Ogenschijnlijk is alles als vanouds in Rusland. Poetin heeft de presidentsverkiezingen gewonnen, zoals verwacht. Er is daarbij fors gefraudeerd, zoals verwacht. De verkiezingsuitslag en de gang van zaken lokte protesten uit, zoals verwacht. De politie viel de protesten aan en maakte hardhandig een eind aan acties, zoals ook verwacht. Toch is er de afgelopen maanden wel degelijk iets veranderd. Poetin blijft besturen, zijn bewind behoudt vooralsnog de macht. Maar de wijze waarop verandert, en dat heeft de maken met de protestbeweging die er tegen zijn systeem is opgekomen. Die protestbeweging zelf staat, mede door eigen beperkingen, voor grote problemen om verder te komen. Daarover een andere keer meer. Maar alleen al het feit dat ze bestaat en geen eendagsvlieg blijkt, is van grote betekenis.
Eerst maar de verkiezingen zelf. Poetin vergaarde daarin uiteindelijk rond 64 procent van de stemmen, vér boven de vijftig procent. Geen tweede verkiezingsronde dus, geen handvat voor demonstranten om tot en met die tweede ronde het verkiezingscircus te blijven hekelen. Winstpunt voor Poetin. Die winst is echter voor een flink deel door fraude behaald. Zonder fraude zou hij aanzienlijk lager gescoord hebben, een schatting spreekt van hooguit 53 of 54 procent. Poetin blijft dus in het zadel via manipulatie. Tot zover niets nieuws.
Wel is er vrij veel dat er op wijst dat de fraude minder was dan bij eerdere gelegenheden. Er was meer toezicht, ook van grote aantallen vrijwilligers. Het bewind snapt kennelijk dat al te opzichtige fraude alleen maar meer protest uitlokt en het imago van Poetin meer kwaad dan goed doet. Poetin zelf heeft toegegeven dat er onregelmatigheden waren bij de verkiezingen. Er is op dat gebied dus wél iets veranderd, en de demonstraties tegen Poetin hebben daar iets mee te maken. Tegelijk staat er bij plaatselijke bestuurders zo ongeveer een premie op frauderen: van hen wordt immers een hoge pro-Poetin-score verwacht, en als ze die probleemloos via fraude kunnen bereiken, dan is de verleiding groot. Fraude zit daarmee ingebakken in de stimulansen die plaatselijke bestuurders krijgen, doordat ze mede afgerekend worden op de uitslag en daarmee belanghebbenden bij Poetins overwinning zijn geworden. Hetontbreken van een onafhankelijk kiesorgaan werkt fraude ook nog eens in de hand. Het is hier dus niet enkel een kwaadwillig politicus die fraude aanjaagt, maar een bestuurssysteem.
De fraude was dus wellicht minder, en hij was vooral meer openlijk omstreden. Grote demonstraties in de afgelopen maanden, van soms boven de honderdduizend deelnemers, laten zien dat er een protestbeweging op gang is gekomen die niet na een enkele oprisping weer verdween. Opmerkelijk daarbij is de houding van de autoriteiten. Die trokken, als vanouds, grote aantallen politieagenten samen in Moskou, en zetten die klaar. Maar ze werden niet ingezet tijdens de betogingen; die vonden ongestoord en daardoor in alle vreedzaamheid plaats. Die houding van de autoriteiten is anders dan nog maar enkele jaren eerder, toen demonstraties in de kiem gesmoord werden met arrestaties en knuppelende agenten. De inschatting van het gezag lijkt me een combinatie van twee dingen: enerzijds het besef dat de woede erg groot was, en dat pogingen tot repressie die woede eerder zouden verergeren en het protest richting revolte zou doen gaan; anderzijds het idee dat, door mensen een paar keer vreedzaam stoom te laten afblazen, de kou wel uit de lucht zou gaan en de rust na verloop van tijd terug zou keren. Terughoudendheid van hogerhand als beheersingsmechanisme, misschien meer dan uit angst voor het protest.
