“Directeur dr Timo de Rijk, gepromoveerd kunsthistoricus en voormalig professor in vormgeving, heeft in de aanloop naar de expo steeds gesteld dat vormgeving zogenaamd ‘cruciaal was voor het succes van het Derde Rijk’. Daar heeft hij nooit één bron voor genoemd. ‘En dat kan ook niet, want geen enkele gerenommeerde historicus onderschrijft dat’, stelt woordvoerder Graaff, die zelf 9 jaar hoofdredacteur van een website over WO-2 was en een boek over de oorlog schrijft.”
Maar er is wel degelijk over het belang van vormgeving voor het Derde Rijk en Hitlers obsessie met vormgeving geschreven. Onderaan de web pagina van het Design Museum staat een mooi boekenlijstje. De boeken zijn er dus en het museum noemt ze. Zie: hier en hier hun lijstje:
1. Hitler and the Power of Aesthetics – Fredric Spotts
2. Cultuur als macht. Cultuurgeschiedenis van Duitsland 1800-heden – Frits Boterman
3. Der schöne Schein des Dritten Reiches. Gewalt und Faszination des deutschen Faschismus – Peter Reichel
4. NSCI. Das visuelle Erscheinungsbild der Nationalsozialisten 1920-1945 – Andreas Koop
5. Marketing The Third Reich. Persuasion, Packaging and Propaganda – Nicolas O’Shaughnessy
6. The Nazification of Art. Art, Design, Music, Architecture & Film in the Third Reich – Brandon Taylor and Wilfried van der Wil
Het boek van Frederic Spotts (met extra e) is wijd en zijd bekend en terecht befaamd. Het is een van de meest inzichtelijke boeken die ik over de figuur Hitler heb gelezen, in mijn ogen te prefereren boven de weinig toevoegende biografie van Kershaw.
Spotts’ boek dateert uit 2002. Ik heb de paperback versie gekocht op 4 oktober 2007. Ben het nu aan het herlezen.
Het boek van Andreas Koop is ook beroemd. NSCI staat voor National-Sozialismus Corporate Identity. Het gaat over grafisch ontwerp in het Derde Rijk. Ik heb het gekocht op 14 januari 2009 bij Dussmann in Berlijn. Heb het voor de tentoonstelling herlezen.
Bij Frits Boterman heb ik college gelopen. De andere boeken uit het lijstje ken ik niet.
De bovengestelde opmerkingen van Arthur zijn dus bewezen onwaar en een correctie is daarom van node.
Verder creëert Arthur een valse tegenstelling tussen propaganda en vormgeving. Uiteraard stond bij Hitler de vormgeving in dienst van de propaganda. Maar propaganda zonder vormgeving is een lege kartonnen doos. Daar win je geen zieltjes mee. De macht van kleur, beeld en vorm werd door Hitler heel goed gezien en nam daarom naast, en ter ondersteuning van zijn gesproken woord een zeer belangrijke plaats in. In het door het museum niet genoemde boek: State of Deception. The Power of Nazi Propaganda van Steven Luckert en Susan Bachrach komt de band tussen propaganda en vormgeving goed naar voren. Ik heb het gekocht op 30 juli 2009.
Er zijn wel kanttekeningen bij de tentoonstelling te plaatsen. Het ware beter geweest te onderscheiden tussen vormgeving in dienst van propaganda enerzijds en vormgeving en cultuurpolitiek buiten de propaganda anderzijds.
Zo laten ze twee radio’s zien: enerzijds de klassiek vormgegeven Volksempfänger, maar anderzijds een grijze, in welhaast strakke Bauhaus stijl geknede modernistische radio, eentje die in de jaren ’60 niet zou hebben misstaan.
Had je die naast elkaar gezet, dan had je aangetoond dat er naast de standaard kleinburgerlijke stijl in het Derde Rijk wel degelijk een modernistische onderstroom bestond. Maar ze staan niet naast elkaar.
Ik heb zelf nog een modetijdschrift uit pak ‘m beet 1937, dat zo lijkt te zijn teruggewaaid uit 1967.
Arthur klaagt dat de nazi’s de staalhelm niet bedacht hebben. Dat klopt, maar ze hebben het hakenkruis ook niet bedacht. De crux van nazi-vormgeving is het hergebruik van bestaande elementen in nieuwe configuraties en het massale, massieve opdringen ervan aan het volk. Dat aspect komt in de tentoonstelling niet goed naar voren.
Over de VW kever is het laatste woord nog niet gesproken. Stroomlijn raakte in de jaren ’30 in de mode. De kever is daar een uitvloeisel van.
Een ernstiger gebrek is dat men niet gezien heeft dat Der Stahlhelm een massaorganisatie van frontsoldaten van WO I was. Het affiche achterin de tentoonstelling is een oproep voor een groot congres in 1929. Stahlhelm was rechts, maar niet nazistisch. In 1932 was er even de hoop dat deze organisatie een tegenwicht zou kunnen bieden tegen de NSDAP. Maar de organisatie werd in 1933 rapide gelijkgeschakeld. De ene leider Franz Seldte werd minister onder Hitler, de andere, Theodor Duesterberg, werd opzij geschoven. Was sowieso met zijn joodse grootvader politiek kansloos.
