Dubbele Boterham met Kaas 28
Als je nogal druk bent met De Actie vraag je je niet af of de Grote Kladderadatsj wel zal komen – natuurlijk komt die, het is onvermijdelijk. Met “je” bedoel ik eigenlijk “ik” in de voorgaande zin, maar dat kun je, eh, kan ik zo niet zeggen.
De Grote Kladderadatsj kwam, onvermijdelijk, makkers ten laatsten male tot de strijd ons geschaard. Het geloof in de Revolutie is wel eens sterker geweest, bij de eeuwwisseling van negentiende naar twintigste, en het geloof werd sterk gefnuikt. Ik lees dezer dagen De revolutie van Pelle van Conny Braam, het komt er in naar voren, dat geloof. Levend bij Domela en bij degene die de oma van de schrijfster heet te zijn (en ik wil best geloven dat de schrijfster zich helemaal in haar en haar activiteiten inleeft en dat het bij benadering zal kloppen).
Ook, of zelfs bij de “parlementairen”, was de verwachting van het aanbrekend morgenrood nog lang aanwezig, ik schat dat het uitdoofde in de jaren dertig, de tijd van crisis en massale werkloosheid, en het opkomend fascisme. Dat laatste is er eigenlijk met het geloof in de Revolutie vandoor gegaan, tot vandaag aan toe: het woord is gekaapt. Ik denk uit de losse pols dat het geloof bij links is gedoofd door de Grote Oorlog in 1914, de crisis en de Tweede Wereldoorlog. Het verdween, na de bezetting schreef de laatste grote profeet van de weerloosheid in Nederland, Felix Ortt, dat hij zich goed kon voorstellen dat – was hij jonger geweest – hij aan het gewapend verzet zou hebben deelgenomen tegen de bezettende moordenaarsbende. Weinig drukt voor mijn gevoel het wegvallen van het idee van de grote omwenteling uit als deze ommekeer. De Vrede werd naar het hiernamaals verwezen in zijn geval.
De Grote Oorlog eindigde op allerlei plaatsen in revolutionaire woeling, tot in Nederland aan toe, maar ze waren makkelijk neer te slaan en de omwenteling in Rusland viel al snel door de mand. Maar laat ik mijn introspectieve benadering met de klemtoon op de jaren zeventig voortzetten. De antikoloniale omwenteling leek in ieder geval door te zetten. Als je Latijns-Amerika even buiten beschouwing liet. Ik zie mij nog op een terras klinken op de val van Saigon, die net voorafgegaan werd door de machtsovername in Cambodja, Laos volgde. En makker W. zei opgetogen: “Zij pakken Chili, wij pakken Portugal.” Kon je het tegen elkaar wegstrepen? “Portugal” was inderdaad een revolutionair proces dat je van betrekkelijk nabij kon volgen, in be- en verwondering. Militairen die de weg banen naar het socialisme? Met het verstrijken van het decennium doofde het proces, en over Indo-China hoeven we het al helemaal niet te hebben.
Eh nee, met anarchisme had het al niet meer te maken. Anarchisten in Portugal waren sceptisch over Het Proces en misschien hadden ze gelijk, maar ik miste bij hen nou juist het vuur, enig enthousiasme, dat wat ik toch nog steeds het geloof zal noemen. Nu ik het opschrijf op dit ogenblik besef ik dat zij “hun” land natuurlijk beter kenden dan wij van elders.
Hoe zag de Revolutie er uit? De arbeiders namen grootschalig collectief De Bedrijven over, stelden arbeidersraden in die het staatsapparaat zouden vervangen. De voorbeelden waren er: Rusland en verscheidene steden in Europa (en elders?) na de Grote Oorlog. Spanje 1936-37. En ja, Portugal, post-25-april-1974. Voorbeelden die geen navolging kregen en van binnenuit of van buitenaf werden tenietgedaan.
Of was het een prise de conscience, collectief, een revolutie die in de hoofden begint, zoals Jacques Ellul verwachtte of hoopte. Een breuk in de tijd, kairos geheten in het Grieks van het Nieuwe Testament, waarop Karl Jaspers of dichterbij in tijd, plaats en linkerzijde Willem Schinkel, hun verwachting stellen. We zijn hier op het terrein waar de term “geloof” door de meeste mensen geplaatst – en inmiddels afgewezen – zal worden: godsdienst, religie. Ten hoogste bij de hoop, gedocumenteerd als historisch fenomeen door bijvoorbeeld Ernst Bloch. Het vergt veel introspectie waar ik vooralsnog niet uit wijs kom en waar u waarschijnlijk al helemaal niet op zit te wachten. Ik spring naar de moed der wanhoop van deze dagen.
Het is nu blijkbaar revolutionair om te eisen van de regering (jawel, de regering) eerlijk te zijn, naar De Wetenschap te luisteren en daarnaar beleid te voeren. O li o li o la, ja de rangen van Extinction Rebellion groeien aan. Vreemde hoop, de mensheid en veel leven op aarde voor uitsterven te willen behoeden. Maar daar zijn we nu dus.
De Internationale Nieuwe Scène kwam uit trotskistische kring voort, maar moest wel aansluiten bij een breder links levensgevoel, “de ware socialisten kiezen een vrij bestaan”. Cultuur jaren zeventig… Vanaf 4.40 het geciteerde lied, maar ook verder het beluisteren waard.
(Juist omdat het tasten en nadenken vergt hoop ik er op terug te komen).
- Uitgelichte afbeelding: videostill bij het strijdlied La huelga feminista, O li o li o la
- Eerder verschenen bij Libertaire Orde
