Op De Correspondent verscheen eerder deze week het artikel “Voor Antifa is er maar één antwoord op extreem-rechts: keihard de kop indrukken” (1). Het is geschreven door Dennis L’Ami. Deze journalist heeft ter voorbereiding van het stuk met mij uitgebreid gesproken, en enkele van mijn uitspraken zijn in het artikel opgenomen. De wijze waarop wringt echter. Belangrijker: het artikel als zodanig bevestigt helaas een aantal gangbare misvattingen over Antifa waarvan het juist een beeld zegt te willen geven. En het hanteert een aan Antifa vijandig frame. Voor het artikel zelf ben ik als geïnterviewde natuurlijk geenszins verantwoordelijk. Maar ik heb er wel aan meegewerkt en heb ook van te voren desgevraagd feedback gegeven op een eerdere versie van het stuk. Aangezien die feedback niet tot wezenlijk ander resultaat heeft geleid, heb ik die nu omgewerkt en uitgebreid tot het stuk dat je nu aan het lezen bent.
Het artikel begint met vier nogal tendentieuze alinea’s. Die kwamen aldus op gang: “Honderden jongeren zijn op de been in de straten rondom Rote Flora in Hamburg, een gekraakt theater dat uitgroeide tot bolwerk van radicaal links. De wegen zijn bezaaid met glasscherven. Waar de Max Brauer Allee de Stresemannstrasse kruist, kleuren aangestoken pallets, autobanden en straatafval de duisternis vuurrood. Leuzen tegen het kapitalisme vullen de nacht. Er heerst complete anarchie.” Het betrof dus de confrontaties rond de G20 top in Hamburg. Daarover citeert hij in de derde alinea een buurtbewoner: “het is de schuld van Antifa”. De vierde alinea zet – of is het sabelt? – dan Antifa neer: “Het doel van Antifa, de wereld te vrijwaren van fascisme en racisme, wordt breed gesteund. Voor de gewelddadige middelen is daarentegen amper sympathie. Sterker nog: deze rellen zijn voor velen het bewijs dat Antifa net zo extremistisch en gevaarlijk is als het kwaad dat ze zegt te bestrijden.” Het slopen van wat gebouwen en het vechten tegen de oproerpolitie is net zo erg als het agressieve streven naar de oprichting van een racistische genocidale politiestaat? Daar komt deze gelijkstelling tussen Antifa en “het kwaad dat ze zegt te bestrijden” feitelijk op neer. De vergelijking is grotesk en onfris.
De vier alinea’s aan het begin, waarin een verband gelegd wordt tussen Antifa enerzijds en rellen in Hamburg anderzijds, zijn nog off topic ook. Het gaat daar niet eens om geweld van antifascisten tegen nazi ‘s. Het gaat daar om vuur en vlammen tegen bedrijven en staatsgezag. Hier is het dominante beeld uit gevestigde media en politiek over Antifa overgenomen. Het is kwalijke framing van antifascisten als ongerichte relschoppers. Ook als de schrijver dat beeld later laat weerleggen via geïnterviewde antifascisten, dan nog is de toon ermee wel gezet. En de enige aanleiding is het feit dat een buurtbewoner naar Antifa wijst. Het lijkt me niet de goede manier on de geweldsdiscussie te introduceren, want bij antifascistische confrontaties gaat het niet om het slopen van dingen, maar om het uiteendrijven en verjagen van nazi’s en dergelijke.
Over de confrontatietactiek waarvoor antifascisten kiezen, en waarvoor de auteur de argumenten op zichzelf redelijk weegeeft aan de hand van citaten van antifascisten, lezen we dan bijvoorbeeld: “Tijdens demonstraties krijgt dat fysiek gestalte door het zwarte blok: in het zwart geklede mannen (en een enkele vrouw), vaak voorzien van bivakmutsen of helmen. Ze opereren met militaire discipline.” Militaire discipline?! Gelukkig niet! De discipline is hoofdzakelijk zelfdiscipline, niet opgelegd met afdwingbare orders zoals in een leger. Dat is nogal een verschil, en het uitvlakken van dit type verschil doet Antifa veel grimmiger overkomen dan de realiteit rechtvaardigt.
Dat antifascisten vaak niet als zwart blok optreden, verdwijnt hier bovendien achter de horizon. Ik ga al jaren naar antifascistische demonstraties, ook waar confrontatie op het programma staat. Ik ben zelden in het zwart. De eerste keer dat ik gemaskerd ben of een helm draag, ligt nog in de toekomst. Het zal best eens een keer zo ver komen, en ik vind de black block-aanpak volstrekt valide. Maar er is meer in Antifa dan maskers en zwarte kledij.
