Mizrahi revival: Israel goes multiculti? (intro)

Dit is het begin van een blogserie over etnische muziek van joodse Israeli’s van wie de ouders of grootouders uit Arabische (en aanverwante¹) landen kwamen. Sinds een paar jaar spreekt men in dat verband van de ‘Mizrahi revival’, een stroming in het teken van een hernieuwd zelfbewustzijn na jaren van discriminatie. Wat nieuw daaraan is, is dat de Arabische taal nu tot de mainstream van de muziekscene is doorgedrongen, wat zowel binnen als buiten Israel gewaardeerd wordt.

Emancipatiestrijd

‘Mizrahim’ is de benaming voor joden afkomstig uit het oosten (t.o.v. Israel), waar ‘Sefardim’ duidt op degenen uit het westen (i.c. het Middellandse Zeegebied). In de praktijk echter wordt de term vaak gebruikt voor joden die oorspronkelijk Arabisch spraken (Sefardim zijn dan degenen met Ladino als moedertaal). Voor beide groepen – maar voor de Mizrahim verreweg het meest – geldt dat ze in de jaren ’50/’60 werden uitgenodigd naar Israel te komen maar na aankomst bij de laagste sociale klasse werden ingedeeld. Op grond van veronderstelde groepskenmerken werden ze beschouwd als laag opgeleid en hooguit geschikt voor handarbeid.

De deceptie die zij hebben ervaren wordt heden ten dage volop besproken in Israel. Zo was onlangs de documentaire ‘Ancestral Sin’ er op de tv, waarin wordt getoond hoe immigranten gedwongen werden gehuisvest in afgelegen ‘development towns’. Anderen werden opgehokt in de achterbuurten van de steden. Hoewel de bodem van de beerput² vast nog lang niet in zicht is, is de openheid rond dit onderwerp een teken dat de emancipatie van de Mizrahim flink is opgeschoten. Ongeveer gelijk opgaand daarmee voelde de jongere generatie de behoefte opborrelen om haar muzikale roots breeduit te vieren – en dit keer zonder water bij de wijn te doen.

Van marge naar mainstream

Toen in 2015 A-wa een grote hit scoorde met Habib Galbi³, maakten de recensies⁴ bijna juichend gewag van het feit dat dit de eerste keer was dat een lied in de Arabische taal het zover geschopt had. A-wa zou daarmee de ‘Mizrahi revival’ hebben ontketend, riepen ze in koor. En ze schreven allemaal hoe moeilijk de Mizrahim het hadden gehad om te ‘integreren’ en dat hun muziek weliswaar vanaf de jaren ’70/’80 razend populair⁵ werd – wat een mogelijkheid bood om de armoede te ontstijgen – maar alleen als de teksten in het Hebreeuws werden vertaald. Die lezing is volledig naar waarheid, maar ik wil er wel graag nog wat kanttekeningen bij plaatsen.

Ten eerste is het zelfs zo dat het heel lang regeringsbeleid geweest is dat op de radio (en later de tv) alleen muziek mocht worden gedraaid die een nationale identiteit uitdroeg en bevorderde. Israelische muziek moest westers en modern klinken, en dat ging zelfs zo ver dat ook taal en cultuur van de heersende klasse, de Ashkenazim (dus het Jiddisch en klezmermuziek e.d.) allengs in vergetelheid raakten. Dat ‘oosters’ klinkende muziek desondanks toch doorbrak, was louter te danken aan de introductie van het Philips cassettebandje⁶, waardoor een apart circuit ontstond.

Als je daarmee aan ‘de top’ wou komen moest je inderdaad concessies doen (o.a. aan de taal) – maar dat wil niet zeggen dat authentieke muziek slechts marginaal aanwezig was. Je kan in Israel oosterse muziek studeren, er zijn talloze orkesten die kunst met een grote K beoefenen⁷ en je struikelt over de festivals gewijd aan bv. soefi-muziek, aan oosterse instrumenten als de ud en de saz en noem maar op. Het is alleen een ontzettend gepolariseerde samenleving, waarin blijkbaar ook muziekliefhebbers rondlopen voor wie zo’n roots-opleving totaal onverwachts uit de lucht komt vallen.

