De dode korrel en de rijke vrucht – preambule

Het is een vreemde zin, Joh. 12:24:

Voorwaar, voorwaar, Ik zeg u, indien de tarwekorrel niet in de grond valt en sterft, blijft zij alleen; maar sterft zij, dan draagt zij veel vrucht.

(gemoderniseerde Leidse vertaling)
Redelijkerwijs kun je een zaadkorrel die in de grond zit niet dood noemen, als hij ontkiemt tot een aar die nieuwe korrels voortbrengt. Men zou juist zeggen dat een korrel die niet onder de aarde komt sterft zonder een nieuwe aar voort te brengen. Het beeld moet verwijzen naar het begraven, wat voor mensen iets geheel anders is dan voor graankorrels.

Niettemin heb ik dit vers gekozen als titel voor een artikel verschenen bij Cambridge Scholars Press, over het Nederlandse christen-anarchisme rond 1900, vanwege de poëzie besloten in het beeld, en natuurlijk de bijbelse referentie.
U krijgt dat artikel hier in porties opgedist de komende tijd. De aanleiding is dit sympathieke stuk van Peter Storm, waarin hij echter de lange geschiedenis van afwijzing van macht in het christendom (om andere godsdiensten maar niet te noemen) over het hoofd lijkt te zien.

Die “andere godsdiensten” zijn zeker even belangrijk. Het is een kwestie van beperking om niet ten onder te gaan in het teveel, dat ze buiten beschouwing worden gelaten.
Ik gebruik het woord godsdienst voor wat als officiële, gecanoniseerde leer wordt gezien, met gezag- en machthebbende voorgangers.
Religie gebruik ik voor het ontzag voor het onbegrijpelijke, het terugwijken voor het ervaren Andere, in schrik vaak. Godsdienst kan men afwijzen. Aan religie in deze zin valt nauwelijks te ontkomen.
Heeft u ooit een kat zien blazen met een dikke staart, vechtbewegingen makend met een voorpoot, naar “iets” of “iemand” dat/die u niet kunt zien? Ga bij uzelf na of u overeenkomstige ervaringen, zonder vechtneigingen of blazen, heeft ondergaan.
Natuurbeleving in de ruimste zin of vervoering door muziek (ook in de ruimste zin) vallen ook in deze categorie.
Geloof heeft vrijwel iedere mens. Het is iets anders dan godsdienst omdat de gedachte dat het beter kan toch uit uzelf moet komen en niet uit een soort leergezag opgelegd kan worden. Het kan wel gemeenschappelijk beleden worden. Hier zijn wij bij het socialisme of anarchisme in de buurt.

Anarchisme kan atheïstisch zijn, het is geen voorwaarde. Maar ook als atheïsme is het op geloof gebaseerd. Met zijn twaalf apostelen en zijn Ús ferlosser zijn het Nederlands socialisme en anarchisme doorspekt met geloof dat nog godsdienstige verwijzingen bevat ook. Domela Nieuwenhuis was eerst dominee, evenals voorman Banning van de PvdA en Van der Veen, een van de eerste PSP-Kamerleden. Het lijkt als zoveel geschiedenis vergeten.

De geschiedenis van het christendom is die van de opstand tegen de macht in de Kerk. In het Nederlands kan men hiervoor Theun de Vries’ Ketters of J. Lindeboom’s Stiefkinderen van het christendom lezen. Een totaaloverzicht is – goddank wellicht – niet voorhanden en waarschijnlijk ook onmogelijk.

Dan een noot aangaande mijn persoonlijke betrokkenheid en interesse in het onderwerp.
Bij een landelijk treffen van anarchisten in de kerstvakantie van 1973 hoorde ik van de gastvrouw in het vergadergebouw dat haar anarchisme inhield: niet roken, niet drinken en geen gemeenschap zonder het oogmerk zich voort te planten.
In diezelfde dagen las ik de roman De waterman van Arthur van Schendel, over de Zwijndrechtse Nieuwlichters die het socialisme aan de horizon verwachten omdat het een goddelijke opdracht is.
Het heeft lang geduurd voordat de legpuzzel vorm kreeg en ik leerde over de combinatie van christendom en anarchisme. Het christendom als geloof, niet als godsdienst. Dat er godsdienstigen waren en zijn die de godsdienst wel in overeenstemming brengen met anarchisme vernam ik dan weer later. Zie hier.

Ik identificeer mij wel met het onderwerp maar voel geen behoefte aan het doen van een belijdenis. Die mag je in het vrijzinnig christendom, dat het Nederlands christen-anarchisme heeft voortgebracht, toch zelf samenstellen.

Gaat u verder te rade bij Peter Marshall, Keith Hebden, Paul Cudenec, Jacques Ellul, Paul Virilio, Dorothee Sölle, Simon Critchley en noem maar op voor verdere oriëntatie, naast de zelfvertaalde serie die hierna volgt.

• Uitgelichte afbeelding: Door Ik, de auteursrechthebbende van dit werk, geef dit werk vrij in het publieke domein. Dit is wereldwijd van toepassing.In sommige landen is dit wettelijk niet mogelijk; in die gevallen geldt:Ik sta iedereen toe dit werk voor eender welk doel te gebruiken, zonder enige voorwaarden, tenzij zulke voorwaarden door de wet worden voorgeschreven. – User:H20Dit is een geretoucheerde foto, wat betekent dat de originele versie digitaal aangepast is. Aanpassingen: rotated and color adjusted. Aanpassingen gedaan door CarolSpears., Publiek domein, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=1839651