Dan een voorbeeld van op zichzelf correct citeren, maar in een context die een onjuiste indruk nalaat. “Het geweld en vandalisme van Antifa komt voort uit goed doordachte tactieken, zegt Peter Storm, de antifascist die ik op de boekenbeurs spreek, het is ‘geen dom hooliganisme’. ‘Zo kan het slopen van een bank bijvoorbeeld een boodschap de wereld insturen dat die instituten niet heilig zijn.’”
Hetzelfde probleem als bij de inleidende alinea’s helemaal aan het begin, eigenlijk. Ik heb zoiets ongetwijfeld gezegd. Ik sta er ook achter, en vind het prima om zo te worden geciteerd. Het staat echter niet in een goeie context hier, want het betreft daar geen antifa-tactieken als zodanig. De strijd tegen banken en grote bedrijven is geen specifiek antifa-ding maar iets van antikapitalistische strijders meer in het algemeen.
Dat die strijders bij andere gelegenheden ook als antifascist actief zijn, kan waar zijn. Net zo goed als dat antifascisten in Hamburg best bij rellen betrokken kunnen zijn geweest. Maar dat is net zo relevant als het feit dat sommige antifascisten misschien wel naar de stembus gegaan zijn op 21 maart (of naar de kerk op 18 maart, de synagoge op 17 maart of de moskee op 16 maart, who knows). Antifascisten doen nu eenmaal meer dan alleen specifiek antifascistische activiteiten, maar al die andere dingen zeggen weinig over antifascisten in de hoedanigheid van antifascisten.
Dan dit. “Eind januari wordt 71-jarige kandidaat-gemeenteraadslid voor het Forum voor Democratie wordt tijdens het flyeren voor de verkiezingen in Amsterdam fysiek belaagd door een groepje antifascisten, meldt zender AT5.” Vervolgens verschillende meningen erover, en dan dit:
“Ik vraag antifascist Peter Storm naar de Amsterdamse rel bij het Forum voor Democratie. Voor hem werd met wat duw en trekwerk een groter leed voorkomen. ‘Antifascisten wachten niet af. Ze willen zelf onrecht aanpakken als dat nodig is. Het Forum voor Democratie is openlijk racistisch. Moet je dan mensen die daar iets van zeggen keiharde klappen geven? Dat is de omgekeerde wereld.’”
Ik zal zoiets gezegd hebben, ik sta er ook achter, al vind ik de laatste twee zinnen on-Peters geformuleerd. Maar heb ik ze in dit specifieke verband gezegd? Volgens mij heb ik duidelijk gemaakt dat ik de precieze toedracht over dat incident niet ken, en de schrijver nadat die me later nog naar de gang van zaken vroeg, heb ik verwezen naar berichtgeving op Krapuul (2). Nu lijkt het net alsof ik meer weet over de toedracht rond dat incident. Dat zie ik heel graag anders want het is onjuist, zo liet ik de auteur in mijn feedback weten. Toch zie ik het in de gepubliceerde versie doodleuk terug.
Er waren meer aanleidingen voor gefronste wenkbrauwen. Dit bijvoorbeeld: “Er is geen sprake van een ideologische richtingenstrijd tussen de verschillende politieke stromingen binnen Antifa, afgezien van een langlopende fitty tussen socialisten en anarchisten, omdat de eersten de laatsten zouden hebben verraden ten tijde van de Russische Revolutie.”
Ik zou ‘socialisten’ hier graag vervangen hebben gezien door ‘marxisten’ of ‘leninisten’. Veel anarchisten zien zichzelf namen ook als een soort socialisten: libertaire, anti-autoritaire socialisten. Het gedoe rond de Russische Revolutie was een conflict tussen verschillende vormen van socialisme, de één centralistisch en staatsgeoriënteerd, de ander van onderop en tegen de staat gericht – tegen elke staat. ‘Socialisten’ versus ‘anarchisten’ is geen juiste weergave, en gezien de bloedige strijd tussen de nieuwe bolsjewistische machthebbers enerzijds, en anarchisten en andere radicale en linkse opponenten van dat regime anderzijds, is ‘fittie’ ook wel een erg lichtvoetige weergave. De Protestantse reformatie was toch ook geen ‘fittie’ tussen aanhangers van Luther en van de Paus?
Dat zijn zo wat specifieke dingen. Er is wel meer. Sommige van de illustraties bevreemden mij. Wat doet die zwarte man die een koe aan het melken is daar? En de tekening in boven de kop: een groepje mensen met een bord ‘Vol’, kennelijk extreem-rechtse Pegida-types of zo. Helemaal omringd door gemaskerde lieden, kennelijk Antifa. Het is wel duidelijk wie volgens de illustrator aangevallen wordt en wie verdedigd. Ik moet dan meteen denken aan Charlottesville in de VS, waar in augustus 2017 een groep vreedzame antiracisten omcirkeld en belaagd werd door een veel grotere groep fascisten met fakkels (3). Net andersom dus.
