Carpe DiEM

Yanis Varoufakis zal op 9 februari in Berlijn zijn beweging DiEM 25 presenteren. DiEM staat voor Democracy in Europe Movement. 25 verwijst naar 2025, hopelijk het jaar dat we in Europa een internationaal samenwerkingsverband kennen dat democratisch is.

Ik vind DiEM een mooi acroniem. Diem is in het Latijn de accusativus of lijdend voorwerpsvorm van dies (dag). Zo komt het voor in de bekende uitdrukking carpe diem (pluk de dag). Ten aanzien van DiEM 25 kunnen we in de toekomst mogelijk ook zeggen: carpe DiEM. Wat een optimistische boodschap inhoudt voor deze Europese beweging.

Manifest
DiEM 25 wil een derde alternatief zijn tussen de doodlopende weg van hernieuwd nationalisme en de democratievrije EU-instellingen. De pan-Europese beweging heeft één radicaal doel: democratisering van de EU. Varoufakis wil in ieder geval proberen te voorkomen dat de EU implodeert. Dat pakt desastreus uit. Het uitstekende (lange) artikel ‘Een punt achter de eenheidsmunt?‘ van Herman Michiel op Ander Europa laat dat bijvoorbeeld zien. Opties en gevolgen van een exit uit de euro passeren daar uitgebreid de revue.

Voor DiEM 25 is er nu al – eerder dan ik had verwacht – een voorlopig manifest: Een Manifest voor Democratisering van Europa. De openingszin – of ik het had voorvoeld – klinkt welbekend, in het Engels: ‘A spectre is haunting the Powers of Europe’. Dit komt nagenoeg overeen met de openingszin van het Communistisch Manifest van Marx en Engels. Dat begint met ‘A spectre is haunting Europe’ (Een spook waart door Europa).

2025
Spoken, zoals xenofobie, waren echter al rond. De eurocrisis leidt volgens Varoufakis tot dergelijke symptomen. Net als in het Interbellum is er wanhoop en angst. Dan zien we een opleving van nationalisme, racisme en neonazi’s. Een val van het kapitalistische Europa opent niet automatisch de weg naar een andere, betere wereld, maar kan een catastrofe brengen. Daarom moeten we het minder kwade, de EU, verdedigen om tijd te winnen om een goed alternatief te ontwikkelen.

Als streefdatum in de toekomst is 2025 gekozen omdat het veel tijd kost om gedachteprocessen om te turnen. Nu draait politiek in hoofdzaak om nationale belangen die via onnavolgbare wegen ergens in een EU-politiek uitmonden. Dat moet andersom. De nieuwe beweging moet op radicaal internationalisme gegrondvest zijn. Ze moet eerst de Europese gemene deler adresseren en dat moet van daaruit weerslag vinden in nationale en regionale politieke processen.

Beweging
Tien jaar is lang. Varoufakis stelt zelfs dat het om een schier utopische onderneming gaat. Falen loopt echter zeker uit op een dystopie voor Europa. De moeilijkheid van het project heb ik zelf in zekere mate ervaren. Vanaf mijn eerste bijdrage op Krapuul hecht ik belang aan een geïntegreerder en democratischer Europa; ‘Europarcours: Finse bommen‘ gaat over egoïstische Finnen ten opzichte van gemeenschappelijke Europese afspraken. In honderden bijdragen sindsdien draait draait mijn pleidooi om erkenning van de noodzaak van een centrale rol van Europa bij het ontwikkelen van een linkse politiek. Maar ook op Krapuul zijn de meningen verdeeld en heb ik tal van bitterzure reacties gekregen. Ten langen leste komt er nu wellicht schot in een democratisering van Europese politiek als een intellectueel zwaargewicht als Varoufakis zich inzet.

Als de onderneming onvoorstelbaar lastig is, begin je waarschijnlijk het beste met een beweging en niet met een Europese politieke partij. In een beweging hoef je niet meteen een programma te presenteren maar kun je je in eerste instantie focussen op een beperkte doelstelling: democratisering van Europa. Na verloop van tijd zal er echter wel een Europese politieke partij nodig blijken om aan eisen voldoende kracht bij te zetten.