Dag na dag demonstreren mensen in Bulgarije tegen de regering van premier Borisov. Ook afgelopen avond weer, voor de negende keer. Volgens betogers is die regering corrupt, en ze eisen zijn aftreden. Ook willen mensen dat openbaar aanklager Ivan Geshev vertrekt. Demonstraties waren er afgelopen dag niet alleen in de hoofdstad Sofia. Acht andere steden, waaronder Varna en Plovdiv, hadden eveneens samenkomsten van demonstranten. Opmerkelijk aan dit grote straatprotest tegen de regering: het krijgt steun van de Bulgaarse president.(1) Wat voor merkwaardigs is hier aan de hand?
De directe aanleiding voor het protest was een curieuze gebeurtenis op 7 juli. Toen ging Hristo Ivanov, een politicus van de Ja Bulgarije-partij, een groepering die zich tegen corruptie keert, naar een strand aan de Zwarte Zee. Openbaar terrein, maar tegelijk zo’n beetje de achtertuin van Ahmed Dogan. Dat is de voormalige chef (nu erevoorzitter) van de DPS, een partij die zich sterk maakt voor de Turkse minderheid in Bulgarije. Maar hij is tegelijk iemand met geheime dienst-connecties, maatje van Delyan Peevski. Die is weer deel van een spionnennetwerk met wortels in de veiligheidsdienst van de communistische staat die Bulgarije tot in 1989 nog was.
Welnu, dat strandbezoek van Ivanov – een voormalig minister van justitie, trouwens – zo vlak bij de villa van Dogan, dat werd foute boel. Kortgeschoren bullebakken doken op en probeerden hem te verwijderen. Ivanov seinde de politie in, maar die hielp hem niet. Twee dagen later maakte niemand minder dan president Rumen Radev duidelijk waarom: de bullebakken waren functionarissen van een Bulgaarse veiligheidsdienst, de NSO. Radev stelde dit aan de orde bij openbare aanklagers. Die wasten hun handen in onschuld. Op dezelfde dag lieten openbare aanklagers twee medewerkers van president Radev arresteren op tamelijk vage beschuldigingen richting machtsmisbruik. Het zag er uit alsof die aanklagers president Radev betaald wilden zetten dat hij aan de privileges van Dogan en zijn bondgenoot Peevski kwam.
Tot dan toe was dit alles een strijd tussen politici, tussen delen van de staat, met Ivanov en president Radev aan de ene kant, en een aantal openbare aanklagers aan de andere kant. Ivanov sprak echter premier Borisov aan op het feit dat NSO-agenten als security voor Dogan en Peevski optraden. Borisov reageerde er niet op. Intussen was de verontwaardiging van mensen echter gewekt. Donderdag 9 juli demonstreerden die al, en president Radev sprak ze toe: ‘De Bulgaarse mafia heeft het onmogelijke bereikt en eerlijke mensen tegen zich verenigd’. De straatprotesten tegen Borisov waren begonnen.(2)
Al op vrijdag draaiden demonstraties uit op ‘rellen tussen voor- en tegenstanders van de Bulgaarse regering’, en op achttien arrestaties.(3) Op zaterdag 11 juli legden betogers ook een demonstratief bezoek aan het strand af waar de hele heisa in zekere zin mee begon. ‘De betogers eisten gelijke bescherming voor iedereen en toegang tot het strand’. Een deel van deze actievoerders ging vervolgens weer naar Sofia, 400 kilometer van het strand, om daar mee te doen aan weer een grote demonstratie. De geest van actie was uit de fles, en gezien het feit dat we inmiddels de negende demonstratiedag geteld hebben, is het niet erg gelukt die geest weer in de fles terug te krijgen.
Maar zonder tegenstrijdigheden is dit allemaal niet. Dat de regering van Borisov betrokken is bij corruptie, is niet aan serieuze twijfel onderhevig. We lezen over Dogans partij DPS. Die controleert openbare werken, heeft naar verluidt greep op allerlei geldstromen tussen bedrijfsleven en politiek. Dogan en Peesvki, ook DSP-er trouwens, worden door Ivanov ervan beschuldigd het kantoor van de Openbare Aanklager en het ministerie van binnenlandse zaken zo’n beetje in hun broekzak te hebben. Ivanov beweerde dat Borisov ‘“bang is” en “afhankelijk” van hen’.(5) Dat Borisov kennelijk toelaat dat de twee heren staatsveiligheidsfunctionarissen als privé bodyguards ter beschikking hebben, is in zulke verhoudingen goed verklaarbaar. En natuurlijk worden mensen boos als ze zulke dingen ontdekken. Het is mafiose machtspolitiek. Demonstranten hebben groot gelijk dat ze de regering kwijt willen en daarvoor de straat op gaan. So far, so good.
