Waarom natiestaat-socialisten een verkeerde strijd voeren

Excuses, natiestaat-socialist vind ik een krom woord. Maar ik kan nationaal-socialist niet gebruiken vanwege de meest afschuwelijke misdaden die mensen in naam van deze politieke beweging bijna een eeuw geleden hebben begaan. Het gaat hier nadrukkelijk niet over nazi’s. Er bestaan evenwel hele volksstammen die geloven dat een succesvolle linkse strijd kan volstaan met die op het niveau van de natiestaat. Kritiek geef ik op Waarom Varoufakis’ DiEM25 een verkeerde strijd voert van politicoloog Will Denayer. De keuze voor Denayers stuk is gebaseerd op zijn poging om zich er duidelijk niet met een Jantje-van-Leiden vanaf te maken.

De voornaamste tegenwerping tegen natiestaat-socialisten slaat al veel van hun argumenten knock-out. Zij en ook Denayer beschouwen de natiestaat essentialistisch, dat wil zeggen dat ervan wordt uitgegaan dat iedere natiestaat dezelfde kenmerken en mogelijkheden heeft. Het is natuurlijk onzinnig om te veronderstellen dat Luxemburg dezelfde kans op een succesvolle linkse strijd heeft als de VS. Zo schrijft Denayer: ‘De waarheid is dat we niet leven in een volledig geglobaliseerde wereld, ver van. Bijgevolg kunnen natiestaten hun eigen beleid volgen.’ Hij suggereert meer dan wat er is. Natiestaten kunnen weliswaar hun eigen beleid volgen maar vaak is dat slechts marginaal afwijkend van het standaard neoliberale beleid. Een links beleid voor een kleine natiestaat dat reëel is, ligt ver af van de notie eigen beleid. Zo is de Cubaanse politiek nog links maar het land heeft daarvoor een hoge prijs betaald met een tot voor kort goeddeels wereldwijde handelsboycot ertegen. Want Cuba is in tegenstelling tot bijvoorbeeld China maar een klein land met beperkte mogelijkheden om zelfstandig economisch tot bloei te komen.

Van Cuba ga ik naar Griekenland, een ander klein land. Denayer besteedt aandacht aan de ontwikkelingen daar onder Syriza. Daarmee voldoet hij aan een door mij opgesteld cruciaal criterium in Een half jaar Griekenland als lakmoesproef voor links met betrekking tot beschouwingen over linkse politiek. Hij is een exponent van de stroming die wilde dat Griekenland zijn linkse politiek zou voortzetten met als consequentie een eventueel vertrek uit de eurozone en uit de EU. Zo’n strategie lijkt me een kopie van de Cubaanse politiek van de afgelopen decennia. Denkt extreemlinks werkelijk dat de trojka Griekenland enige kans zou gunnen in de wereldeconomie? Nee, zeker niet, we bevinden ons als Grieken, Nederlanders, et cetera in Hotel California, in een situatie van waaruit vertrekken onmogelijk is. Dan heeft de Griekse premier Alexis Tsipras de juiste keuze gemaakt. Hij heeft via de onderhandelingen van Yanis Varoufakis aan de wereld laten zien wat de trojka doet met alternatieven voor het neoliberale bezuinigingsbeleid. Het tonen aan iedereen van die wurggreep is genoeg. De bevolking van Griekenland hoeft niet zodanig te verkommeren dat het land een tweede Cuba wordt. Dit laatste zal overigens nooit gebeuren, eerder nog vindt er een militaire coup plaats.

Maar het alternatief van een pan-Europese beweging, zo kwebbelt Denayer Thomas Fazi achterna, vormt voor de grote meerderheid van de gewone Europese burgers vanwege taalbarrières en culturele verschillen een beletsel voor politieke deelname op een supranationaal niveau. Bizar is dat hij daarbij voorbijgaat aan zijn thuisland België. Daar vormen twee cultureel verschillende bevolkingsgroepen een democratisch land. Zwitserland is een ander tegenvoorbeeld. Het zal niet makkelijk zijn maar er is geen principieel bezwaar tegen het ontstaan van een Europese politiek betrokken demos.

Voorlopig is er evenwel geen Europese democratie, slechts een surrogaat. Dat betekent dat de strijd voor ‘democratie in Europa’ gestreden moet worden op het nationaal niveau, meent Denayer. Dat klopt. Op nationaal niveau moeten mensen zich inzetten voor internationale solidariteit, te beginnen in Europa. Daar gaat Denayer aan voorbij. Het is zwak van hem om alleen kritiek op de huidige Europese politieke constellatie te leveren en die als onwrikbaar te presenteren. Wellicht is de EU inderdaad onhervormbaar en kan ze alleen desintegreren. Maar dat betekent niet dat er opnieuw soevereine natiestaten in Europa ontstaan. Vazalstaten is waarschijnlijker. Het gaat om kritische massa. Zo maakt het grootkapitaal zich soms enigszins zorgen om de BRIC-landen (Brazilië; Rusland; India; China). Die zouden de machtsverhoudingen kunnen veranderen. Wat hebben de BRIC-landen politiek gemeenschappelijk? Zowat niets. Het punt van belang is dat ze groot zijn en economische macht vertegenwoordigen. Griekenland, Nederland of België hebben die macht niet en zullen die nooit krijgen.