Janneke Stegeman, “theoloog des vaderlands”
Het risico van herdenken is dat het vooral een fijn en goed gevoel oplevert: ik sta aan de goede kant, wij zijn ons bewust van de geschiedenis. Kijk ons eens de verplichte hoofdstukken herdenken. Ik groeide op in die geruststellende zekerheid. Iedereen begreep wat er mis was gegaan in de Tweede Wereldoorlog. Ieder jaar werd het herdacht, dus dat zat goed. Net zoals het helder was dat racisme fout is. Als het fout is, dan zullen we er wel over heen zijn.
Op die manier kan herdenken bedekkend zijn. Sussend en tegelijk uitsluitend: wij staan aan de goede kant, want we zijn ons bewust van het kwaad van het verleden.
Wie is de wij over wie ik heb?
Meestal heb ik de luxe om als individu te kunnen spreken. Dat is een privilege. Vandaag spreek ik in een synagoge, bij de herdenking van de Kristallnacht. Ik spreek niet als individu, maar als witte protestantse Europeaan deze Kristallnacht. Dat voelt ongemakkelijk. Dat ongemak wil ik hier ter sprake brengen.
Herdenken moet netjes, vinden sommigen. Binnen de lijntjes. Ik geloof niet meer in die veilige vorm van herdenken: herdenken zou gevaarlijk moeten zijn. Het betekent je niet neerleggen bij de status quo. Het betekent het stellen van gevaarlijke vragen. Het grenst aan protest. Protesteren is geen keurige aangelegenheid.
Sommige uitingen lijken wel nooit te veranderen, behalve in hun taalgebruik. Hoor het volgende citaat, ontleend aan de Wikipedia, uit de Memorie van Antwoord bij de Nederlandse Rijksbegroting 1938. Het citaat gaat over het toelaten van Duits-joodse vluchtelingen, die al voor de Kristallnacht (beter: Reichspogromnacht) van november 1938 Duitsland ontvluchtten:
Vermeden moet worden alles wat de strekking heeft duurzame vestiging in ons reeds zo dichtbevolkte land te bevorderen, daar een verder binnendringen van vreemde elementen schadelijk zou zijn voor de handhaving van het karakter van den Nederlandschen stam. De Regeering is van oordeel dat in beginsel ons beperkt territoir voor de eigen bevolking moet blijven gereserveerd.
De relatie met de herdenking van de Kristallnacht vanavond, in deze gerestaureerde, intieme Uilenburgersynagoge ligt voor de hand. Mensen worden vervolgd, vluchten en stuiten op een muur van onwelwillendheid. De Kristallnacht herdenken betekent: opkomen tegen ontwikkelingen in de samenleving die maken dat mensen op een dag hun biezen moeten pakken.
De ondergang van deze synagoge leek op afstand ingeluid door de gebeurtenissen die als ‘Kristallnacht’ de geschiedenis zijn ingegaan, en door de IJstijd voor het Europese jodendom, die daarop volgde. De Nederlandse synagogebezoekers van destijds zullen dat wellicht niet meteen beseft hebben, die avond en nacht van – ook toen – woensdag 9 november 1938, en de dag en de dagen die er in Duitsland op volgden, de ‘Novemberwochen’.
Verder lezen
Via:Abu Pessoptimist