Dat protest zelf is echter na de verkiezingen niet weg. De dag na verkiezingsdag demonstreerden forse aantallen mensen in Moskou en St. Petersburg. In Moskou namen enkele tienduizenden aan betogingen deel. Het eindigde met massa-arrestaties en politieagressie. Maar wel op een andere manier dan jaren terug. Aanvankelijk stroomden mensen samen op het Poeshkinplein in Moskou, waar ze naar sprekers luisterden en dergelijke. De politie keek toe, aanvankelijk niet meer dan dat. Na afloop gingen veel mensen weg, maar een flink aantal bleef en hield een soort sit-in. Dát vond de politie niet goed, en uiteindelijk maakten grote aantallen agenten daar, na een tijdje intimiderend met hun knuppels op schilden te staan kloppen hardhandig een eind aan. En een andere demonstratie, van een kleiner anatal mensen, had geen toestemming en werd ook door de politie met arrestaties beëindigd, evenals het protest in Petersburg. Bij één en ander werden uiteindelijk zo’n vijfhonderd demonstranten gearresteerd. De beschikbare politiemacht was enorm: 12.000 agenten. Op verkiezingsdag was er ook al een overmacht aan staatsveiligheid op de been. Een NRC-blogger, droogjes: “Ter begeleiding van hun feestvreugde zijn tienduizenden militairen alvast rond het Kremlin gestationeerd, voor het geval er vanavond alsnog een revolutie uitbreekt”… Die ‘feestvreugde’ sloeg op het overwinningsfeest van Poetin-aanhangers.
Die ‘revolutie’ kwam er dus niet, niet op verkiezingsavond en niet op de dag erna. De gebeurtenissen vielen om andere reden op: vervang ‘Poesjkinplein’ door ‘Malieveld’, dan wordt het een heel herkenbaar verhaal. Ja, het aantal veiligheidstroepen was groter, evenals het aantal arrestaties. Dat laatste had trouwens niet zozeer te maken met extra agressief politieoptreden maar meer met de vastberadenheid van actievoerders zelf. Die bléven, ook toen duidelijk was dat het op arrestaties ging uitdraaien. Maar wat er gebeurde valt, ook als je het mooie verslag van ooggetuigen op ROARmag leest, vooral op door de gedoseerde aard van het staatsgeweld. Dit was geen botte matpartij vanaf de eerste minuut. Ook in Moskou mag je tegenwoordig demonstreren met toestemming vooraf, op een stadsplein, onder toezicht van oproerpolitie. Ga demonstrerend van het plein af – de binnenstad in, richting Binnenhof of Kremlin…- dán komen de arrestaties. Blijf langer op het plein dat de politie toestaat, dán komen er arrestaties. De Volkskrant hanteerde als kop voor haar, op zich niet heel beroerde, reportage: “Politiemacht slaat hard in op anti-Poetin-protesten”. Vergeleken met de manier waarop de Haagse politie op “anti-Rutte-protesten” in slaat als die uit het Malieveld-ophokterrein breken, was het Moskouse politiegeweld echter niet veel grover. Begrijp me goed: beiden, het politieoptreden in Moskou én in Den Haag, zijn verwerpelijk. Het zou de Volkskrant echter sieren als, een volgende keer als de ME weer losgaat in Den haag, dan ook schrijft “Politie Den Haag slaat in op anti-Rutte-protesten”, in plaats van het gangbare “rellen in Den Haag”…Rusland gaat iets meer lijken op Nederland, wat politiegeweld betreft. Maar Nederland is de afgelopen jaren ook steeds meer gaan lijken op Poetins Rusland.
* En overigens ben ik van mening dat lezers van dit blog er goed aan doen om op 31 maart in Utrecht deel te nemen aan de demonstratie tegen kapitalisme die dan zal plaatsvinden. Station Utrecht Overvecht is het verzameplunt, 14.00 de tijd. See you there, I hope!
