Hysteresis wil zeggen dat het pad ergens naartoe, eenmaal in dat ergens aangekomen, ophoudt te bestaan. We kunnen niet omkeren op het oorspronkelijke pad omdat we onszelf op dat moment op een andere plek vinden dan we gewoon zijn. Zo omschrijft Yanis Varoufakis hysteresis althans in een interview. Hij is tenslotte Griek en zal de oorsprong van het woord ongetwijfeld kennen.
Zweeds volkslied
Na zijn ervaringen in de Griekse regering heeft Varoufakis het idee van hysteresis ontwikkeld. Als minister heeft hij geprobeerd met overtuigende, redelijke argumenten een humaan lot voor Griekenland in de eurozone te verkrijgen. De trojka was er doof voor. Varoufakis’ inmiddels beroemde woorden over die keiharde confrontatie luiden: ‘Ik had daar evengoed het Zweedse volkslied kunnen zingen.’ De trojka of de neoliberale machthebbers accepteren redelijkheid niet en willen er daarom niets over horen.
Hij voegt nu toe: ‘Je kunt je niet onttrekken aan de geglobaliseerde markt en niet aan de geëuropeaniseerde markt meer in het bijzonder. Dus als je er uitstapt zonder enig vermogen tot democratisering van die markt, zul je altijd onderworpen zijn aan een markt die gerund wordt door technocraten en zul je zelfs nog minder vrijheid hebben dan je nu hebt.’
Het betekent dat de mogelijkheden van natiestaten in de EU om hun eigen lot te bepalen niet bestaan. Met de oprichting van de EU en toetreding van landen ertoe kunnen hun bewoners niet meer terug. Het pad van nationale soevereiniteit is op dood spoor beland.
Beweging
De enige mogelijkheid is tegenover de macht van de neoliberale trojka een tegenmacht te organiseren. Met die ‘utopische’ onderneming is Varoufakis begonnen. Hij stelt dat het niet gaat om een coalitie van partijen. Het moet een coalitie van burgers worden. Ze kunnen lid zijn van elke partij die ze willen. Partijen zullen niet toegelaten worden. Het initiatief beoogt niet een partij, noch een alliantie van partijen. Het idee is om een grassrootsbeweging in Europa te creëren voor Europese burgers die geïnteresseerd zijn in het democratiseren van Europa. Nog voor Kerstmis zal er een manifest verschijnen.
In een andere betekenis van beweging komt die er sowieso. De status quo is geen optie omdat die Europa in toenemende mate fragmenteert. Varoufakis gelooft niet dat de status quo houdbaar is, en hij gelooft dat iedereen dit eigenlijk wel weet.
Groot-Brittannië
In Groot-Brittannië is de vraag over de status quo manifest. Daar komt een referendum over een EU-exit. Varoufakis heeft een verklaring voor de weifelende houding van de Britten. Groot-Brittannië trad toe tot de EEG na het verlies van zijn koloniale imperium om gemakkelijk toegang te krijgen tot de Europese markten. Maar die markten waren al in handen van het Centraal-Europese kartel onder leiding van Frankrijk en Duitsland. De reden waarom het Britse establishment nooit gecharmeerd is geweest van de Europese Unie is dat het nooit deel heeft uitgemaakt van het kartelproces dat leidde tot de macht van Brussel. Op zich is dat niet slecht. Hij probeert echter te verklaren waarom de elites in Duitsland, Holland of België de EU nooit ter discussie stellen, terwijl dit in Groot-Brittannië wel gebeurt.
Media
Terug naar de beweging van Varoufakis. Er blijkt nauwelijks media-aandacht voor te bestaan. De Griekse ex-minister vindt dat die niet van belang is. Wanneer de boodschap krachtig is, gezien de behoefte aan een middel tot democratische controle over de machten in Europa, denkt hij dat een oprisping vanaf de basis, zoals in Griekenland, doorslaggevend kan zijn. In Griekenland heeft Syriza 61 procent van de stemmen gewonnen in een referendum tegen de opinie van elk tv- en radiostation en elke krant in. Wat we in Griekenland konden doen, kunnen we ook in Europa bereiken.
En uiteindelijk is het zoals Homerus ons heeft geleerd. Niet zozeer de reis telt als wel de bestemming. We moeten de strijd in ieder geval aangaan.
