De Nederlandse overheid heeft zich nog niet expliciet uitgesproken over het geweld in Kazachstan en verschuilt zich nog achter een slappe oproep van de Europese Unie die zich uitspreekt voor een vreedzame oplossing. Een reden hiervoor is mogelijk dat Nederland al jaren de grootste investeerder in Kazachstan is.
Niet buurland en bondgenoot Rusland of China dat de zijderoute weer wil doen opleven, maar Nederland is al vele jaren de grootste investeerder in Kazachstan. Vooral oliebedrijf Shell en ook transport- en scheepvaart bedrijf Royal Wagenborg hebben grote belangen in Kazachstan. In 2015 ging Mark Rutte zelf op bezoek in Kazachstan om de Nederlandse handelsbelangen verder uit te breiden. Onder andere Nederlandse tuinbouwbedrijven hebben de afgelopen jaren flink geïnvesteerd in Kazachstan en grote kassen gebouwd.
Nederland werd ooit verweten hypocriet met het vingertje te wijzen naar misstanden van mensenrechten in andere landen, maar ondertussen handelsbelangen voorop te stellen. Nou, dat morele kompas viel wel mee, denk maar aan Zuid-Afrika tijdens de apartheid om over het koloniale verleden nog te zwijgen. De kabinetten van Rutte hebben ook weinig empathie laten zien voor buitenlandse rampspoed of conflicten in verre landen, de tijd van Jan Pronk is allang voorbij. Als de MH17 niet was neergeschoten, was de koning waarschijnlijk wel weer pilsjes met Poetin aan het drinken geweest. Demissionair minister van buitenlandse zaken Ben Knapen sprak vandaag met zijn NAVO-bondgenoten en Kazachstan zal zeker ter sprake zijn gekomen. Op zijn twitter rept hij echter alleen over Oekraïne. Van zijn opvolger Wopke Hoekstra hoeven wij ook niet veel te verwachten, hij komt van financiën en heeft zelfs jaren voor Shell gewerkt.
Zakenman Wopke sluist zelfs ook geld weg via de Britse Maagdeneilanden zo werd vorig jaar onthuld bij de Pandora Papers. Dit is ook iets waar de Kazachse leiders in gespecialiseerd zijn, oud president Nazarbayev kwam net als Wopke ook in opspraak door de Pandora papers. Hij sluisde 30 miljoen weg voor zijn derde vrouw.
Een groot deel van de Nederlandse investeringen in Kazachstan zijn Kazachse ondernemingen die via Nederlandse tussenholdings investeringen in Kazachstan hebben. Het nationale olie- en gasconcern KazMunayGas heeft 17 Nederlandse entiteiten. Laat nu net corruptie een van de oorzaken zijn dat de Kazachse bevolking in opstand is gekomen. Men is het zat dat de winsten uit gas- en oliewinning gaan naar buitenlandse bedrijven (lees Shell) en naar een corrupte elite, veelal de kliek rond oud-president Nazarbayev. Bij de publicatie van de Panama papers in 2016 werd de grootschalige corruptie rond Nazarbayev zijn familie blootgelegd.
In Kazachstan worden politieke dissidenten al jaren onderdrukt en er vinden grove schendingen van mensenrechten plaats. In 2015 werd de laatste oppositiepartij, de communistische partij opgedoekt. Het lijkt erop dat dit en de corruptie nooit ter sprake kwamen tijdens de Nederlandse handelsmissies. Nederland is nu echter wel in een heel goede positie om druk uit te oefenen op de Kazachse regering. De lugubere Twitterdraad van president Toqajev, waarin hij herhaalt dat demonstranten zullen worden neergeschoten, wordt afgesloten met de mededeling dat de kern van zijn beleid is dat buitenlandse investeringen zullen worden beschermd. Nederlandse oppositiepartijen zouden dan ook vragen moeten stellen over de mensenrechtenschendingen die in Kazachstan plaatsvinden.
Met het ingrijpen van het militaire bondgenootschap CSTO (Rusland, Armenië, Wit-Rusland, Kazachstan, Kirgizië en Tadzjikistan) heeft het er alle schijn van dat de opstand zeer bloedig zal worden neergeslagen. In de tussentijd heeft een Kazachs bevrijdingsfront (KLF) een boodschap op internet geplaatst. Een opstand, als die zou slagen, zal echter ook skeptisch moeten worden bekeken en niet moeten uitdraaien op een machtsstrijd tussen verschillende oligarchen, zoals dit artikel van Jacobin goed beschrijft.
De opstand begon spontaan met stakingen van arbeiders in Zhanoazen in west Kazachstan, het is geen Westerse coup zoals sommigen suggereren. Een interview met een voorman van een socialistische beweging in Kazachstan beschrijft in dit interview de grote ongelijkheid in Kazachstan en hoe ontslagen bij oliebedrijven voor veel onrust zorgden. Of radicaal linkse groepen betrokken zijn bij de opstand in Kazachstan is nog niet geheel duidelijk. Crimethinc publiceerde een goed stuk hierover waar een Kazach in het buitenland wordt geïnterviewd.
Activisten uit Wit Rusland ook het onder het juk van Poetin begrijpen de situatie in Kazachstan, maar al te goed, nadat hun opstand in de zomer van 2020 bloedig onderdrukt is. Inmiddels hebben anarchisten in Wit-Rusland een solidariteitsactie laten zien, zie hier. En ook Wit-Russiche ballingen in Warschau kwamen bijeen om te demonstreren tegen het geweld in Kazachstan.
De toekomst van de opstand in Kazachstan ziet er niet goed uit. Oud-president Nazarbayev heeft het land moeten ontvluchten. President Toqayev heeft veel beloftes gedaan aan de demonstranten, maar hij zal de opstand waarschijnlijk met de steun van Rusland hard neerslaan en er zal veel repressie volgen. China en Turkije hebben ook beide gezegd het regime te steunen. Alleen de VS, EU en de Taliban hebben gevraagd het conflict vreedzaam op te lossen.
Rest ons om te luisteren naar de prachtige melancholische muziek van Ermen Anti van de Kazachse punkband Adaptatsiya.
“No matter how much they shoot, the bullets won‘t be enough.
No matter how much they crush, nevertheless the seedlings
Of fair anger are sprouting up
Prometheus children, carrying fire to the people freezing cold.”
– Uitgelichte afbeelding: By Esetok – Own work, CC BY-SA 4.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=114004254
