Multilaterale instellingen zoals de Wereldbank en het Internationaal Monetair Fonds (IMF) hebben regeringen, met name in het mondiale Zuiden, aangemoedigd (en onder druk gezet) om het concept van particulier grondbezit, dat in westerse samenlevingen reeds overheerst, over te nemen. Zij hebben een sleutelrol gespeeld bij het formaliseren van de particuliere eigendomsrechten op land om de verkoop en verpachting ervan voor commercieel gebruik te vergemakkelijken. Zij pleiten ervoor land in een zogenaamd “produktief gebruik” te brengen en de “waarde ervan te ontsluiten”. De waarde en het gebruik waarnaar zij verwijzen heeft echter alleen betrekking op de economische waarde voor het maken van verdere winst, waarbij alle andere waarden en gebruiken die gemeenschappen hebben en die gerelateerd zijn aan hun grondgebied, worden geëlimineerd. Het verwachte resultaat is de ontmanteling van systemen van gewoonterecht en collectief pachtrecht.
Hoewel onzeker landbezit overal ter wereld een dringend probleem blijft, biedt de privatisering van land gemeenschappen niet de zekerheid en stabiliteit die zij nodig hebben. Integendeel, het is een nieuwe weg naar verdere kolonisatie en exploitatie van hun land en bossen ten voordele van particuliere belangen en multinationale ondernemingen.
Of het nu gaat om het streven naar individuele landeigendomsrechten of het beschikbaar maken van gewoonterechtelijk land voor particuliere investeringen, “ontwikkelingsprojecten”, koolstofcompensatieprojecten of beschermde natuurgebieden, vormen deze pogingen om land te vercommercialiseren een onmiddellijke bedreiging voor miljarden mensen. Gewoontestelsels van grondbezit vormen essentiële sociale en economische stelsels en wettelijke regelingen die levens en hele samenlevingen over de hele wereld regelen.
Het Oakland Institute heeft een document gepubliceerd waarin zes cruciale mythen worden ontrafeld die door regeringen, banken en multilaterale instellingen worden gebruikt om de privatisering van land te rechtvaardigen.
Mythe 1: Privatiseren van land is noodzakelijk om particuliere investeringen aan te trekken
FEIT: Investeringen in productie, verwerking en marketing kunnen de bestaansmiddelen van gemeenschappen verbeteren zonder hun land te vervreemden
Het aantrekken van particuliere investeringen voor de winning van fossiele brandstoffen of mijnbouw of voor de uitbreiding van industriële plantages of landbouw is geen ontwikkelingsparadigma dat ten goede komt aan gemeenschappen. Er bestaan vele andere wegen die geen privatisering van land vereisen zonder gemeenschappen uit te zetten en systemen van gewoon landgebruik te vernietigen.
In Brazilië bijvoorbeeld is de landbouwproductie tussen 2004 en 2015 gestegen en de ontbossing gedaald toen grond- en hulpbronnenrechten grondwettelijk werden toegekend aan inheemse bevolkingsgroepen en gemeenschappen, met respect voor hun gewoontesystemen, naast een sterk netwerk van beschermde gebieden, planning van landgebruik en handhaving. Bovendien toont de Braziliaanse ervaring aan dat de beste manier om het bos te beschermen erin bestaat het gewoonterecht te erkennen en aldus het land en de bossen af te bakenen waarvan de inheemse bevolkingsgroepen voor hun fysieke en culturele overleving afhankelijk zijn. Desondanks dringt de huidige extreemrechtse regering van Bolsonaro, aan op de privatisering van bossen (zie aanbevolen lectuur in dit bulletin).
Mythe 2: Particuliere eigendomsrechten vergroten de toegang tot kredieten en leningen
FEIT: Wanneer land met een eigendomstitel wordt gebruikt als onderpand voor leningen, wordt het voor banken mogelijk om het land over te nemen als boeren een moeilijk oogstjaar hebben en niet in staat zijn om terug te betalen
De theorie die op grote schaal wordt gebruikt om landtitelingsprojecten over de hele wereld te rechtvaardigen is dat landeigenaren met een particuliere titel hun land zouden kunnen gebruiken als onderpand om geld te lenen van banken, zodat zij kunnen investeren en aan de armoede kunnen ontsnappen. Uit onderzoek blijkt echter dat wanneer gezinnen met beperkte middelen een particuliere eigendomstitel kregen, de banken meestal niet bereid waren hen krediet of leningen te verstrekken. Bovendien maakt het gebruik van land met een eigendomstitel als onderpand het voor banken mogelijk om het land legaal over te nemen als boeren een moeilijk oogstjaar beleven en hun lening of hypotheek niet kunnen terugbetalen – een fenomeen dat maar al te vaak voorkomt tijdens de huidige klimaatinstabiliteit.
