Het woord “anarchisme” en de aanduiding “anarchisten” voor veelal ultrarechts schorremorrie dat aan brandstichting, plundering en nachtelijke samenscholing tegen coronapreventie doet, waren nog steeds rond. Ik heb al eerder geschreven dat dit puur te kwader trouw gebeurt en ik zie geen reden dit in te trekken. Hetzelfde geldt voor “marxisme” en eigenlijk inmiddels voor de algemene aanduidingen “links” of “extreemlinks”. Als het aan de opiniebouwers ligt die in de media vrij spel hebben is de VVD “links” en D’66 “ultralinks”. Wie dit niet tegenspreekt (en zelfs woordvoerders van die partijen laten het na) is te kwader trouw, klaar. En intellectueel lui, zoals Mathijs van de Sande grootmoedig stelt, ik geloof het niet. Intellectueel en Nederlandse politiek, het hoort al tientallen jaren niet (meer) bij elkaar. De laatste intellectueel van de Nederlandse politiek van de afgelopen decennia was Voorhoeve, en men ziet wat er van gekomen is.
De lijst van Van de Sande treft mij als wel zeer Engelstalig gericht. Dat “het anarchisme” als een Europees (en dan in de wijde zin, inclusief Noord- en Zuid-Amerika) fenomeen wordt gezien is al naar genoeg, maar om het tot een taalgebied te beperken gaat mij al helemaal te ver. Als vrucht van eindeloze onderwijsvernieuwingen, die uiteraard altijd als verbeteringen zijn gepresenteerd, mag men in Nederland geen kennis van een andere vreemde taal verwachten dan Engels. Hoe dierbaar het Engels en Groot-Brittannië mij ook zijn (ben getrouwd met een Engelse, zo goed?), ik vind het te beperkend. Wat meer inleiding ook in andere talen dus.
Een voortreffelijke reeks inleidingen in allerhande onderwerpen leveren de Presses Universitaires de France in Que sais-je? Laat nou het deeltje Anarchisme knap waardeloos zijn, het is nog vertaald in het Nederlands ook – daarvan kan ik alleen het aanvullende hoofdstuk van de hand van Bert Altena aanbevelen. Maar in de serie is het afgebeelde deeltje een goede
aanvulling.
Voor buiten-Europees anarchisme, in het vertrouwde Engels:
Een mooie inleiding in hoofdzakelijk Indiaas anarchisme is deze: 
Benedict Anderson was zelf geen anarchist maar heeft – misschien is het voor gevorderden, maar het lijkt mij een wegwijzer – een boek geschreven over de feitelijke onontbeerlijkheid van het anarchisme: Imagined communities. Over anarchisme in de wereld van het kolonialisme:
In het Nederlands is van Anton Constandse Anarchisme van de daad een behoorlijk overzicht, en het staat geheel online zodat ik niet hoef te zwoegen met een afbeelding. Het is leuk hoor, al die plaatjes, maar in het Onherstelbaar Vernieuwde opmaakprogramma van WordPress is het een heel karwei boekkaften ter illustratie in te voeren.
Roel van Duyn heeft voor Nederland Kropotkin uit de tombe gehaald. Het mag wel eens herdrukt worden. Dat geldt voor zijn bloemlezing en voor dit historisch alleen al belangrijke boek – maar ja, Nederland en historie (en al helemaal niet als het “links” is):
Engels wilt u hebben, nietwaar, Engels zult u krijgen…
De inspirerendste oproep tot anarchisme naar mijn mening heet om het u makkelijk te maken (en het is in het Duits) Aufruf zum Sozialismus. Heb erbarmen – moet ik nu ook nog gaan uitleggen dat socialisme iets anders is dan een interruptie van Lilian Marijnissen of Lilianne Ploumen in de Tweede Kamer? Of een file bij de lege supermarkt? Ik vrees het ergste.
Als er dan toch iets van Emma Goldman tussen moet zitten, en waarom niet tenslotte, zou ik eerder dit aanbevelen: 
Hoewel ik zeker de algemene historische inleiding van Peter Marshall zal aanbevelen (ik ken hem van congressen en doorzakken in de kroeg, en hij heb de inleiding geschreven bij een boek waaraan ik heb bijgedragen – dit stinkt, mensen, lekker!) mag deze van George Woodcock niet ontbreken. De ondertitel A history of libertarian ideas is eigenlijk onmogelijk gemaakt door de diefstal van het woord door zich noemende anarcho-kapitalisten.
Goed, ik heb ook een winkel en een handel ook al heeft het alleen geld gekost om er aan mee te werken, het genoemde boek waarin Peter Marshall uit de kast komt als spiritueel anarchist. Misschien is dat een beter woord dan religieus anarchist, maar ik houd het toch liever bij dat laatste. Misverstanden (dubbel in dit geval) krijg je toch.
Voor Nederland is een historisch overzicht als dit niet te vinden. In België zit men dichter bij het vuur, zal ik maar zeggen. Natuurlijk, er zijn deelstudies, daar heb ik me zelf ook aan schuldig gemaakt, zie boven.
Spanje – er is veel, heel veel over geschreven, het bekendst is waarschijnlijk toch Orwell’s Homage to Catalonia maar laat ik eens de Nederlandse anarchistische medestrijder-van-een-dag Albert Helman (Lou Lichtveld) in
het zonnetje zetten. Laat ik afronden. Voor verdere inlichtingen wende men zich tot het bureau van dit blad. Over Rusland 1917-1921 de man die naar eigen zeggen de sowjet (territoriale arbeidersraad) heeft geïntroduceerd:
Nou, dit is het voor deze keer wel. Misschien is er iemand mee geholpen en anders was het een oefening in een langzamerhand minder bloeddrukopjagend Modern Opmaakscherm. Nog een geheimpje: sommige van de genoemde boeken zijn online te lezen. Om het mijzelf makkelijker te maken is dit geen bibliografie volgens het boekje: oplettende lezertjes zullen bijvoorbeeld ondertitels missen.
- Gaetano Manfredonia, L’Anarchisme en Europe. Coll. Que sais-je? 2001
- Sam Mbah & I.E. Igariwey, African anarchism. Tucson AZ: See Sharp Press, 1997
- Maia Ramnath, Decolonizing anarchism. Chico CA: AK Press, 2011.
- Benedict Anderson, Under three flags – anarchism and the anti-colonial imagination. Brooklyn/London: Verso, 2007.
- De boodschap van een wijze kabouter van Roel van Duyn is met enig geluk te vinden in een antiquariaat of bibliotheek.
- Gustav Landauer, Aufruf zum Sozialismus. Herdruk. Hofenberg Verlag, 2017.
- Anarchism and other essays van Emma Goldman is op vele manieren heruitgegeven (de rechten zijn vervallen)
- Ook George Woodcock’s Anarchism heeft vele uitgevers en is niet moeilijk antiquarisch te vinden (Pelican!)
- Alexandre Christoyannopoulos (ed.), Religious anarchism. Newcastle: Cambridge Scholars Publishing, 2009.
- Jan Moulaert, Rood en zwart. De anarchistische beweging in België 1880-1914. Leuven: Davidsfonds, 1995.
- Albert Helman, De sfinx van Spanje. Tweede druk bij Schokland te De Bilt, 2011.
- Van Voline zijn er ook verscheidene edities.
