier volstaan.
Aanleiding voor dit stukje over de kloof was de vraag op een recent PEN-paneldebat: Is er iets mis met onze democratie? Verschillende bobo’s lieten hun licht schijnen over de kwestie. Naar mijn gevoel was hun lamp niet sterk. Eerder produceerden ze zelfs meer mist dan opklaringen. Ian Buruma kwam nog het dichtst bij een antwoord. Hij stelde: “Veel mensen hebben het gevoel dat de democratie is uitgehold. Een reden daarvoor is Europa. De EU heeft steeds meer bevoegdheden overgenomen van de landsregeringen, waarop de bevolking het gevoel krijgt dat hun soevereiniteit verdwijnt.”
Commune
Buruma gooit het woord soevereiniteit in de groep. Dat is een belangrijk begrip. Een fictief voorbeeld kan het probleem met zelfbeschikking verduidelijken. Stel je een commune op het platteland voor. Intern heeft ieder van de leden een even grote stem. Alles is perfect democratisch geregeld en de leden houden zich ook aan de afspraken – wat in de realiteit hoogst zelden gebeurt. De commune is voor haar bestaan afhankelijk van landbouw. Maar het blijkt dat het waterpeil te laag staat voor voldoende opbrengst. De gewassen komen snel water tekort bij een periode van droogte. De leden van de commune dragen hun bestuur op de zaak aan te kaarten bij het waterschap. Lange tijd zonder resultaat evenwel. Op den duur wordt de commune zo radeloos dat ze aan één persoon de bevoegdheden geeft om alles in het werk te stellen, eventueel ook met niet-geweldloze middelen, om het probleem te tackelen. De rest van de leden spreekt af de leider te gehoorzamen om resultaat te bereiken.
Met het voorstel is de democratie in de commune uitgehold. De leden ondervinden een probleem dat niet binnen hun gemeenschap kan worden opgelost. Het valt met andere woorden buiten hun soevereiniteit. Als het een onoplosbaar vraagstuk was, soit, dan was het niet anders. Maar de commune begrijpt goed dat de kwestie in principe wel valt op te lossen, maar dat het bestuur faalt in het bereiken van een gunstige uitkomst. In zo’n situatie bestaat de gerede kans dat de democratie het kind van de rekening wordt.
Financiële markten
In een artikel in Aftonbladet gaat het niet over een fictieve commune, maar over de EU-landen. Die zijn vergelijkbaar met de situatie in het voorbeeld. Hun soevereiniteit krijgt steeds minder speelruimte. Ze worden zelfs niet met rust gelaten, maar in een keurslijf gedwongen. “De Europese regeringen hebben geen andere keuze dan zich aan disciplinaire economische maatregels te onderwerpen, ongeacht wat de gevolgen hiervan op sociaal gebied zijn. Deze dwingende regels zijn door – en ten gunste van – de financiële markten vastgelegd,” aldus de auteur. Het einde van de democratie komt daarbij ook ter sprake: “De legitimiteit van democratisch gekozen regeringen kan hierdoor in gevaar komen. In deze landen [EU-landen] kan de opstand zowel uit rechts populisme als uit links voortkomen.”
Democratisering EU
Als de landen in de EU onmachtig zijn hun soevereiniteit te handhaven tegenover de financiële markten – in casu de eengemaakte markt van de EU – staan er grofweg twee te volgen wegen open. De eerste is het uittreden van een land uit de EU en de tweede route is de democratisering van de EU.
De eerste optie lijkt de gemakkelijkste. Geen gezeur, we doen alles weer zoals vroeger. Maar zo simpel is het niet. De financiële markten werken mondiaal. Zelfs Zwitserland, dat zich manhaftig verzet tegen EU-lidmaatschap, wordt langzamerhand gedwongen zijn grootste troef, het bankgeheim, op te geven. Wil een land blijven meedraaien in de wereldeconomie, dan moet het zich conformeren aan de disciplinerende regels.
