COVID-19, het in december 2019 opgedoken Coronavirus dat een snel groeiende epidemie veroorzaakt, leidt tot heel uiteenlopende soorten van schrikreacties en paniek. Op die uiteenlopende reacties wordt ook weer heel verschillend gereageerd. Echte en valse paniek lopen door elkaar, uit ergernis over de valse paniek wordt de serieuze paniek bestreden met valse geruststelling, waartoe cijfers op dubieuze en misleidende wijze tegenover elkaar worden gezet. Verwarring alom. Laten we eens kijken of er wijs uit te worden is.
Om te beginnen maar eens de valse paniek. Preciezer gezegd: de als paniek vermomde racistische haat. Omdat het virus in China opdook, voelen allerlei racisten zich nu gelegitimeerd om hardop te zeggen wat ze aldoor al dachten en soms als ‘onschuldige’ grapjes naar buiten brachten. Intussen is er sprake van uitingen van anti-Aziatisch racisme in tal van landen.
In Canada bijvoorbeeld. Dat land ‘had tot nu toe drie bevestigde gevallen van het virus, dat haar oorsprong had in China, maar leden van de Chinese gemeenschap van het land zijn al het doelwit van racisme geworden’, aldus The Guardian op 28 januari.(1) In Italië bijvoorbeeld. Daar deelde een conservatoriumdirecteur mee ‘aan Chinese, Zuid-Koreaanse en Japanse studenten dat ze niet naar de les dienden te komen tot een dokter ze had bezocht om vast te stellen dat ze niet door het virus waren besmet’.(2) In Frankrijk bijvoorbeeld. Daar vertelde Sacha-Lin Yung, van de Associatie van Chinese Inwoners in Frankrijk: ‘Mensen weigeren in winkels bediend te worden door Aziatische mensen… een vrouw werd van de trein gegooid omdat ze Aziatisch was en dus duidelijk was dat ze het virus droeg’. (3)
En Nederland bleef niet achter. ‘Een studentencomplex in de Wageningse Universiteit is vannacht beklad en besmeurd. Teksten als “Die Chinese”, Engels voor “Chinezen sterf”, en “Chinese corona”, zijn in een lift op het complex geschreven. Ook is de lift besmeurd met ontlasting’.(4) Schokkend was ook het ‘lollige’ carnavalsliedje ‘Voorkomen is beter dan Chinezen’, waar ik maar liever niet uit citeer.(5) Lex Gaarthuis, de maker van het haatliedje, noemt dat maken inmiddels ‘een grote fout’ – maar pas nadat er een lading woedende kritiek was losgekomen, met name vanuit gemeenschappen van mensen van Aziatische afkomst zelf. Zonder die tegenwind zou hij zich wellicht van geen kwaad bewust zijn geweest. Precies dat is zo kwalijk. Zo diep zit het racisme, zo vanzelfsprekend is het kennelijk.
Laten we duidelijk zijn: het is niet het coronavirus dat deze racistische uitbarstingen veroorzaakt. Wat er gebeurt is dat al bestaand racisme tegen mensen van Aziatische afkomst nu naar buiten komt, dat mensen die deze racistische houding allang hebben zich nu gelegitimeerd voelen om er grof uiting aan te geven. Dat dit type racisme al veel ouder is, blijkt uit de commotie in 2013 toen zanger/presentator Gordon de leukerd probeerde uit te hangen door een kandidaat van Chinese afkomst in een talentenshow toe te voegen: ‘Welk nummer ga je zingen, nummer 39 met rijst?’(6) Gordon heeft – ruim zes jaar later, kennelijk onder de indruk van de huidige uitbarsting van anti-Chinees racisme – toch maar excuses gemaakt. Ook hier is het de verontwaardiging die het racisme gelukkig opwekte waardoor Gordon de noodzaak van excuses kennelijk toch is gaan voelen. Het laat zien dat het nut heeft: je luid en duidelijk tegen racisme uitspreken. Maar intussen is dat anti-Aziatisch racisme er dus volop. Destijds waren het clichés die verwezen naar Chinese restaurants, nu is het dat coronavirus. De smoesjes veranderen. Maar het is hetzelfde giftige racisme.