Fascisme is gerichte agressie, antifascisme is zelfverdediging, ook waar die soms tot een tegenaanval leidt. Door antifascisten in een kring om racisten heen af te beelden, voedt de illustratie echter het beeld van fascisten als slachtoffers van antifascistisch geweld. Het is een keuze, maar geen keuze die een tegenstander van fascisme aldus dient te maken. Net zo goed als de eerste zin – boven de kop, en nog vóór de vier openingsalinea – een verkeerde keuze inhoudt: “De extremistische antifascistische beweging Antifa is een gesloten groepering die doorgaans niet met de pers praat”. Extremistisch, dat is Antifa in dit artikel al meteen vanaf het begin.
En alle pogingen om eerlijk te geven wat antifascisten zoals ondergetekende van de zaak vinden, maken dat overheersende frame niet ongedaan. Temeer niet waar het stuk vooral ook een nadruk legt, niet op de opvattingen van antifascisten maar op het avontuur dat nodig was voor de auteur om met antifascisten in gesprek te komen. Dat alleen al beklemtoont dan weer de ‘geslotenheid’ van Antifa. Het leidt misschien tot een spannend artikel voor detective-liefhebbers. Maar leidt het ook tot werkelijk inzicht in antifascistische argumenten, tactieken en strategie? Zelfs de titel is problematisch. Antifa heeft veel meer antwoorden op extreem-rechts dan enkel “de kop in drukken”.
Uit bovenstaande mag blijken dat ik met het stuk niet zo erg blij ben. Had ik er aan mee moeten werken? Laat ik zeggen dat ik het contact met de schrijver op zich zelf als prettig heb ervaren. De belangstelling van zijn kant was steeds serieus, en hij heeft er tijd voor genomen ook. Toen ik het resultaat zag, viel me dat dus helemaal niet mee. Ik kan niet overzien waar het is misgegaan. Ik begrijp inmiddels dat de auteur zelf ook niet bepaald gelukkig is met het eindresultaat. En ik weet dat er naast een auteur ook nog zoiets is als een redactie, en dat illustraties van een stuk weer een andere verantwoordelijke hebben. Die rare plaatjes, van een zekere Philip Lindeman, zijn de auteur niet rechtstreeks aan te rekenen. En of je bij De Correspondent de opgemaakte en geïllustreerde versie nog vóór publicatie te zien krijgt en dan als auteur nog een veto uit kunt spreken, dat weet ik allemaal niet.
Ik weet dus niet hoe boos ik op de auteur ga zitten wezen. Hoeveel heeft hij proberen te doen om er iets beters van te maken? In hoeverre heeft hij het onderste uit de kan gekregen? Waar is mijn wel degelijk voor plaatsing gegeven feedback gebleven, waarom is daar amper iets van terug te zien? En had hij niet beter in het laatste stadium kunnen zeggen: ‘dit verschijnt níét onder mijn auteursnaam’? Het zijn vragen waar ik (nog?) geen antwoord op heb. Dat ik erg boos ben op De Correspondent die dit stuk in deze vorm de lucht in heeft gestuurd – en daarmee aan een negatieve framing van Antifa bijdraagt – , dat mag bij deze duidelijk zijn.
Noten:
1 Dennis L’Ami, ““Voor Antifa is er maar één antwoord op extreem-rechts: keihard de kop indrukken”, De Correspondent,17 april 2018, https://decorrespondent.nl/8166/voor-antifa-is-er-maar-een-antwoord-op-extreemrechts-keihard-de-kop-indrukken/397659702-260baeda
2 Het betreft een tweetal stukken: Gabrielle Jurriaans, “Akkefietje op het Buikslotermeerplein”, Krapuul, 29 januari 2018, https://krapuul.nl/politiek-blog/stromingen/fascisme-en-neo-nazisme/2678879/akkefietje-op-het-buikslotermeerplein/ en Arnold J. van der Kluft, “ ´Klaas Vaak´ blijkt ene Stephen Pront van de Jaap – toevallig aanwezig met ´´de aanval´” , Krapuul, 1 februari 2018, https://krapuul.nl/politiek-blog/stromingen/fascisme-en-neo-nazisme/2679522/klaas-vaak-blijkt-ene-stephan-pront-van-de-jaap-toevallig-aanwezig-bij-de-aanval/
3 Zie bijvoorbeeld “Charlottesville and the Rise of Fascism in the USA / what we need to do”, CrimethInc. , 12 augustus 2017, https://crimethinc.com/2017/08/12/charlottesville-and-the-rise-of-fascism-in-the-usa-what-we-need-to-do
Door Peter Storm, op wiens site dit eerder verschenen is
