In het jaar nadat Rusland zijn aanvalsoorlog tegen Oekraïne begon, hebben grote ontwikkelingslanden als Brazilië, India en Zuid-Afrika geprobeerd zich afzijdig te houden. Maar net als bij westerse ‘pacifisten’ komt de ongebondenheid van die landen neer op stilzwijgende steun aan het imperialisme.
Afgelopen mei, voordat hij werd herkozen als president van Brazilië, stelde Luiz Inácio Lula da Silva dat de Oekraïense president Volodymyr Zelensky en zijn Russische tegenhanger Vladimir Poetin even verantwoordelijk zijn voor de oorlog in Oekraïne. Maar of de weigering om partij te kiezen nu komt van Brazilië, Zuid-Afrika of India, beweren dat je ‘neutraal’ staat tegenover de Russische aanvalsoorlog is onhoudbaar.
Hetzelfde geldt voor individuen. Als een voorbijganger een man op een straathoek een kind meedogenloos ziet slaan, zouden we verwachten dat de getuige zou proberen het te stoppen. Neutraliteit is uit den boze. Integendeel, we zouden de morele schande van niets doen betreuren.
Hoe moeten we dan reageren op de recente opmerkingen van Roger Waters in de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties? In een videogesprek beweerde de activist en medeoprichter van Pink Floyd te spreken namens ‘ongeveer vier miljard broeders en zusters’ over de hele wereld. Hij erkende dat de oorlog van Rusland in Oekraïne illegaal is en ‘in de sterkst mogelijke bewoordingen’ moet worden veroordeeld. Maar toen haastte hij zich eraan toe te voegen:
‘De Russische inval in Oekraïne was niet zonder aanleiding, dus veroordeel ik ook de provocateurs in de sterkst mogelijke bewoordingen… De enige verstandige handelwijze nu is op te roepen tot een onmiddellijk staakt-het-vuren in Oekraïne. Er mag geen enkel Oekraïens of Russisch leven meer worden verspild, niet één, ze zijn in onze ogen allemaal kostbaar. Dus de tijd is gekomen om de waarheid aan de macht te brengen.’
Is Waters’ ‘waarheid’ werkelijk een uiting van neutraliteit? In een interview eerder deze maand met de Berliner Zeitung zei hij: ‘Misschien moet ik dat niet zijn, maar ik sta nu meer open om te luisteren naar wat Poetin eigenlijk zegt. Volgens onafhankelijke stemmen die ik beluister, regeert hij zorgvuldig en neemt hij beslissingen op basis van een consensus in de regering van de Russische Federatie.’
Als onafhankelijke stem die de Russische media op de voet volgt, ben ik goed op de hoogte van wat Poetin en zijn propagandisten ‘eigenlijk zeggen’. De grote tv-zenders zitten vol met commentatoren die aanbevelen om landen als Polen, Duitsland of het Verenigd Koninkrijk te bombarderen. De Tsjetsjeense krijgsheer Ramzan Kadyrov, een van Poetins naaste bondgenoten, roept nu openlijk op tot ‘de strijd tegen het satanisme [om] door te gaan in heel Europa en in de eerste plaats op het grondgebied van Polen’.
De officiële lijn van het Kremlin beschrijft de oorlog inderdaad als een ‘speciale operatie’ voor de ontnazificering en ontmaskering van Oekraïne. Een van de ‘provocaties’ van Oekraïne is dat het Pride parades heeft toegestaan en LHBTQ+ rechten heeft toegestaan om traditionele seksuele normen en geslachtsrollen te ondermijnen. Aan het Kremlin gelieerde commentatoren spreken van ‘liberaal totalitarisme’ en gaan zelfs zo ver te beweren dat 1984 van George Orwell geen kritiek was op het fascisme of stalinisme, maar op het liberalisme.
Niets van dat alles vindt men terug in de westerse media, waar het hoofdmotief is dat wij Oekraïne moeten helpen overleven. Voor zover ik weet heeft niemand geëist dat de grenzen van Rusland worden gewijzigd of dat een deel van zijn grondgebied in beslag wordt genomen. In het slechtste geval worden contraproductieve eisen gesteld om de Russische cultuur te boycotten, alsof het regime van Poetin op de een of andere manier staat voor Poesjkin, Tsjaikovski en Tolstoj. Net zoals we Oekraïne steunen tegen een agressor, zo moeten we de Russische cultuur verdedigen tegen haar misbruiker in het Kremlin. We moeten ook triomfalisme vermijden en ons doel in positieve termen formuleren. Het belangrijkste doel is niet dat Rusland verliest en vernederd wordt, maar dat Oekraïne overleeft.
‘Neutrale’ landen buiten het Westen stellen dat de oorlog een lokaal conflict is dat verbleekt bij de verschrikkingen van het kolonialisme of meer recente gebeurtenissen zoals de bezetting van Irak door de VS. Maar dat is een duidelijke uitvlucht. De imperialistische oorlog van Rusland is immers zelf een daad van kolonialisme. Wie zich op neutraliteit beroept, verliest zijn status om te klagen over de verschrikkingen van kolonisatie, waar dan ook. Waters is een uitgesproken voorstander van het Palestijnse verzet tegen de Israëlische kolonisatie. Waarom verdient het Oekraïense verzet tegen de Russische kolonisatie minder steun?
Soms zijn de dingen echt zo eenvoudig, vooral nu Rusland zich opmaakt om de verjaardag van zijn oorlog te vieren met een nieuw offensief. Het is obsceen om Oekraïne de schuld te geven van Russische vernietigingsdaden, of om het heroïsche verzet van de Oekraïners verkeerd te karakteriseren als een afwijzing van vrede. Degenen, zoals Waters, die oproepen tot ‘een onmiddellijk staakt-het-vuren’, willen dat de Oekraïners op de hernieuwde Russische agressie reageren door hun eigen zelfverdediging op te geven. Dat is geen formule voor vrede, maar voor pacificatie.
Nogmaals moet worden vermeld dat Rusland erop rekent dat het ‘neutralistische’ argument uiteindelijk zal zegevieren. Zoals de militaire historicus Michael Clarke uitlegt, ‘zal het plan van het Kremlin zijn om te blijven vechten totdat het Westen er genoeg van heeft en Kyiv onder druk zet om hen te sussen met het grondgebied dat ze tegen die tijd hebben ingenomen.’ Rusland graaft zich in voor een langdurige oorlog die de stille mobilisatie van zo’n 600.000 soldaten per jaar voor ‘onbepaalde tijd’ zal omvatten.
Waters heeft bijna gelijk: Oekraïne ‘provoceert’ Rusland inderdaad door te weigeren zich te onderwerpen aan zijn imperialistische ambities, zelfs als de kansen wanhopig zijn. Op dit moment is de enige manier om te stoppen met het provoceren van zijn agressieve, revisionistische buurman het neerleggen en zich overgeven. Waters is het ermee eens dat hetzelfde geldt voor Palestina.
Maar overgave aan het imperialisme brengt noch vrede noch gerechtigheid. Om de mogelijkheid te behouden een van beide te bereiken, moeten we de pretentie van neutraliteit laten varen en dienovereenkomstig handelen.
– door Slavoj Žižek
– Dit artikel stond op Project Syndicate. Nederlandse vertaling redactie Grenzeloos, waarvan wij het onder dankzegging overnemen
Uitgelichte afbeelding Wikimedia