Voorlopige balans

In retrospectief begon de Mizrahi revival zich voor de oplettende waarnemer al een jaar of 5 eerder af te tekenen⁸ dan het moment waarop A-wa het glazen plafond doorkliefde. Verschillende artiesten raakten toen ineens geïnteresseerd in de muziek van thuis, uit hun kinderjaren, en hadden daar succes mee. Zelfs binnen de regelrechte mainstream waren er al eerder doorbraken, waarvan we in deze serie nog wel staaltjes langszij zullen zien scheren. Bij wijze van voorproefje passeert hieronder alvast Lina Makhoul (2012), want A-wa is nog een hoofdstuk apart.

Over het waarom van deze serie kan ik op zich kort zijn: omdat het muzikaal interessant is. Wat het politieke aspect⁹ betreft – de vrede en verbroedering die men zegt na te streven – word ik nog heen en weer geslingerd tussen sympathie en ergernis vanwege het naïeve flowerpower-gezemel. Wat dat betreft kan ik het artikel “If A-Wa Wants Real Mizrahi Revival, It’s Time To Get Political“¹⁰ van ganser harte onderschrijven. Hoe het zich verder zal ontwikkelen is vooralsnog koffiedik kijken, al zitten er wel een paar zogeheten ‘beloftes’ tussen.

Het punt is vooral dat dit soort revivals een cyclisch karakter hebben: ze ontstaan steeds van onderop, maar worden telkens ingekapseld. Voor onafhankelijke artiesten geldt dat uiteraard in mindere mate. De huidige generatie spreekt de taal niet meer, maar het valt vaak nog reuze mee in hoeverre ze zich in de materie verdiept hebben. Misschien zit de bottleneck ‘m meer in het Mizrahi-publiek, dat gloeit van trots wanneer het in het Arabisch wordt toegezongen, maar niet in die taal toegesproken wenst te worden, zoals Rachel Harris¹¹ reeds treffend optekende (zie leeslijst).

[afb.: Dit straatnaambord werd in 2011 door activisten aangebracht in Jeruzalem, ter herinnering aan de Israel Black Panthers, een politieke beweging uit de jaren ’70 die solidair was met de Palestijnen.]

Mizrahi revival avant la lettre: Lina Makhoul zingt Fairouz

Ze is van christelijk-Palestijnse afkomst en groeide op in Akko, vlakbij de Libanese grens, dus wat ligt er dan meer voor de hand dan een nummer van Fairouz? Lina Makhoul debuteerde in (de Israelische versie van) The Voice¹² dan ook met Fairouz’ versie van Yves Montands ‘Les Feuilles Mortes’ (bij ons vooral bekend als ‘Autumn Leaves’). Geen erg ‘oosters’ klinkende muziek dus, maar wel in de Arabische taal op prime time tv – en ze was de lieveling van het publiek:

Bizaker Bil Kharif van Fairouz door Lina Makhoul:

Ze deed er ook nog een reprise van, maar die is naar mijn smaak dan weer te gladjes uitgevoerd. De vraag is nu wanneer de dag zal aanbreken waarop ook een nummer als al-Quds al-atiqa geschikt zal worden bevonden voor een programma met een hoge kijkdichtheid. Misschien wel nooit, of misschien zelfs veel eerder dan je denkt. (Voor Israel-als-staat is zoiets puur een p.r.-kwestie – maar dat werkt alleen als het publiek het accepteert.)

Meer lezen?

context c.q. voorgeschiedenis:

• Danny Kaplan: “Cyclic interruptions”: Popular music on Israeli radio in times of emergency (essay)
• Rachel S. Harris – Narratives of Dissent: War in Contemporary Israeli Arts and Culture (boek)
• Jewish Arabs and the birth of Israel’s Black Panthers (AlAraby)
• Riches to rags to virtual riches: When Mizrahi artists said ‘no’ to Israel’s pioneer culture (+972Mag)

over de revival als zodanig:

• Mizrahi Culture Gains a Voice, Experiences Revival in Israel (Haaretz)
• Israel’s sidelined Mizrahi musicians and artists reclaim centre stage (The Guardian)
• Mizrahi music gets its rock star moment – why Mizrahi artists are embracing their ancestors’ languages (The Forward)

voetnoten: