Onze maatschappij gaat scheef met waarde om. Is het überhaupt mogelijk om te bepalen wie waarde toe voegt en wie niet, wat waarde heeft en wat niet? Kan je die waarde vervolgens verzilveren?
In mijn perceptie zijn dit de mensen die waarde creëren: arbeiders, middenstanders, artiesten, ambachtslieden, innovatieve wetenschappers, vrijwilligers en specialisten. In mijn perceptie zijn dit de mensen die waardeloosheid creëren, de mensen die niet toevoegen, maar onthouden: Managers, ambtenaren, koningen, regelneven, staatsaanbidders, grootgrondbezitters, partijbonzen, pausen en directeuren
Wat doet een grootgrondbezitter? Is het creatief, verheffend, of doorslaggevend, om een huisjesmelker te zijn? Wat doe je? Je hebt een pand niet gemaakt, je hebt het niet ontworpen, dat waren architecten en arbeiders. Nee, je hebt er kapitaal in gestopt, zodat het op papier van jou is, zodat je er nog meer kapitaal mee kan maken. Kapitaal dat statisch is, dat niets zal creëren, in de handen van mensen die statisch zijn, nooit iets zullen toevoegen, nooit significante, historische betekenis zullen hebben.
Toch zijn deze opportunisten in de theorie van het neoliberalisme, ‘de creatievelingen’. Dus als ik zeven ton erf en ik koop daar een pand van, dat ik verwaarloos en vervolgens verhuur, er kapitaal mee maak dat ik via een brievenbusfirma uit de handen van de belastingdienst weet te houden, dan ben ik ‘creatief’, ondanks dat duizenden anderen mij voor waren met deze laffe schijnvertoning.
Weet je wat ik creatief vind? Mickey Mouse. Weet je wat ik creatief vind? De uitvinder van het skateboard. Weet je waar ik respect voor heb? Mensen die de straten schoon vegen, om zes uur ‘s ochtends. Wie voegen dus waarde toe? Mensen die op je hond passen, arbeiders die je opa en oma verzorgen, de mensen die een zwembad ontwierpen, de leraren die je filosofie bijbrengen. Maar nee, dat kan de kapitalist niet. De kapitalist heeft zelf een zwart pak gekocht en een blauwe stropdas en de rest heeft hij (het is meestal een hij) uitbesteed aan mensen die wel ideeën of capaciteiten hebben, die hij vervolgens slecht betaalt, waarna hij op ze neer kijkt, want ze zijn slecht betaald en als je slecht betaald wordt, dan ben je een mislukkeling… Waarom is de kapitalist dan zo arrogant om alle gecreëerde waarde hem ten goede te doen komen?
Omdat de kapitalist een keer het avonturenboek van Ayn Rand gelezen heeft, waarin staat dat een gewetenloze accumulatie van kapitaal, een accumulatie die ruggen breekt, iets is dat we willen ‘met zijn allen’. En, omdat Ayn Rand dat dus geschreven heeft in een spannend jongensboek is het zo. Politici weten niet wie deze Rand is, of was, maar ook zij buigen mee in deze wereldorde. Als jij ook niet weet wie Rand is/was – ik heb geen zin om er woorden aan vuil te maken – maar kort gezegd, de bedenkster van het neoliberalisme en dus de architect van de regressie die de laatste jaren heeft plaats gevonden.
Creëren doe je met je handen en je hoofd. Creëren is wanneer jouw arbeid, direct gechanneld wordt naar een product, waar je dan mee in je levensonderhoud mee kan 
voorzien. Arbeid kan creatief zijn, of op basis van routine plaatsvinden. Michelangelo maakte zijn beelden niet omdat hij dan rijk zou worden. De echte genieën in de geschiedenis waren niet bezig met ‘hun sociale positie’, binnen bepaalde snobistische kringen. Denk je dat Einstein dacht: Ik wil kapitaal creëren, laat ik dus maar een geniale theorie opstellen. Volgens de Ayn Rand-aanbidders is dat de definitie van genialiteit. Dat je kapitaal hebt waar je dan huizen van kan kopen, huizen waar je dan blikken knakworst kan opwarmen of een nieuwe televisie in kan zetten. De meest betekenisloze, compleet levenloze mensen die ik ken zijn grootgrondbezitters. Ze doen niets meer dan wijntjes drinken, speklapjes eten, iedere stuiver omdraaien, zeuren over misgelopen tientjes, terwijl hun bankrekeningen bulken van het kapitaal. Toch blijven het geïrriteerde mensen, verloren zielen.
Je geeft een aap een gouden ring, het is en blijft een lelijk ding.
Maar de kapitalist investeert toch? Zonder investering geen waarde. Maar de arbeider kan zonder kapitalist. Of je het wilt of niet, het kan wel. De geschiedenis heeft talloze voorbeelden van situaties waarin het commando van de kapitalist afwezig was in de besluitvoering. Maar kan een kapitalist zonder arbeid, zonder iets waar het geld in geïnvesteerd kan worden? Geen arbeiders, geen fabriek, geen backstreet boys, geen vakantieoord, gemaakt door werklieden en architecten en het geld is zinloos, staat op de bank zinloos te wezen, gereduceerd tot papiertjes. Kapitaal doet van zichzelf niets… Het is gebakken lucht. Als ik een bakker ben, kan ik broden bakken, als ik veel geld heb, kan ik geld in een bakkerij investeren. Maar zonder die bakkerij, verandert mijn geld niet spontaan in de capaciteit die het vergt om brood te kunnen bakken. De kapitalist is dus geen stuwende maatschappelijke kracht. Het is een dirigerende kracht, geen creërende.
Hoe spreken we over de mensen die geen kapitalist zijn maar toch heel rijk zijn geworden, is dat dan ook ‘de vijand’? Is rapper Eminem, ‘de vijand’? Creativiteit heeft niets met kapitalisme te maken, maar het sluit het ook niet uit. Dat Eminem creatief is, maakte dat hij dit logischerwijs betekenis gaf binnen een kapitalistische maatschappij, wat hem vervolgens succes heeft opgeleverd. Maar dit zijn niet de grote uitbuiters of onthouders. Dit zijn supersterren, slechts uitwassen binnen het kapitalisme, die het goed gedaan hebben door een combinatie van talent, hard werken en heel veel geluk.
Ik spreek van een verwerpelijk kapitalisme, wanneer het een vorm van kapitalisme is dat geen enkele correlatie met wat voor vorm van productie dan ook heeft. Een Eminem doet zijn show, hij doet zijn ‘arbeid’, waarmee hij veel geld vangt omdat zijn product populair is en zeldzaam en dus marktwaarde heeft. Maar daarmee staat hij nog niet symbool voor de mondiale kapitalistische klasse. De mensen die dat wel doen, zijn al die muziekindustrie-opportunisten die tonnen aan artiesten verdienen zonder zelf enige artistieke potentie of zeggingskracht te hebben. Het zijn de mensen die geld ruiken, erop duiken en zoveel mogelijk binnen weten te harken, via juridische omweggetjes, contacten en gelikte praatjes.
Denk je nou echt dat kapitaal in de handen van een lid van de Ahold board of directors op wat voor manier dan ook creatief benut zal worden? Nee, het wordt opgepot, in een grote kluis gestopt, er worden panden van gekocht, waar dan weer panden mee gekocht worden, maar het creëert niets. Sterker nog, het vernietigt. Geld komt op banken te staan die hun kapitaal investeren in clusterbommen, die op dorpjes gegooid worden, om er democratie uit te leggen.
Maar hoe moeten we dan bepalen wie wat toevoegt? Daarover hebben verlichte geesten in de vorige eeuw gespeculeerd en daarover zal ik uitweiden in mijn volgende stukje.