Tegenover dat racisme is een feitelijke weerlegging veel te veel eer. Natuurlijk: dit virus heeft niets met afkomst te maken, er is niets wat Chinezen of Aziaten meer tot drager maakt dan Europeanen of wie dan ook. Iedereen, ongeacht afkomst, die uit besmettingsgebied Wuhan en omstreken naar elders reist, heeft een iets hogere kans om drager van het virus te zijn. Iedereen, ongeacht afkomst, die niet recent in die besmettingszone is geweest, heeft dezelfde overgrote kans om geen drager van dat virus te zijn. Een Nederlandse toerist die terugkeert uit Wuhan heeft een fundamenteel grotere kans om het virus te hebben, dan een Chinees die in Amsterdam, Toronto of Parijs woont en die nooit in Wuhan is geweest (zoals vrijwel alle Chinezen buiten China nooit in Wuhan zijn geweest). Er is geen enkele relatie tussen etnische achtergrond en besmettingsrisico.
Maar wie denkt dat je het racisme uit het hoofd van racisten praat door hierop te wijzen, onderschat de diepte en de hatelijkheid van dit racisme. Het gaat hier niet om een misverstand dat rechtgezet kan worden. Het gaat hier om een leugen die enkel geloofd wordt voor zover mensen zoiets hatelijks willen geloven. Het is die haat zelf, niet de excuses waarvan die zich voorziet, die bestreden dient te worden.
Een andere manier hoe je deze haat niet bestrijdt noem ik: goochelen met cijfers. Je ziet dit intussen herhaaldelijk op Facebook, en vast op andere sociale media ook. De paniek die het coronavirus oproept, wordt daar veelal beantwoord door te wijzen op andere ziektes die veel meer slachtoffers eisen. De conclusie is dan: Maak je wat drukker om de griep, en wat minder druk om dit coronavirus. Dat slaat naar mijn mening echter op zeer wezenlijke manieren de plank mis.
In de eerste plaats suggereert het bestrijden van coronapaniek dat er van echte paniek sprake is, die met nauwkeurige informatie te bestrijden is. Hierboven heb ik al aangegeven dat dit niet zonder meer zo is: er is sprake van als paniek vermomd racisme. Die bestrijd je niet met feiten. Het helpt tegen racisten niet om te zeggen: het valt wel mee met dat coronavirus, willen jullie nu je Chinese buren, collega’s of personeel waar je mee te maken hebt, weer aardig gaan behandelen?
Maar er is ook werkelijke bezorgdheid over het virus – niet ingegeven door afwijzing en haat jegens Aziatische mensen, maar door bezorgdheid om de gezondheid van mensen, ja ook van de eigen gezondheid. En daar helpen de cijfermatige vergelijkingen die ik langs zie komen, ook niet bepaald. Dat komt doordat de vergelijkingen zelf veelal niet deugen, doordat er misleidende aannames in zitten verpakt.
Herhaaldelijk zie je bijvoorbeeld de volgende redenering: er zijn X aantal mensen aan corona overleden. Er gaan dagelijks een veelvoud van X dood aan ziekte zus of zo. Je ziet dit in varianten: soms komt men aan met gemiddelde sterfte- en besmettingscijfers van griep versus de huidige cijfers van dit coronavirus. Maar altijd is de strekking hetzelfde: de bezorgdheid over corona is misplaatst.
Dit deugt op meerdere punten niet. Je kunt geen gemiddelde griepcijfers gaan zitten vergelijken met de cijfers van een epidemie waar nog helemaal geen gemiddelde van in zicht is. Deze corona-variant is nieuw. We weten nog helemaal niet hoe het jaargemiddelde gaat uitvallen. We weten wel dat zowel het aantal mensen dat besmet is met corona als het aantal mensen dat er aan is overleden, snel stijgt.
Op 20 januari waren er in China 291 mensen besmet met het virus, bijna allemaal in de Chinese provincie Hubei waar Wuhan ligt. Op 31 januari waren het er 7.711 mensen besmet in China. Nog steeds spande het aantal besmette mensen in Hubei de kroon: boven de 4500. Maar de epidemie had zich intussen over heel China uitgebreid. En er waren al mensen besmet in zeker 15 landen buiten China.(7) We zijn inmiddels amper twee weken verder. Het aantal mensen dat alleen al in de provincie Hubei ziek is geworden vanwege het virus is intussen 48.206.(8) Dat is meer dan tien keer zoveel als op 31 januari. Er schijnt intussen anders gemeten en geteld te worden, waardoor de vergelijking niet helemaal accuraat is. Maar de trend is heel duidelijk: nog steeds groeit de epidemie razendsnel.
En de epidemie kost een snelgroeiend aantal mensen het leven. Iets boven de twee procent van het aantal mensen waarbij het virus wordt gevonden, gaat dood. Het eerste sterfgeval wegens dit coronavirus werd gemeld op 11 januari.(9) Inmiddels staat het sterftecijfer in China op iets boven de 1300. Alleen al de afgelopen dag kwamen er in dat land 242 stergevallen bij.(10) De vaart leek juist de afgelopen dagen iets uit de toename te zijn gegaan, maar inmiddels is van die indruk weinig meer over. Niemand weet waar dit heen gaat.