Mythe 3: Privatisering van land bevordert ontwikkeling
FEIT: Pogingen om gewoonterechtelijke systemen om te zetten in particulier eigendom zijn in het verleden zelden voorgekomen zonder aanzienlijke sociale en economische verdrijving.
Er is weinig bewijs dat het vervangen van gewoonterecht of gemeenschappelijk pachtstelsel door particuliere eigendomstitels leidt tot ontwikkeling. In Rwanda bijvoorbeeld hebben pogingen om complexe eigendomsstelsels om te vormen tot het standaardmodel van particuliere eigendomstitels geleid tot onteigening, gedwongen verkoop en concentratie van grondbezit. Soortgelijke initiatieven om landrechten “veilig te stellen” door middel van eigendomstitels hebben ook een averechtse uitwerking gehad in Brazilië, waar een programma van de Wereldbank in de staat Piauí volledig voorbijging aan gemeenschappelijke vormen van grondbezit en een systeem van individuele eigendomstitels invoerde dat de deur opende naar “legalisering” van landroof en het risico van onteigening voor duizenden mensen. De gevolgen waren zo rampzalig dat het Openbaar Ministerie de Bank verzocht het project op te schorten. Evenzo leidde in Guatemala een door een Bank gesteund project voor landbeheer ertoe dat inheemse gemeenschappen in Alta Verapaz hun land kwijtraakten aan palmoliebedrijven.
Mythe 4: Landmarkten maken de toegang tot land rechtvaardiger
FEIT: Wanneer land niet meer is dan handelswaar, kunnen bedrijven boeren uit de markt prijzen
Het is herhaaldelijk gebleken dat het “creëren” van landmarkten bestaande ongelijkheden in de toegang tot land versterkt. In Zuid-Afrika was land door het decennialange kolonialisme en de apartheid sterk geconcentreerd in de handen van de blanke minderheid. Aan de apartheid kwam in 1994 een einde en toch hebben meer dan 25 jaar van marktgerichte landhervormingen niet geleid tot een herverdeling van land, aangezien 72% van de particuliere landbouwgrond van het land nog steeds in handen is van de blanke bevolking die slechts 9% van het land uitmaakt.
Binnen een marktsysteem waarin land en bossen niet meer dan handelswaar zijn, kunnen bedrijven en rijke personen boeren en van bossen afhankelijke bevolkingsgroepen uit de markt prijzen. Dit heeft geleid tot toenemende landloosheid en concentratie van land in de handen van enkelen, aangezien de afnemende gemiddelde omvang van landbouwbedrijven in het Zuiden samenviel met de groei van megaboerderijen die tienduizenden hectaren in beslag kunnen nemen. Wereldwijd exploiteert de grootste één procent van de landbouwbedrijven nu meer dan 70 procent van de landbouwgrond in de wereld. In Zuid-Azië en Latijns-Amerika bezit de top 10 procent van de landeigenaren ongeveer 75 procent van alle landbouwgrond, terwijl de onderste 50 procent minder dan twee procent bezit.
Mythe 5: gewoonterechtelijke systemen bieden geen zekerheid van eigendomsrecht
FEIT: Onderzoek heeft uitgewezen dat de erkenning van groepsrechten doeltreffender is dan individuele eigendomsrechten en dat gewoonterechtelijk land “zeer veerkrachtig, duurzaam en flexibel” blijkt te zijn
De bevordering van de privatisering van land gaat vaak gepaard met de verspreiding van onjuiste informatie dat systemen van gewoonterecht en collectief grondbezit geen zekerheid zouden bieden. Het bewijsmateriaal dat deze mythe weerlegt is echter al tientallen jaren overvloedig aanwezig. In de eerste USAID-landprofielen inzake grondbezit uit 1986 werd het volgende opgemerkt: “Afrikaanse landen die de afgelopen twintig jaar relatief goede productieresultaten hebben behaald, hebben deze bereikt onder opmerkelijk uiteenlopende regelingen inzake grondbezit, waarin het gewoonterecht een belangrijke plaats inneemt”. In 2011 verklaarde de taskforce van de Europese Unie voor land: “Landtiteling is niet altijd de beste manier om de zekerheid van het grondbezit te vergroten en leidt evenmin automatisch tot meer investeringen en een hogere productiviteit. Op veel plaatsen is land in het bezit van ongeschreven gewoonterecht, maar dit is niet onderhevig aan onzekerheid.”
