Nederlandse autoriteiten laten inmiddels maatregelen los op de epidemie van het om zich heen grijpende corona-virus oftewel COVID-19. Het beleid is halfslachtig. Commerciële belangen worden zwaar meegewogen, waardoor mensenlevens nodeloos meer gevaar lopen dan ze anders zouden doen. Slecht voorbeeld doet slecht volgen en een ongeluk komt zelden alleen: bij het naleven van de instructies wordt door evenementen ook nog eens wel de letter maar lang niet altijd de geest ervan nageleefd.
Maandag al deed premier Rutte een oproep aan mensen in Brabant om zo veel mogelijk thuis te werken. Dinsdag kwamen er nieuwe stappen: evenementen met 1000 bezoekers en meer dienen geen doorgang te vinden. Dat was niet alles. Burgemeester Weeterings van Tilburg: ‘Ga even geen nieuwe sociale contacten aan en wees terughoudend met bestaande sociale contacten. Zeven dagen sociale onthouding moet mogelijk zijn.’(1).
De strekking van zulke maatregelen is zinnig. Mensen die samenkomen in grotere aantallen, verhogen daarmee de kans om elkaar te besmetten. Met een virus waarmee in Brabant steeds meer mensen besmet zijn, waarbij lang niet altijd traceerbaar is wie wie heeft besmet, is het terugdringen van het aantal ontmoetingen tussen mensen geen onzin. De epidemie zal er niet door stoppen. Maar de uitbreiding ervan zal er mogelijk wel mee vertragen.
Dat helpt wellicht er aan mee dat er niet te veel mensen gelijktijdig ziek worden. Door het totaal aantal zieken op hetzelfde moment beperkt te houden, blijft ook het aantal van hen dat ernstig ziek wordt beperkt. Daardoor wordt voorkomen dat er een te grote druk op de beschikbare intensive care-faciliteiten ontstaat. Dat kan mensenlevens redden, want als mensen niet meer de IC-hulp kunnen krijgen die ze nodig hebben als de longen het deels begeven, dan kost dat levens die anders gered hadden kunnen worden. De epidemie vertragen om de totale aantallen zieken maar vooral ook de aantallen ernstig zieken onder hen, over de tijd te spreiden, is dus een zinnige aanpak.
Zuur is wel dat dit via overheidsbeleid ‘moet’. Met verstandige mensen die verantwoordelijkheid voor elkaar en zichzelf weten te nemen, zou een goed beargumenteerde oproep van het RIVM om groepen mensen zoveel mogelijk te mijden, of het nu werk, school of recreatie betreft, afdoende horen te zijn. Maar los van de implementatie en herkomst van de maatregel: de strekking ervan is niet onzinnig. Grote evenementen schrappen, mensen aanmoedigen hun sociale contacten op laag water te zetten: prima.
Maar er kleeft wel iets halfslachtigs aan. Het gaat te traag, te stapsgewijs. Laten we eens luisteren naar wat Nino Cartabellotta, een gezondheidsdeskundige in Italië zegt.(2) Over het platleggen van het land: ‘Dat werd tijd. Dit is de enige manier waarop we de verspreiding van het virus aan kunnen pakken’. Het had eerder moeten gebeuren: ‘We zouden dit soort indammingsmaatregelen hebben moeten treffen vanaf 1 maart. Het slaat nergens op om regionale, provinciale of stedelijke grenzen in te stellen. Een politiek van uitstel is geen oplossing middenin een epidemie.’ Hij voegt er nog aan toe: Italiaanse burgers hebben zich compleet ongedisciplineerd gedragen, de regering heeft spelletjes gespeeld met het trekken van hypothetische grenzen op een kaart, afhankelijk van de dagelijkse toename van het aantal gevallen.’ Is dat niet exact wat de Nederlandse autoriteiten doen? Een hypothetische grens trekken tussen Brabant en de rest van het land, terwijl je op je vingers kunt na tellen dat het virus heus de grote rivieren wel oversteekt, en terwijl er rond Utrecht en in Zuid-Limburg allang flinke aantallen besmettingen zijn? Het allerminste is nu: heel Nederland behandelen zoals nu Brabant wordt behandeld. Uiterste terughoudendheid wat bijeenkomsten en sociale contacten betreft. En laten we dat zelf doen, en niet wachten op wat Rutte verordonneert.
Cartabellotta wil een drastisch optredende overheid. Ik wil een drastisch optredende bevolking, omdat ik geen overheid vertrouw. Maar die drastisch optredende bevolking dient dus toe te werken naar het stil leggen van het land, het ontmoedigen van groepsgewijs contact, het ontmoedigen van rondreizen zonder hele goede reden. Alles om de opmars van het virus zodanig af te remmen dat de gezondheidszorg het allemaal aan blijft kunnen. Als we onze verantwoordelijkheid niet nemen, rest slechts de keus tussen een angstaanjagende epidemie enerzijds, draconische overheidsdictaten die achter de ontwikkeling aanhobbelen anderzijds.
