Richard Coudenhove-Kalergi was in 1953 al ongelooflijk vooruitziend ten aanzien van de Europese integratie. Veel aandacht aan deze Oostenrijkse graaf heb ik nooit besteed omdat hij qua politieke stroming ver van mij af staat. Helemaal links – of eerder rechts – heb ik hem niet laten liggen want eerder schreef ik Ondanks de aristocratische geest van het Kalergi-plan is het toch actueel, waarin het gaat over zijn perceptie dat de mens van de toekomst een mixture van allerlei rassen zal zijn. Maar behalve dat bleek hij ook een vermeldenswaardige visie te hebben over de Europese integratie.
In een recent gelezen artikel, oorspronkelijk verschenen in Le Monde in 1953, net na de vorming van de Europese Gemeenschap voor Kolen en Staal, ging hij in op de voor- en nadelen van een Europese confederatie versus federatie. Een confederatie ligt meer voor de hand, wat de Europese samenwerking dan tegenwoordig ook belichaamt. Tenslotte blijft soevereiniteit van landen in een confederatie een fractie meer behouden. Maar confederaties zijn wankel. Of ze leiden na verloop van tijd toch tot de vorming van federaties, of ze scheuren uit elkaar. Historische voorbeelden van confederaties die federaties werden zijn de Verenigde Staten van Amerika, Zwitserland en Duitsland. Als de kans op zo’n transitie toch groot is, zijn er dan bezwaren tegen simpelweg gewoon beginnen met de eenvoudigere confederatie?
De transities van confederatie naar federatie in Zwitserland en Duitsland kwamen er pas na ontwrichtende gebeurtenissen als afscheidingsbewegingen en burgeroorlogen – de actuele Brexit past mogelijk in dit patroon. Een fundamenteler probleem echter is dat de sterkste staten in confederaties de andere steeds meer gaan domineren. Dit was het geval toen Athene een confederatie van Griekse staten organiseerde, Holland de Nederlanden domineerde, het kanton van Bern de Zwitserse confederatie en Oostenrijk de Duitse confederatie.
Met betrekking tot een afscheidingsbeweging gokte Kalergi op Duitsland, dat verleid zou worden door Rusland – N.B. hij schrijft Rusland in plaats van Sovjet-Unie in 1953 – tot hereniging onder voorwaarde van een vertrek uit een Europese confederatie. Weliswaar is de drang tot Duitse hereniging sterk gebleken maar hij kon de implosie van het communistische systeem in Oost-Europa niet bevroeden. De Duitse hereniging is derhalve anders verlopen.
Soit, destijds alles goed voorspellen zou een mirakel zijn. Maar op zijn conto zou hij hebben kunnen schrijven dat hij als andere optie voorzag dat Duitsland de dominante macht zou worden in een Europese confederatie. Die positie geeft fricties. In een federatie daarentegen zou de economische kracht van Duitsland voor een positieve impact op een geïntegreerd Europa zorgen. Kalergi sloot af met de raad aan de Europeanen om zo snel mogelijk tot de vorming van een welvarende, stabiele en vredelievende federatie over te gaan. Daarmee vermijd je de risico’s van dominantie, afscheiding en burgeroorlog. En daarmee gepaard gaand onnodige perioden van economische malaise, al noemde hij dit laatste aspect niet.
