Wie de Poolse geschiedenis schrijft…

De geschiedenis is er een van hoge pieken en diepe dalen: van de beslissende inbreng van de Poolse Gevleugelde Huzaren (Husaria) bij het ontzet van Wenen in 1683, tot de vernedering van de Derde Partitie van Polen, waarbij het land voor 123 jaar helemaal niet meer als onafhankelijke staat bestond, en van de wederopstanding van Polen onder Piłsudski (als de Tweede Republiek,) tot de bezetting door zowel Nazi’s als de Sovjetunie in de Tweede Wereldoorlog en de daaropvolgende periode als Sovjet-satteliet.

Als het echter aan de regering van Beata Szydło ligt gaat dit allemaal veranderen: onder directie van de voormalige premier van Polen, Jarosław Kaczyński (die, behalve een goed geheugen ook over een behoorlijk vermogen tot het koesteren van wrok blijkt te bezitten) hebben zij het plan opgevat om de dalen in de geschiedschrijving voor eens en voor altijd op te vullen zodat, aldus president Duda, een nieuwe generatie patriotten op kan groeien, en „de Poolse positie in de internationale ruimte wordt opgebouwd.”

Dit „Offensief van Historisch Beleid” houdt onder meer in dat musea, films en publieke televisie gebruikt zal gaan worden omde meer tot de verbeelding sprekende episodes uit de Poolse geschiedenis te benadrukken, zoals bijvoorbeeld het anti-communistisch verzet na de tweede wereldoorlog.

So far, so good.

Wat echter ook in de planning zit is ietwat controversieel: in Polen zullen discussies en research over de pijnlijker delen van de nationale historie voortaan worden onderdrukt. Een van de hoofdpunten hierin is het anti-semitische geweld door Polen tijdens de Nazi-bezetting.

Dit zal uiteraard leiden tot een verloochening van de complexiteit van de geschiedenis van deze periode, waarin naast heldhaftige onzelfzuchtigheid ook gevallen van moord en verraad van Joden door de Poolse bevolking hun plaats kennen.

Dit soort historisch revisionisme, meer passend in een totalitaire dictatuur dan in een open democratische samenleving zal leiden tot een vertekend beeld van de geschiedenis, waarbij het onmogelijk wordt om op een eerlijke manier te kijken naar wat er is voorgevallen.

“Ze willen ons beeld van het verleden beperken”, zegt Pawel Spiewak, directeur van het Joods Historisch Instituut in Warschau. “Ze willen het staatsapparaat gebruiken om hun nieuwe visie op de politieke geschiedenis op te dwingen, en dit is zeer gevaarlijk.”

Het ministerie van Justitie werkt ook aan een nieuwe wet die voorziet in gevangenisstraf voor iedereen die verwijst naar Auschwitz en andere Duitse vernietigingskampen in het bezette Polen als “de Poolse kampen.”

Dat project komt in reactie op jaren van woede op buitenlanders die verwijzen naar “de Poolse dodenkampen” -ooit zelfs door de Amerikaanse president Barack Obama. Polen vindt de formulering zeer beledigend, omdat er vele Polen waren onder de slachtoffers van de kampen en zij niet degenen waren die deze kampen runden..

“Genoeg van deze leugen,” zegt minister van justitie Zbigniew Ziobro. “Er moet verantwoording afgelegd worden”

Michal Bilewicz, een holocaustonderzoeker aan de Universiteit van Warschau: “de nieuwe wet is bedoeld om de Poolse historici zwijgen op te leggen, het ligt voor de hand dat deze wet niet effectief is om buitenlanders te veroordelen.

Spiewak, de directeur van het Joods Historisch Instituut, zegt zich nu zorgen te maken over de vraag of de onderzoekers van zijn centrum in de gevangenis terecht zouden kunnen komen.

Een van de meest in het oog springende voorbeelden van dit nieuwe beleid is dat van de eminente Amerikaans-Poolse historicus Jan Gross, die in 1996 de Orde van Verdienste van de Republiek Polen ontving. Hij publiceerde in 2000 het boek Neighbors: The Destruction of the Jewish Community in Jedwabne, Poland, waarin hij het uitmoorden van de Joodse gemeenschap in Jedwabne in juli 1941 beschreef. Uit zijn onderzoek, en het hierop volgende onderzoek door het Instituut voor de Nationale Herdenking (Instytut Pamięci Narodowej) bleek dat niet de bezetter, maar de lokale dorpsgemeenschap deze massaslachting op haar geweten had.

President Duda dreigt nu om de aan Gross toegekende ridderorde af te nemen. Hiernaast is een zaak tegen hem geopend (op 15 oktober 2015) waarin hij wordt beschuldigd van smaad jegens de Republiek Polen, onder een artikel dat bepaalt dat iedere persoon die de Poolse natie publiekelijk beledigt wordt bestraft met maximaal drie jaar gevangenisstraf.

De hoog oplopende emoties rondom Pools gedrag in oorlogstijd raken aan wat een Poolse “obsessie met onschuld” genoemd kan worden, de overtuiging dat Polen als land moreel gezien geen enkele blaam treft in WO II vanwege het vasthoudende verzet en de miljoenen Poolse slachtoffers die zijn gevallen.

Hiernaast ziet het er sterk naar uit dat de huidige pogingen tot het herschrijven van de Poolse geschiedenis te maken hebben met een persoonlijke afrekening door Kaczyński met diegenen die hem in het verleden een -zoals hij het ziet- loer hebben gedraaid.
Verreweg de meest opvallende naam die hier opduikt is die van Lech Wałęsa, de moderne vader des vaderlands van Polen.

Kaczyński en Wałęsa waren beiden actief in Solidarność, en behoorden hierin tot elkaar bestrijdende facties, en de PiS-parlementariër heeft het Wałęsa nooit vergeven dat hij in 1991 door hem werd ontslagen als stafchef van de president. Hij neemt nu wraak.

In februari sprak Witold Waszczykowski, minister van Buitenlandse Zaken als volgt: “Wałęsa kan een marionet zijn geweest. Dit werpt een schaduw over de oprichting van een onafhankelijk Polen en de politieke elites.” Hiermee doelt hij op geruchten dat de oud-president een communistisch agent zou zijn geweest.

Temidden van het zwartmaken van sleutelfiguren in de overgang van de Volksrepubliek Polen naar de Derde Poolse Republiek in de jaren sinds 1989 breekt PiS zelf de democratie wetje voor wetje, beleidsmaatregel bij beleidsmaatregel steeds verder af. En Europese politici die hun twijfels uiten over de gebeurtenissen in Polen zijn gewoon “verkeerd geïnformeerd”.