De vraag is niet of “het kapitalisme werkt”

De vraag was braafjes genoeg gesteld – het was Question Time, BBC1, Colchester in Essex nog wel.
“Werkt het kapitalisme wel?” Donderend applaus in de zaal. Iets wat je bij een gelijkgeschakelde omroep als de BBC niet verwacht. Makkelijk zat om een tegenapplaus uit te lokken. Men moest maar kijken naar Oost-Europa voor de val van de Muur, of naar Venezuela nu, om te zien dat socialisme niet werkt, was de reactie.
Ook namens Labour was er geen antikapitalistisch geluid te vernemen. Tenslotte is Corbyn een galbraithiaan of een keynesiaan, geen socialist. Ja, in het huidige politieke klimaat is het al heel wat en hij ontroert mij ook heel diep als hij de slotregels van The masque of anarchy van Shelley reciteert. En politiek gesproken is Labour onder Corbyn als partij in (weder)opkomst belangrijk voor de ruimte die er aan de linkerzijde gecreëerd wordt. “Het midden” schuift in Groot-Brittannië naar links, dat is al sinds een halve eeuw niet meer voorgekomen, integendeel.

Maar niet alleen het afkammen van “socialisme” moest vanachter de tafel met goeroes dienen om te stellen dat het kapitalisme WEL werkt. Het kapitalisme schept rijkdom en daar hebben we allemaal wat aan. Het trickle-downverhaal leeft nog steeds. Dit verhaal is vanuit strikt logisch standpunt al onhoudbaar. Wie rijkdom in economische-handboekenzin schept, creëert vanzelf de contraire armoede. Maar even afgezien hiervan: de vraag of kapitalisme “werkt” en ons allen de best mogelijke van alle werelden voorzet gaat voorbij aan de kern van de kapitaalsverhouding. Die berust toch echt nog steeds op uitbuiting. En nee, aan die vaststelling zit niets speciaal marxistisch of zelfs Marx zelf vast – er was een tijd waarin de apologeten van het kapitaal dit niet ontkenden. In grote lijnen kan men zeggen dat het ontkennen is opgekomen met de socialistische beweging en zeker na de Oktoberrevolutie van 1917: kritiek is onwenselijk, ongepast, onmogelijk. Er Is Geen Alternatief.

Er is uiteraard wel een alternatief (of een meervoud). Het is enerzijds opmerkelijk en hoopgevend dat de vraag of het kapitalisme nog wel kan omdat “het niet werkt” op daverend applaus mag rekenen in Essex. Het k-woord heeft decennialang niet gemogen. Je moest het over markteconomie hebben. En eigenlijk nog wel. Maar sinds 2008 wordt het k-woord weer volop gebruikt. Zelfs naar de eigen deerniswekkende normen “werkt” het niet. Maar de vraag stellen getuigt van redeneren in het ideologisch keurslijf van het kapitaal zelf.
Het komt er op aan de wereld te veranderen. Een van de manieren om dat te doen is toch echt ook haar anders te interpreteren.