Heel veel van de sociale interactie – in de horeca, op scholen, op evenementen van minder dan 1000 mensen – gaat echter voorlopig gewoon door, ook in Brabant. Beleidsmakers weten dat dit riskant is. Maar ze wegen ingrijpen af tegen wat neerkomt op commercieel belang. Burgemeester Mikkers van Den Bosch geeft toe: ‘Het beste besluit op het gebied van het inperken van besmettingsrisico is alles dichtgooien, mensen in isolatie zetten en niks laten gebeuren.’ Hij zei ook nog: ‘Denk daarbij aan alle stations, openbare gebouwen, cafés en restaurants sluiten’. Hij liet blijken dat dit overwogen is, het lag ‘op tafel’. Waarom is het niet gebeurd? Nou, ‘we willen ook de maatschappij en economie laten draaien, dat mensen boodschappen kunnen blijven doen, voor elkaar kunnen zorgen, elkaar blijven ontmoeten.’(2)
Je ziet, ‘de economie’ moet blijven draaien. Daarom blijft de horeca dus open. Het kan wel beter zijn voor de gezondheid om ze te sluiten. Maar het is slechter voor de omzet van de middenstand, en dat is kennelijk minstens zo belangrijk als onze gezondheid. Dat van die boodschappen die mensen moeten kunnen doen, is trouwens nauwelijks een argument, zelfs in Italië dat maandag zo ongeveer op slot ging, kunnen mensen naar de winkels. Ze staan dan keurig in de rij, op afstand van elkaar. Maar boodschappen doen kan ook daar nog steeds.
Er ontbreekt ook nog een sector die allang gesloten had kunnen worden: de scholen. Dat zijn oorden waar veel mensen – kinderen en ouderen – samen komen en vrij intensief contact hebben. Dat zijn plekken voor virussen om snel om zich heen te grijpen. Het sluiten van scholen – niet pas als er besmette kinderen of personeelsleden gevonden worden, maar sowieso – is volgens mij allang verstandig. Daarmee wachten is nodeloze risico’s nemen. In Griekenland is eergisteren besloten de scholen stil te leggen, op het moment dat daar 89 corona-besmettingen werden gemeld.(3) Minder dan in Nederland, al is het totale aantal inwoners van het land ook wat minder. Waar wacht men in Brabant, in Nederland, nog op? En ouders en docenten en niet te vergeten kinderen zelf: waar wachten jullie zelf op? Op de eerste zieke klasgenoot, collega, conciërge?
Is het overheidsbeleid om dingen stil te leggen al een beetje halfzacht, de zaak wordt erger als we zien hoe sommige evenementen met het corona-beleid om gaan. Geen evenementen van 1000 bezoekers en meer, luidt het devies. Wat doet paardenracegebeuren Indoor Brabant? Cancelt die het gebeuren waar immers tienduizenden bezoekers op af zouden kunnen komen? Nee. Ze zijn van plan het bezoek op te splitsen, zodat er elk dagdeel duizend mensen naar binnen mogen. Zo wordt de letter van het beleid nageleefd. Zo worden tegelijk toch nog grote aantallen mensen in riskant contact met elkaar gebracht. Maar ja, het feest moet doorgaan, nietwaar?
Je ziet dit trouwens meer. In België wordt soortgelijk beleid gehanteerd: geen grote evenementen met duizend mensen of meer. Ook daar zijn organisatoren vindingrijk. ‘De Koninklijke Vlaamse Schouwburg (KVS) perkt de capaciteit van de voorstelling van het theaterstuk JR in tot 900 personen. De voorstelling, die doorgaat in Paleis 12 van Brussels Expo, kan normaal gezien 1.200 mensen ontvangen.’(4) Twaalfhonderd mag niet, 900 mag nog net wel. Dat het voor het besmettingsrisico amper uitmaakt, maakt de schouwburg kennelijk weinig uit: de regel wordt nageleefd, de voorstelling kan doorgaan, de rest is blijkbaar niet belangrijk.
Overheidsbeleid enerzijds, bedrijven, instellingen en evenementen anderzijds: onze gezondheid is bij hen niet in erg goede en veilige handen. Commerciële belangen worden meegewogen, en dat staat haaks op onze gezondheid. Dat dient te veranderen, en snel. De vraag is echter hoe. We kunnen de overheid vermanen om harder en doortastender op te treden. Maar op die overheid hebben we geen greep, geen werkelijke zeggenschap. Die overheid is ook fundamenteel niet te vertrouwen, als orgaan dat uiteindelijk de heersende machten dient en rijken en grote ondernemers ruim baan geeft. Is dat het orgaan waaraan we onze gezondheid werkelijk willen toevertrouwen?