Maar hoe zit dat met die presidentiële steun? Welnu, premier Borisov is van de GERB-partij, die we kunnen typeren als rechts van het midden. President Radev echter is van de Bulgaarse Socialistische Partij (BSP), een soort sociaaldemocraat. Nee, erg links is dat niet. Die BSP is opvolger van de vroegere Communistische Partij, die de draai naar een markteconomie plus wat doorgaat voor een democratie heeft weten te maken. Beide partijen zijn deel van het politieke establishment. Betrouwbaar bondgenoot van de demonstranten is Radev niet, tenminste niet als die demonstranten serieus en onpartijdig tegen elke vorm van corruptie zijn. Dat zal wel blijken zodra Borisov weg is en Radevs partij weer regeert.
Wat Radev in feite doet, is de rechtmatige woede die zich nu tegen de regering richt, te benutten om zijn eigen macht en die van zijn partij te vergroten. Dat hij wil dat Borisov en diens regering aftreedt, past daarbij. Zoiets opent immers de weg naar nieuwe verkiezingen. Die zou de BSP dan kunnen winnen. Steun uitspreken voor demonstranten tegen regeringscorruptie kan daarbij helpen. Zo bezien is Radevs steun aan de betogers een handige politieke zet: hij gebruikt de demonstranten voor eigen politiek gewin.
Die demonstranten zijn echter geen poppetjes, geen marionetten aan een touwtje. Hoe zeer hun acties een kennelijk gehaaid politicus als Radev ook in de kaart spelen, ze gaan niet de straat op uit pure loyaliteit aan hem. Straatprotest kan een eigen dynamiek krijgen. Mensen die demonstreren, dag aan dag, leren en groeien daarvan. Ze voelen hun eigen kracht toenemen, ze beginnen uit hun voorgeschreven rol van toeschouwer-annex-kiezer te breken. Zo kunnen ze meer op zichzelf en elkaar leren vertrouwen, en zich minder afhankelijk voelen van wat politici willen en doen.
Natuurlijk helpt het als onder de demonstranten mensen meedoen die zo’n zelfstandige dynamiek, het opbouwen van druk van onderop en autonoom verzet, actief willen en nastreven. Mensen die spontane autonome neigingen van mede-demonstranten aanmoedigen. Mensen die meer willen dan de vervanging van de een corrupte regering door de andere die bepaald niet automatisch minder corrupt is. Mensen die niet alleen andere politici willen, maar een ander soort politiek richting een ander soort maatschappij waarin niet corrupte politici in samenspraak met ondernemers de dienst uit maken maar waar mensen zichzelf en gezamenlijk de maatschappij besturen.
Die mensen zijn er ongetwijfeld, ook in Bulgarije. Hoe sterk en scherp zij zijn, hoe goed georganiseerd en zelfbewust, en hoe zij zich tot de demonstraties verhouden, zal mee helpen bepalen wat voor wending deze protestbeweging krijgt, hoe ver de demonstranten komen. Ik blijf de gang van zaken volgen met aandacht en met waardering voor de demonstraties, en ik hoop er het beste van.
Noten:
3 ‘Achttien arrestaties bij grote anticorrupotiedemonstraties in Bulgarije’, Nu.nl, 11 juli 2020
5 Mariye Petkova, ‘Bulgaria rocked by protests amid coronavirus fears’, 12 juli 2020, Aljazeera. In dit artikel wordt de partij van Ivanov trouwens anders aangeduid dan in de in noot 2 genoemde artikel. Hier is sprake van Democratisch Bulgarije, niet van Ja Bulgarije zoals in dat eerder genoemde stuk.
Ook verschenen bij: PeterStormt
Uitgelichte afbeelding: premier Borisov – Door https://www.flickr.com/photos/eppofficial/ – https://www.flickr.com/photos/eppofficial/12978298614/, CC BY 2.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=31651158