De tweede optie is, als de financiële markten mondiaal opereren, evenmin voldoende. Dan zou als tegenmacht een wereldregering gevormd moeten worden. Zo’n oplossing ligt praktisch nog heel ver weg. Maar als tussenoplossing zou een democratische EU, als grootste economische blok ter wereld, wel het nodige tegenwicht kunnen bieden aan het grote kapitaal.
Waarom komt de democratisering van de EU onvoldoende van de grond? Dan verwijs ik naar de boven aangehaalde paneldiscussie. Of de deelnemers al dan niet met opzet mist veroorzaken, weet ik niet. Maar ze concentreren zich grotendeels nog op de democratie in de oude natiestaten. Niemand heeft het over de invloed van de financiële markten. Als de werking daarvan bij opinieleiders niet ter sprake komt, slechts af en toe wordt aangestipt door een perifere Viking, dan blijft het zicht op een groot probleem voor de gewone burger ontnomen.
De legimiteit van de regeringen is op dit moment direct aan de macht van de financiële markten en instellingen onderworpen. Overal komen vertegenwoordigers van de financieel instellingen aan de macht.
De klassieke politiek wordt genadeloos weggedrongen omwille van het zeggen van de financiële specialisten.
Dit is de nieuwe wereldregering.
Neem Griekenland en Italië als voorbeeld voor deze ontwikkeling.
Bij ons is de huidige regering de uiting van deze tendens en vooral de “nieuwe” Gezondheidszorg is direct aan de wensen van grote financiële instellingen en geldschieters gekoppeld en afhankelijk gemaakt.
Aardig voorbeeld, van die commune. Maar als we dat doortrekken naar de situatie in Europa, dan is er aan de bevolking niks gevraagd over de machtswissel, noch is aan deze bobo’s de opdracht gegeven om de financiële markt in te dammen – integendeel zelfs. Het is alsof je het Waterschap zèlf op de troon zet en zegt dat-ie alles mag, maakt niet uit, zolang het grondwaterpeil maar hoog genoeg is. Het is dus eigenlijk de Markt die momenteel soeverein is (want die heeft niemand boven zich).
Goh, ik kan het er voor een keer mee eens zijn.
Ik onderschrijf nexus m zijn woorden.
We laten ons knechten door de financiele markten.
Waarom eigenlijk ?
Het hele financiele systeem is failliet.
Mijn voorstel is dan ook, laat het financiele systeem maar klappen.
Hoe eerder, hoe beter.
Want de klap krijgen we toch vroeg of laat.
@1,@2,@3
Mooi dat we het allen eens zijn over de verregaande invloed van de financiële markten. Maar wat doe je eraan?
Huilie, huillie, zoals bijvoorbeeld Orbán: Hungarian PM to EU: ‘We won’t be a colony’, die de EU als een kolonialisator beschouwt.
Of populistisch prietpraat uitslaan: “er is aan de bevolking niks gevraagd.”
Wat is jullie alternatief?
4
Sjaak Scheele.
Ik dacht dat ik duidelijk was geweest.
Laat wereldwijd het financiele systeem maar klappen.
Het moet toch gebeuren.
En dan de financiele instellingen en markten zeer streng reguleren.
Het liefst een rente loze economie die gebouwd is op duurzaamheid.
Nu hebben we een economie gebouwd op schuld.
En dat is nooit houdbaar.
@4: Een Banking Holiday. Maar de politieke wil daartoe ontbreekt helaas. En zolang dat zo is, is er dus ook geen reden om de Unie meer mandaat te geven.
Wat men in het algemeen tegen de kloof kan doen is meer sociale gesprekspartners aan tafel nodigen. Maar dat werkt alleen als je de politiek meer bottom-up organiseert (want anders raken de vertegenwoordige organen op den duur ingekapseld (zoals de vakbonden, de VNG, auteursrechtenorganisaties en ga zo maar door) en krijg je weer de neo-variant van corporatisme).
