Iets te simpel gedacht. De idee dat als een staat dictatoriaal wordt bestuurd en de inkomensverschillen worden vergroot, de mensen vanzelf in opstand komen, is nooit uitgekomen. Integendeel: vaak worden dictators lange tijd toegejuicht, de worst die het volk wordt voorgehouden is sappig: veiligheid, orde, brood & spelen. De lijst van gekozen dictators is lang. Meest bekende voorbeelden van nu: Erdogan, Duterte, Putin.
Pas als het echt mis gaat, als de economie lang hapert, of als de kliek rond de president in opspraak raakt, of de president zelf, begint het volk te morren. Pas als men de zoveelste oorlog ontketent en de lijkzakken van soldaten moeten worden geteld, volgt de opstand. Die opstand is meestal een algemene opstand, een breed verbond van groepen die om de een of andere reden de dictatuur om zeep willen helpen.
Het is zelden een puur linkse opstand en zelden mondt zij uit in de vernietiging van ‘het oude systeem’, laat staan in de keuze voor een totaal ander systeem. Wordt die keuze al gemaakt aan de basis, dan wordt ze vakkundig om zeep geholpen door de globale (kapitalistische) economie. Zoals we na de Anjerrevolutie in Portugal (1974) hebben kunnen zien en onlangs nog in Griekenland met Syzira (2015).
Hier moest ik aan denken na lezing van een artikel van Slavoj Žižek op inthesetimes.com. Žižek betoogt daar dat als er geen werkelijke keuze is bij verkiezingen, men zou moeten zwijgen. Om even later (onnavolgbaar) te beweren dat men bij een keuze tussen ‘worse’ (Clinton) en ‘worst’ (Trump) men onvoorwaardelijk moet kiezen voor de laatste optie. Zelfs als dat betekent dat de situatie gevaarlijk wordt.
Waarom?
Žižek: Because it opens up the space for a different more authentic change.
Om te vervolgen: The point is thus not to vote for Trump—not only should one not vote for such a scum, one should not even participate in such elections. The point is to approach coldly the question: Whose victory is better for the fate of the radical emancipatory project, Clinton’s or Trump’s?
Wat hij daarmee precies bedoelt blijft vaag, ook na alinea’s warrig proza. Slechts één ding blijft overeind: zijn afkeer van Clinton en het neoliberale deel van de Democratische Partij. Dan maar liever duidelijkheid, lijkt de leuze.
Žižek schreef zijn artikel begin november in de veronderstelling dat Clinton de verkiezingen zou winnen. De vraag is niet of hij van mening is veranderd (dat is hij niet) maar of hij ook maar enig idee heeft over hoe het nu verder moet in de VS.
Een echte dictatuur zal de VS niet worden, ondanks de dictatoriale trekjes van Trump. De vraag is of er werkelijk een linkse tegenmacht kan worden gevormd van enige betekenis nu de middenklasse voor een groot deel op Trump heeft gestemd. Zal Trump de middenklasse zoet kunnen houden met de nodige ‘brood & spelen’? En wat behelst die ‘authentieke verandering’ waarover Žižek het heeft eigenlijk? Bedoelt hij daarmee een radicale koerswijziging van de Democratische Partij? Niets wijst daarop.
Žižek zigzagt. Hij is tegen verkiezingen als er niets te kiezen valt. Maar toch voor. Hij is tegen Trump, de man is niet goed wijs, maar toch voor. Het lijkt erop dat hij zigzaggend in zijn eigen valkuil (de ‘dialectiek’) is gestort.
Helemaal aan het einde van zijn vertoog haalt Žižek Mao aan, die –in de stijl van de I-Tching- nog maar eens bewijst dat hij de mosterd levert waar Žižek zo dol op is:
Everything under heaven is in utter chaos; the situation is excellent.
Hexagram 23 van de I-Tching past daar wel bij…
De Verspintering.
Het is niet bevorderlijk, waar ook heen te gaan.