Ik zou als anarchist een andere benadering zoeken, al weet ik dat die niet eenvoudig is. Laat rechtstreeks betrokkenen hun verantwoordelijkheid nemen en doen wat noodzakelijk is! Laten we zelf bijvoorbeeld onze bijeenkomsten cancelen waar enigszins mogelijk. Greta Thunberg geeft al een goed signaal af: zij ‘roept op om voorlopig geen grote bijeenkomsten meer te houden, om zo de groeicurve van het virus af te vlakken’.(5) Prima. Laten we zelf onze bijeenkomsten, demonstraties en wat dies meer zij gewoon afblazen tot het ergste achter de rug is, voordat ze het slachtoffer worden van overheidsverboden die weliswaar niet legitiem zijn (dat zijn zulke verboden nooit), maar waartegen inhoudelijke argumenten momenteel toch niet erg sterk klinken.
Een voorbeeld waar nu de terughoudendheid en het uitstel regeert: die horeca. Die is een broeinest voor verdere besmetting momenteel. De overheid gaat die blijkbaar niet dicht doen, want dan krijgt ze ruzie met de Kamer van Koophandel, met de verenigde middenstand. Ondernemers zullen ook niet tot sluiting over gaan, want zonder omzet geen winst, en zonder winst al snel geen bedrijf. Dus is het aan het personeel in de horeca om eigenhandig sluiting door te duwen! Personeelsleden hebben daartoe een zeer rechtstreeks gezondheidsbelang, meer nog dan de klanten. Bezoekers van café of restaurant zitten daar soms kort, soms wat langer tussen de andere mensen, in totaal hebben ze misschien enkele tientallen anderen om zich heen. Dat is al flink wat gelegenheid tot besmetting. Personeelsleden zitten – of eerder: staan – echter lange werkdagen tussen in totaal veel grotere aantallen mensen, collega’s en bezoekers. Voor hen is de kans op besmetting dan ook nog groter. Dicht dus, die handel! Niet leuk voor de klanten, maar het is zeer goed uit te leggen.
Maar dat kan alleen afgedwongen worden door solidaire en samenwerkende collega’s, binnen elk etablissement en in de horeca als geheel. Dat botst met wat de bedrijfsleidingen en eigenaars willen, want die willen ongetwijfeld omzet blijven draaien. Dat de gezamenlijke vuist van de werkende mensen in de horeca mag winnen, voor de gezondheid van henzelf, van elke café- en restaurantbezoeker en van iedereen die baat heeft bij het terugdringen van sociale interactie en daardoor van besmettingsgevaar. En ja, bij die door het personeel afgedwongen horeca-sluiting hoort de doorbetaling van de lonen, voor de volle honderd procent. Minstens.
Natuurlijk is dit – en het sluiten van scholen door gezamenlijk optredende ouders, docenten en leerlingen, en meer van dit soort maatregelen die door rechtstreeks betrokkenen worden doorgedrukt – niet erg ‘realistisch’. En ik snap dat als kinderen niet naar school kunnen, ouders ze thuis moeten opvangen. Bij deze aanpak hoort dan ook minstens: thuis werken, of zelfs helemaal niet werken zolang de crisis duurt, zodat kinderen niet naar kinderopvang – duur, en weer besmettingsgevaar! – hoeven.
Dit soort stappen leidt ertoe dat we heel anders met werk beginnen om te gaan, leren de zorg voor elkaar en onszelf centraal te stellen, en dikke pech voor wat de baas van ons eist. Niet makkelijk, en het zal strijd kosten met die baas die minstens tijdelijk naar personeel kan fluiten, maar aan wie we wel de rekening presenteren, want zonder doorbetaling van loon kan de hele aanpak niet werken. Het gaat allemaal niet meevallen, ongetwijfeld. Maar waar realisme betekent dat we uit naam van commercie en bestuurbaarheid overgeleverd worden aan een ontwrichtend en gevaarlijk virus, wordt het wellicht tijd om dat vertrouwde realisme maar eens snel los te laten. Of denken we echt dat ons welzijn bij overheid en bedrijfsleven in goede handen is?
Noten:
1 ‘Corona treft ook verkiezingscampagne VS en “Brabant op slot?”’, NOS, 10 maart 2020
3 Zie noot 1
4 Zie noot 1
6 ‘RIVM: aantal geregistreerde besmettingen naar 503’, NOS liveblog, 11 maart 2020
– Ook verschenen bij: PeterStormt