#4, ik kan me vinden in de voorstellen van Theo en Joke. Het is maar een begin.
omdat veel burgers inzien dat de beter gesitueerden en de grote organisaties zoals politieke partyen. vakbonden, woningbouworganisaties e.d. het eerst aan hun salarissen denken . tracht men andere oplossingen te zoeken.
Sommigen kwamen by de PVV terecht, hetgeen ik beslist niet toejuich.
Maar om nu te stemmen op de partyen die ons klakkeloos aan de draaiende bankiers uitleverden???
Joke verwoorddde het goed.
@5 Theo,
‘Laten klappen’ is gemakkelijker gezegd dan gedaan. Door wie moeten de financiële instellingen streng worden gereguleerd? Door Nederland?
@6 Joke,
Het gaat er in eerste instantie niet om de EU meer mandaat te geven, maar om die te democratiseren. De bevoegdheden van het Europees parlement vis-à-vis de Europese Commissie en de Europese Raad moeten groter worden.
Hoe doe je dat, de politiek bottom-up organiseren? Via referenda? Het lijkt erop dat volgens jou het via vertegenwoordigende organen als de vakbonden, de VNG, auteursrechtenorganisaties niet lukt, omdat zij ingekapseld worden of al zijn.
Wat versta jij onder een Banking Holiday? En zo je dat voor elkaar krijgt, alleen in Nederland, of in Europa of wereldwijd?
Mijn strategie is om de EU democratischer te maken. Hoe pak je dat aan?
In eerste instantie moeten mensen ervan bewust worden dat wat we in onze natiestaten democratisch beslissen, veelal conform de richtlijnen van de financiële markten is. Met als meest pregnante voorbeelden de installatie van de leiders in Italië en Griekenland, respectievelijk Monti en Papademos.
Als over dat eerste een zekere overeenstemming bestaat, dan zal je ten tweede mensen moeten overtuigen om een tegenmacht te vormen tegen de macht van de financiële markten. Dat kan in de huidige situatie het best Europabreed gebeuren. In concreto zal je per land die politieke partijen dienen te steunen die voor Europa een plan hebben om de financiële markten te beteugelen – zo’n plan is weliswaar nog door geen enkele politieke partij geadopteerd, maar er bestaan wel al ideeën over.
Ten derde zal de in de vorige alinea genoemde plannen het Europees Parlement noodzakelijkerwijs meer zeggingskracht moeten krijgen. Samen met andere partijen of mensen (Guy Verhofstadt) die om andere redenen een sterker Europees Parlement willen, kunnen coalities worden gesloten om dat te bereiken.
9
Sjaak Scheele
Streng gereguleerd moet worden gedaan door overheden.
Dus Nederland of Europa.
Ik ben er zelfs voor om banken te nationaliseren.
En dat klappen is zo gebeurt.
De financiele markt wordt alleen nog in stand gehouden door geldverruiming.
Stop je dit, dan klapt de boel vanzelf.
Als de ECB niet gekozen had voor geldverruiming was het al zover gebeurt geweest.
Amerika is hard aan het denken aan QE 3.
De ECB heeft te kennen gegeven om nog een derde verruiming te overwegen.
Straks moet de burger met een kruiwagen vol papiergeld naar de bakker om een brood te kopen.
En democratie kan verbetert worden door referenda en lobby groepen te verbieden.
Volksvertegenwoordigers zijn gebonden aan een partijprogramma.
Ik wil vrij stemrecht voor volksvertegenwoordigers.
@9:
Dat de mensen om wie het gaat (binnen een partij de leden, bij een bedrijf de OR etc.) zeggenschap krijgen (ipv alleen inspraak) – niet zozeer via referenda maar vooral dmv participatie. Op dit moment zie je vertegenwoordigende organen altijd overstag gaan onder druk van hogerhand, en zo wordt top-down iedereen in het gareel gedwongen. De inbreng van burgers wordt weggezet alsof zij alleen hun privébelangen vertegenwoordigen, terwijl instituties het algemeen belang zouden dienen – maar het is natuurlijk precies andersom. Dat kun je op verschillende manieren anders vormgeven, zie http://www.politics.be/duiding/640/.