Mythe 6: landhervormingen gericht op de belangen van boeren
FEIT: De privatisering van land is gericht op het dienen van bedrijfswinsten ten koste van armoedebestrijding of het verbeteren van de bestaansmiddelen
Van Brazilië tot de Filippijnen en Zuid-Afrika roepen mensen om landhervormingen om land dat tijdens de koloniale tijd ten onrechte in beslag werd genomen en geaccumuleerd op een eerlijke manier te herverdelen. Recente landhervormingsprogramma’s die gericht zijn op particuliere eigendomsrechten gaan echter niet in op deze dringende eisen. Het is duidelijk dat de privatisering van land, aangemoedigd door financiële instellingen en enkele westerse landen, niet gericht is op armoedebestrijding of verbetering van de bestaansmiddelen. Het proces van omzetting van plaatselijke gewoontesystemen – die over het algemeen zekerheid van eigendomsrecht bieden – in particulier grondbezit zal waarschijnlijk leiden tot landloosheid en landconcentratie.
———–
Dit is een samenvatting van de publicatie “This is Our Land. Why Reject the Privatization of Customary Land” van het Oakland Instituut. Voor de volledige informatie en referenties, zie de publicatie hier.
Voor kapitalisten vormt het collectieve landbezit (vaak volgens gewoonterecht) een belemmering voor het scheppen van rijkdom en het maken van winst. Er wordt sterk aangedrongen op de formalisering van particuliere eigendomsrechten op land om de verkoop en verpachting voor commercieel gebruik te vergemakkelijken. In dit artikel wordt uiteengezet waarom deze druk nu moet stoppen!
Het grootste deel van het land in de wereld wordt nog steeds beheerd door gemeenschappen op basis van gewoonterecht. Of het nu gaat om wettelijk erkend gemeenschappelijk land of gewoonterecht, miljarden mensen zijn voor hun levensonderhoud afhankelijk van gemeenschappelijk beheerde bossen of savannes, landbouwgrond of weidegronden. Deze collectieve organisatie van het leven wordt door kapitalisten gezien als een obstakel voor individuele welvaartschepping en de accumulatie van winst.
Multilaterale instellingen zoals de Wereldbank en het Internationaal Monetair Fonds (IMF) hebben regeringen, met name in het mondiale Zuiden, aangemoedigd (en onder druk gezet) om het concept van particulier grondbezit, dat in westerse samenlevingen reeds overheerst, over te nemen. Zij hebben een sleutelrol gespeeld bij het formaliseren van de particuliere eigendomsrechten op land om de verkoop en verpachting ervan voor commercieel gebruik te vergemakkelijken. Zij pleiten ervoor land in een zogenaamd “produktief gebruik” te brengen en de “waarde ervan te ontsluiten”. De waarde en het gebruik waarnaar zij verwijzen heeft echter alleen betrekking op de economische waarde voor het maken van verdere winst, waarbij alle andere waarden en gebruiken die gemeenschappen hebben en die gerelateerd zijn aan hun grondgebied, worden geëlimineerd. Het verwachte resultaat is de ontmanteling van systemen van gewoonterecht en collectief pachtrecht.
Hoewel onzeker landbezit overal ter wereld een dringend probleem blijft, biedt de privatisering van land gemeenschappen niet de zekerheid en stabiliteit die zij nodig hebben. Integendeel, het is een nieuwe weg naar verdere kolonisatie en exploitatie van hun land en bossen ten voordele van particuliere belangen en multinationale ondernemingen.
Of het nu gaat om het streven naar individuele landeigendomsrechten of het beschikbaar maken van gewoonterechtelijk land voor particuliere investeringen, “ontwikkelingsprojecten”, koolstofcompensatieprojecten of beschermde natuurgebieden, vormen deze pogingen om land te vercommercialiseren een onmiddellijke bedreiging voor miljarden mensen. Gewoontestelsels van grondbezit vormen essentiële sociale en economische stelsels en wettelijke regelingen die levens en hele samenlevingen over de hele wereld regelen.