Het is intussen waar dat gewone griep een veelvoud van deze slachtofferaantallen maakt, jaar na jaar. Maar 1. het verschil wordt door de snelle uitbreiding van de corona-epidemie in hoog tempo kleiner; 2. de aantallen slachtoffers vanwege corona komen niet in de plaats van griepslachtoffers, maar in principe er bovenop (al zal er een enkeling nu aan corona overlijden die anders aan de griep zou zijn bezweken); en 3. en zeer belangrijk: het aantal coronaslachtoffers doet zich tot nu toe vrijwel uitsluitend voor in China, in die ene provincie van China, in die ene stad waar de ellende is begonnen. Als je met gemiddelden goochelt, goochel dan in ieder geval met gemiddelden in dat land, in de betreffende provincie, in de meest getroffen stad. Dan vergelijk je tenminste vergelijkbare grootheden.
Als je de coronacijfers wereldwijd vergelijkt met griepcijfers wereldwijd, dan ziet die corona er relatief onschuldig uit. Als je de coronacijfers in Hubei echter zou vergelijken met griepcijfers in Hubei, dan verandert het beeld nogal drastisch. Als er in een stad van 11 miljoen mensen binnen twee maanden honderden mensen aan dezelfde ziekte overlijden, en ettelijke duizenden ernstig ziek worden, dan heeft iedereen in die stad wel een zieke in de familie, in de klas, in de buurt of op het werk. Als het aantal zieken en doden maar blijft toenemen, elke dag weer, nu al meer dan twee maanden lang, dan kan ik me zeer levendig voorstellen dat mensen daar bijzonder benauwd van worden.
En als je de gemiddelde sterftecijfers van 2,4 procent van het aantal ziektegevallen (11) nu eens combineert met de mogelijkheid – door een epidemioloog in Hong Kong geopperd – dat het virus uiteindelijk 60 procent van de wereldbevolking zou treffen,(12) dan kan ik me zeer levendig indenken dat de schrik mensen om het hart slaat. Zestig procent van de wereldbevolking, dat zijn meerdere miljarden mensen, en 2,4 procent van enkele miljarden mensen is enkele tientallen miljoenen mensen. Enkele tientallen miljoenen dode mensen dus, overleden aan het virus. Dat is geen zekerheid, en dient niet als zodanig te worden gepresenteerd. Maar het is evenmin een onmogelijkheid, en het dient dus ook niet buiten ieder scenario te worden gehouden. Je kunt het ook anders stellen. Denk je eens in dat de epidemie in twee, drie of vijf steden van de omvang van Wuhan zou huishouden, met soortgelijke intensiteit. Of in tien. Of…
De schrik die zo’n scenario oproept bestrijd je niet door te verwijzen naar griepcijfers. Die schrik bestrijd je met een effectief beleid om de epidemie een halt toe te roepen. Beleid is er genoeg. Maar aan de effectiviteit ervan kan nogal getwijfeld worden, gezien de mate waarin de epidemie om zich heen blijft grijpen. Om te komen tot effectieve stappen om deze epidemie tegen te gaan, of tenminste er zo goed mogelijk doorheen te komen, kunnen we de ernst van de situatie maar beter gewoon onder ogen zien. Racisme is een verachtelijke houding tegenover deze verschrikking, en sowieso. Maar valse geruststelling gaat ons niet redden van de verschrikking, en evenmin van het racisme dat van de verschrikking misbruik maakt.
Noten:
3 als noot 2.
4 ‘Studenten geschokt door “Chinezen sterf” in lift Wageningse flat’, NOS, 9 februari 2020
5 ‘Radio-dj Lex Gaarthuis over coronalied: “Ik heb een grote fout gemaakt”’, Nu.nl, 13 februari 2020
6 ‘Gordon biedt excuses aan voor racistische grap uit 2013’, Nu.nl, 10 februari 2020
7 ‘China coronaviorus: Misinformation spreads online about origin and scale’, BBC, 31 januari 2020
8 ‘China coronavirus toll exceeds 1,300 as Hubei reports 242 deaths’, Aljazeera, 13 februari 2020 ‘
9 ‘Timeline: How China’s new coronavirus spread’, Aljazeera, 12 februari 2020
10 ‘China coronavirus toll exceeds 1,300 as Hubei reports 242 deaths’, Aljazeera, 13 februari 2020
11 ‘Q en A over coronavirus: hoe zit het met verspreiding en sterfgevallen?’, NOS, 13 februari 2020
Ook verschenen bij: PeterStormt