Wat Roosevelt deed in de jaren ’30: alle banken dichtgooien en schoon schip maken (http://nl.wikipedia.org/wiki/New_Deal_%28VS%29). Het gaat er vooral om ‘de 1%’ de wind uit de zeilen te nemen, dus zo groot mogelijk.
@10: Ik kan jou niet meer volgen: een paar dagen geleden wilde je nog dat er een credit event zou plaatsvinden, nu zeg je weer dat je het systeem wil laten klappen.
11
Joke
Is begrijpelijk.
Ik wil dat het systeem zichzelf redt, vandaar credit event.
Bijkomstig voordeel, het maakt het systeem financieel zwakker.
En hoe eerder het systeem valt, hoe beter.
Pas dan kun je gaan bouwen aan een toekomst.
@12: Een credit event betekent juist dat de banken niet hun verlies hoeven te nemen, maar gecompenseerd worden met geld uit het stabiliteitsfonds – van jou en mij dus.
13
Joke.
Iedere bank mag CDS en verkopen.
De ene bank koopt CDS en de andere verkoopt ze.
Men kan ook zonder obligaties te bezitten CDS afsluiten.
Dan gok je dat een land failliet gaat.
Niemand weet waar de CDS zijn afgesloten, en waar de verliezen zullen vallen.
Als er 1 bank omvalt, volgen er meer, een soort domino effect.
Lehman Brothers viel, kijk eens hoeveel geld de Amerikaanse overheid erin moest stoppen, om het overeind te houden.
@14: Maar Theo, als je die banken overeind blijft houden dan blijven zij doorgaan met vrijblijvend gokken. Bij de Amerikaanse kredietcrisis hadden de banken zich ook verzekerd tegen wanbetaling, maar het werd zo erg dat ook de verzekeraars het schip in gingen. Banken e.d. moeten gewoon niet hun solvabiliteit overschrijden. Het is een pyramidespel, met geld dat niet bestaat, en wij bungelen ongevraagd onderaan.
15
Joke
Klopt.
Daarom moet het ook klappen.
15
Joke
Een kleine aanvulling.
Er is naar schatting 8 a 10 x zoveel geld op papier, als er daadwerkelijk ooit is gemaakt.
Banken, beurzen, pensioenfondsen etc handelen in wezen in lucht.
@16: En dus moeten we stoppen met ze overeind te houden met stabiliteitspacten en zo. (Want waar denk je dat die buffer voor dient, toch niet voor de show? Het is het enige echte geld wat in de molen zit.)
18
Joke.
Hier weer een voorbeeld, waarom ik tegen die munt ben.
Rene tissen : ieder voor zich.
http://www.rtl.nl/components/financien/rtlz/redactie/column/tissen/2012/articles/ieder-voor-zich-tissen.xml
@19: Je bent tegen de euro maar vóór cds-swaps, terwijl het die derivatenhandel is die deze crisis veroorzaakt heeft. Lees nou toch niet altijd die rechtse rtl-praatjes, die proberen je alleen wat op de mouw te spelden. De fout zit ‘m in het systeem, niet zozeer in de euro an sich.
Over het gevaarlijke van cds-constructies: http://www.intermediair.nl/artikel/financile-sector/145040/hoe-de-financile-wereld-een-casino-werd.html
Waarom het EFSF eveneens een hedgefund is: http://www.dewereldmorgen.be/artikels/2011/11/01/een-hedgefund-van-1000-miljard-knettergek
20
Joke
Dank je voor de links.
Effe een misverstand wegwerken.
Ik ben van mening dat als de financiele wereld verzekeringen accepteert , men ook de verzekering , bij nood ook in werking moet zetten.