Het Oakland Institute heeft een document gepubliceerd waarin zes cruciale mythen worden ontrafeld die door regeringen, banken en multilaterale instellingen worden gebruikt om de privatisering van land te rechtvaardigen.
Mythe 1: Privatiseren van land is noodzakelijk om particuliere investeringen aan te trekken
FEIT: Investeringen in productie, verwerking en marketing kunnen de bestaansmiddelen van gemeenschappen verbeteren zonder hun land te vervreemden
Het aantrekken van particuliere investeringen voor de winning van fossiele brandstoffen of mijnbouw of voor de uitbreiding van industriële plantages of landbouw is geen ontwikkelingsparadigma dat ten goede komt aan gemeenschappen. Er bestaan vele andere wegen die geen privatisering van land vereisen zonder gemeenschappen uit te zetten en systemen van gewoon landgebruik te vernietigen.
In Brazilië bijvoorbeeld is de landbouwproductie tussen 2004 en 2015 gestegen en de ontbossing gedaald toen grond- en hulpbronnenrechten grondwettelijk werden toegekend aan inheemse bevolkingsgroepen en gemeenschappen, met respect voor hun gewoontesystemen, naast een sterk netwerk van beschermde gebieden, planning van landgebruik en handhaving. Bovendien toont de Braziliaanse ervaring aan dat de beste manier om het bos te beschermen erin bestaat het gewoonterecht te erkennen en aldus het land en de bossen af te bakenen waarvan de inheemse bevolkingsgroepen voor hun fysieke en culturele overleving afhankelijk zijn. Desondanks dringt de huidige extreemrechtse regering van Bolsonaro, aan op de privatisering van bossen (zie aanbevolen lectuur in dit bulletin).
Mythe 2: Particuliere eigendomsrechten vergroten de toegang tot kredieten en leningen
FEIT: Wanneer land met een eigendomstitel wordt gebruikt als onderpand voor leningen, wordt het voor banken mogelijk om het land over te nemen als boeren een moeilijk oogstjaar hebben en niet in staat zijn om terug te betalen
De theorie die op grote schaal wordt gebruikt om landtitelingsprojecten over de hele wereld te rechtvaardigen is dat landeigenaren met een particuliere titel hun land zouden kunnen gebruiken als onderpand om geld te lenen van banken, zodat zij kunnen investeren en aan de armoede kunnen ontsnappen. Uit onderzoek blijkt echter dat wanneer gezinnen met beperkte middelen een particuliere eigendomstitel kregen, de banken meestal niet bereid waren hen krediet of leningen te verstrekken. Bovendien maakt het gebruik van land met een eigendomstitel als onderpand het voor banken mogelijk om het land legaal over te nemen als boeren een moeilijk oogstjaar beleven en hun lening of hypotheek niet kunnen terugbetalen – een fenomeen dat maar al te vaak voorkomt tijdens de huidige klimaatinstabiliteit.
Mythe 3: Privatisering van land bevordert ontwikkeling
FEIT: Pogingen om gewoonterechtelijke systemen om te zetten in particulier eigendom zijn in het verleden zelden voorgekomen zonder aanzienlijke sociale en economische verdrijving.
Er is weinig bewijs dat het vervangen van gewoonterecht of gemeenschappelijk pachtstelsel door particuliere eigendomstitels leidt tot ontwikkeling. In Rwanda bijvoorbeeld hebben pogingen om complexe eigendomsstelsels om te vormen tot het standaardmodel van particuliere eigendomstitels geleid tot onteigening, gedwongen verkoop en concentratie van grondbezit. Soortgelijke initiatieven om landrechten “veilig te stellen” door middel van eigendomstitels hebben ook een averechtse uitwerking gehad in Brazilië, waar een programma van de Wereldbank in de staat Piauí volledig voorbijging aan gemeenschappelijke vormen van grondbezit en een systeem van individuele eigendomstitels invoerde dat de deur opende naar “legalisering” van landroof en het risico van onteigening voor duizenden mensen. De gevolgen waren zo rampzalig dat het Openbaar Ministerie de Bank verzocht het project op te schorten. Evenzo leidde in Guatemala een door een Bank gesteund project voor landbeheer ertoe dat inheemse gemeenschappen in Alta Verapaz hun land kwijtraakten aan palmoliebedrijven.