@11, Joke
Dank voor de link: http://www.politics.be/duiding/640/. Een goede samenvatting van verschillende ideeën. Alleen het economisch-technologische aspect ontbreekt. Net alsof de verschillende modellen onafhankelijk van de ‘onderbouw’ toepasbaar zouden zijn.
Nog vaag, maar soit, het is in ieder geval niet zo dat je zegt dat zaken best wel in Nederland geregeld kunnen worden.
@22:
Waarom niet? Het blijft lastig te bepalen wie bij welk onderwerp de belanghebbenden zijn, maar het belangrijkste is dat de uitkomst van de stemming niet van tevoren vast mag liggen. Zoals in het poldermodel: zowel FNV als NVG hebben onlangs akkoorden gesloten waar hun leden op tegen waren. Wat nodig is is vooral een open overlegmodel, waarin die leden wèl gehoord worden.
Met ‘zo groot mogelijk’ bedoel ik in elk geval Europa, maar liefst wereldwijd. Ik kom toch niet over als een anti-globalist, hoop ik.. Ik wil alleen maar een beetje democratie.
@23
Je wilt democratie. Je wilt ook dat de besluiten van de leden van de FNV en NVG worden gehonoreerd door hun besturen, want dat is democratie.
Maar je komt in de positie te verkeren die ik in mijn fictief voorbeeld van de commune heb geschetst. De leden hebben zich uitgesproken, maar er zijn buiten hen om sterke krachten die ervoor zorgen dat de zaken anders lopen.
Je moet je goed realiseren waartoe je in staat bent en waar je tekort komt. De waarschijnlijk beste methode om de tekortkomingen aan te pakken is om je groter te organiseren waar dat kan. Bijvoorbeeld door een versterking van de EVV op vakbondsgebied. Onderdeel daarvan is dat Europese acties goed georganiseerd worden. Daar schort het af en toe aan.
Ik ben bezig met het schrijven van een scriptie. Zou iemand mij kort kunnen vertellen wat de verhouding is tussen de democratische rechtsstaat en de verwaterende nationale soevereiniteit?
@25 Geen .. democratische rechtsstaat en nationale soevereiniteit zijn twee ongerelateerde begrippen …
( in de USA verschillen de “Rechten ” en “Democratie ” sterk per staat , net zoals die in een verennigd Europa sterk zouden kunnen verschillen , dit ondanks het feit dat na aansluiting van Texas en de burgeroorlog alle staten hun al dan niet bestaande nationale souvereiniteit volledig zijn verloren …)
@25, Jantien
Je zult het zelf moeten beargumenteren. Dat is ook het interessante aan de scriptie, vind ik.
#26, Al, geeft aan dat er verschillen bestaan in de mate van democratie in de staten van de VS en dat daarom democratie en soevereiniteit niet zijn gerelateerd. Dat is een wijze van beoordelen waar veel voor te zeggen valt.
Mijn mening is dat de soevereiniteit meespeelt in de beoordeling van democratie. De VS kunnen Nederland sterk onder druk zetten om in Afghanistan te vechten, omgekeerd kan Nederland dat niet met de VS. Daarom hebben de VS in principe een grotere democratische zeggenschap over tal van zaken dan Nederland.
Het leuke van een blog is dat je zaken niet opnieuw hoeft uit te leggen. Je kan gewoon aansluiten bij een vorig bericht.
De kiezer begint heel, heel langzaam door te krijgen hoe de zaken in de EU werken: http://www.volkskrant.nl/vk/nl/10637/VK-Dossier-Verkiezingen-van-2012/article/detail/3246729/2012/04/26/Afgrijzen-in-Brussel-wat-crisis-moest-indammen-wordt-door-politiek-gesloopt.dhtml
Maar het duurt nog even, we moeten klaarblijkelijk nog iets harder met onze koppen tegen de muren oplopen.