Mythe 4: Landmarkten maken de toegang tot land rechtvaardiger
FEIT: Wanneer land niet meer is dan handelswaar, kunnen bedrijven boeren uit de markt prijzen
Het is herhaaldelijk gebleken dat het “creëren” van landmarkten bestaande ongelijkheden in de toegang tot land versterkt. In Zuid-Afrika was land door het decennialange kolonialisme en de apartheid sterk geconcentreerd in de handen van de blanke minderheid. Aan de apartheid kwam in 1994 een einde en toch hebben meer dan 25 jaar van marktgerichte landhervormingen niet geleid tot een herverdeling van land, aangezien 72% van de particuliere landbouwgrond van het land nog steeds in handen is van de blanke bevolking die slechts 9% van het land uitmaakt.
Binnen een marktsysteem waarin land en bossen niet meer dan handelswaar zijn, kunnen bedrijven en rijke personen boeren en van bossen afhankelijke bevolkingsgroepen uit de markt prijzen. Dit heeft geleid tot toenemende landloosheid en concentratie van land in de handen van enkelen, aangezien de afnemende gemiddelde omvang van landbouwbedrijven in het Zuiden samenviel met de groei van megaboerderijen die tienduizenden hectaren in beslag kunnen nemen. Wereldwijd exploiteert de grootste één procent van de landbouwbedrijven nu meer dan 70 procent van de landbouwgrond in de wereld. In Zuid-Azië en Latijns-Amerika bezit de top 10 procent van de landeigenaren ongeveer 75 procent van alle landbouwgrond, terwijl de onderste 50 procent minder dan twee procent bezit.
Mythe 5: gewoonterechtelijke systemen bieden geen zekerheid van eigendomsrecht
FEIT: Onderzoek heeft uitgewezen dat de erkenning van groepsrechten doeltreffender is dan individuele eigendomsrechten en dat gewoonterechtelijk land “zeer veerkrachtig, duurzaam en flexibel” blijkt te zijn
De bevordering van de privatisering van land gaat vaak gepaard met de verspreiding van onjuiste informatie dat systemen van gewoonterecht en collectief grondbezit geen zekerheid zouden bieden. Het bewijsmateriaal dat deze mythe weerlegt is echter al tientallen jaren overvloedig aanwezig. In de eerste USAID-landprofielen inzake grondbezit uit 1986 werd het volgende opgemerkt: “Afrikaanse landen die de afgelopen twintig jaar relatief goede productieresultaten hebben behaald, hebben deze bereikt onder opmerkelijk uiteenlopende regelingen inzake grondbezit, waarin het gewoonterecht een belangrijke plaats inneemt”. In 2011 verklaarde de taskforce van de Europese Unie voor land: “Landtiteling is niet altijd de beste manier om de zekerheid van het grondbezit te vergroten en leidt evenmin automatisch tot meer investeringen en een hogere productiviteit. Op veel plaatsen is land in het bezit van ongeschreven gewoonterecht, maar dit is niet onderhevig aan onzekerheid.”
Mythe 6: landhervormingen gericht op de belangen van boeren
FEIT: De privatisering van land is gericht op het dienen van bedrijfswinsten ten koste van armoedebestrijding of het verbeteren van de bestaansmiddelen
Van Brazilië tot de Filippijnen en Zuid-Afrika roepen mensen om landhervormingen om land dat tijdens de koloniale tijd ten onrechte in beslag werd genomen en geaccumuleerd op een eerlijke manier te herverdelen. Recente landhervormingsprogramma’s die gericht zijn op particuliere eigendomsrechten gaan echter niet in op deze dringende eisen. Het is duidelijk dat de privatisering van land, aangemoedigd door financiële instellingen en enkele westerse landen, niet gericht is op armoedebestrijding of verbetering van de bestaansmiddelen. Het proces van omzetting van plaatselijke gewoontesystemen – die over het algemeen zekerheid van eigendomsrecht bieden – in particulier grondbezit zal waarschijnlijk leiden tot landloosheid en landconcentratie.
———–
Dit is een samenvatting van de publicatie “This is Our Land. Why Reject the Privatization of Customary Land” van het Oakland Instituut. Voor de volledige informatie en referenties, zie de publicatie hier.
- Overgenomen van GlobalInfo
- Uitgelichte afbeelding: By Jorge.kike.medina – Own work, CC BY 3.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=7318072
