American Sniper is al een tijdje uit en lijkt van te veel mensen toch een hoge waardering te krijgen. Daarom alsnog een analyse. Het is bij uitstek een voorbeeld van imperialistische propaganda en draagt bij aan de verzonnen tegenstelling tussen de westerse en islamitische wereld. De film is gebaseerd op het militaire en persoonlijke leven van Chris Kyle. Hij schreef een boek over zijn uitzendingen naar Irak, waar hij als ‘sniper’ actief was voor het elite legeronderdeel de Navy Seals. De film leidde tot een aantal controverses, maar ging de kritiek wel ver genoeg? 
Cowboy
Acteur Bradley Cooper speelt een wannabe cowboy, die samen met zijn broer ieder weekend het land doorreist om mee te doen aan rodeo’s. Hieraan lijkt hij ook zijn status te ontlenen. Als hij zijn vriendin betrapt met een ander, geeft hij de man een vuistslag. Zijn vriendin vraagt hem waarom hij iedereen moet slaan en vertelt hem dat hij niks voorstelt. Later die avond drinkt hij met zijn broer een aanzienlijke hoeveelheid bier en vraagt hij zich af of ze niet gelijk heeft. Op tv verschijnt een nieuwsbericht over aanslagen op Amerikaanse ambassades in Afrika. Chris Kyle staat op uit zijn stoel, vraagt zich af wat ze Amerika toch aandoen, de camera zoemt in op zijn gezicht en de kijker weet het: Chris has a purpose.
Purpose
Dat doel wordt in een vroege scene van de film op een kinderlijke wijze verklaard vanuit zijn jeugd. Hij is opgevoed met het idee van zijn dominante vader dat er op deze wereld drie soorten mensen zijn: schapen, wolven en herdershonden. De schapen ‘zouden het kwaad nog niet herkennen als het bij ze op de stoep staat’ en zijn een makkelijk slachtoffer voor de wolf. Gelukkig zijn er de mensen die gezegend zijn met de gave van agressie, de herdershonden. Zij moeten ervoor zorgen dat de kwetsbare en weerloze lammeren worden behoed tegen het kwaad. Een ondubbelzinnige metafoor voor hoe de kijker de rol van het Amerikaanse leger zou moeten beschouwen.
Herdershond van de natie
Vanuit het inzicht dat de VS slachtoffer is van terroristen zal Chris Kyle zich ontwikkelen tot een man die zijn agressie inzet voor het goede. Voor het beschermen van de Amerikaanse natie. Ook voor deze boodschap heeft regisseur Clint Eastwood niet de moeite van subtiliteit op zich genomen, zoals blijkt uit statements van het personage Kyle. In een pathetische scene in de bar waar hij zijn aanstaande vrouw ontmoet, verklaart hij dat hij als Navy Seal niet egoïstisch is, omdat hij zijn leven geeft voor zijn land: ‘Because it’s the greatest country in the world and I would give my life to protect it’. Ook later in wat flarden van drama met zijn (dan inmiddels) vrouw verklaart hij zijn herhalende terugkeer naar Irak met: ‘I do it to protect you’ en ‘I have to serve my country’.
Controverse in de VS
De controverse in de VS draait voornamelijk om de vraag of Chris Kyle wel werkelijk de held was die in de film wordt voorgesteld. In zijn boek komt een heel ander persoon naar voren, namelijk iemand die ervan genoot om mensen dood te schieten. Een man die opschepte over zijn ‘kills’, die met zo’n honderdzestig stuks een record zouden zijn. Bovendien loog de echte Chris Kyle er behoorlijk op los. Hij zei na orkaan Katrina dertig plunderaars te hebben neergeschoten. Dit is niet bevestigd en is eigenlijk ook een raar verzinsel om trots op te zijn. Ook zou hij twee Mexicanen hebben doodgeschoten en voormalig gouverneur en tv-ster Jesse Ventura tegen de grond hebben geslagen. Beide incidenten zijn door niemand bevestigd en het laatste is zelfs door de rechter tot onzin verklaard. 
De echte Chris Kyle in de media
In de jaren voor American Sniper trad Chris Kyle regelmatig op in tv-programma’s waarin ik geen enkele vraag ben tegengekomen over zijn zeer controversiële uitspraken in zijn boek. Hij noemde Irakezen stelselmatig ‘barbaren’ of ‘wilden’ en verklaarde graag iedereen met een Koran dood te willen schieten. In plaats van hem daarop aan te vallen, werd hij opgevoerd als een heldhaftige veteraan die het Amerikaanse volk vroeg meer begrip te hebben voor de mannen en vrouwen die terugkomen uit de oorlog. In de VS is het gebruikelijk om kritiek op de oorlog te vertalen naar kritiek op de soldaten. Het ‘besmeuren’ van uitgezonden en teruggekeerde militairen is bijna verheven tot een misdaad en een effectief middel om critici de mond te snoeren.
Heldencultus
De heldencultus die in de VS een belangrijk onderdeel is van de propagandamachine om de continue oorlogen te legitimeren lijkt ook ingezet te worden met behulp van het verhaal van deze Kyle. Het herinnert aan het verhaal van Jessica Lynch, die in het vroege stadium van de Irakoorlog een heldenstatus verkreeg door ‘moedig’ optreden en het neerschieten van meerdere vijanden tijdens haar eigen bevrijding, die nota bene live op tv werd uitgezonden. Veel later verklaarde Lynch zich nauwelijks iets te herinneren en werd bewezen dat ze ook helemaal niemand had neergeschoten. Dit soort spektakels worden vaker opgetuigd om de Amerikaanse bevolking enthousiast te houden voor criminele oorlogen en af te leiden van de horror die ze in werkelijkheid veroorzaken.
Worsteling
Maar zo ver gaat de discussie in de VS niet. Het verst ging nog wel acteur Seth Rogen, die zei dat American Sniper hem herinnerde aan een Nazi propaganda film die voorkomt in Inglorious Bastards. De kritiek die hij te verduren kreeg was blijkbaar zo heftig dat hij zich in veel bewoordingen heeft gedistantieerd van die opmerking. Clint Eastwood en zijn medestanders verdedigen de film door te stellen dat het juist een persoonlijk verhaal is van een man die worstelt met zijn ‘kills’ en beschadigd raakt door de oorlog. Ondanks dat hieraan wel gerefereerd wordt, komt dat trauma in de film in zijn geheel niet uit de verf. Zijn personage blijft hiervoor te oppervlakkig en zijn maten, broer en vrouw lijken slechts te figureren om emotie toe te voegen. De scène waarin het personage Kyle een soldaat neerslaat omdat die van Kyle een held wil maken moet ook een verwijzing zijn naar die worsteling, maar wordt wederom ongeloofwaardig nu we de werkelijke Kyle hebben leren kennen.
Chris Kyle’s kruistocht en de clash of civilizations.
American Sniper opent met een islamitische oproep tot gebed die op een dreigende toon plaatsmaakt voor het geluid van rollende tanks. Even later, in enkele scènes over zijn jeugd, pikt Kyle een bijbel die hij in Irak een aantal keren tevoorschijn haalt. Als het team uitgaat op een wraakactie wordt het Bijbelse vergeldingsrecht geciteerd: ‘Lex Talionis’. De echte Chris Kyle was een overtuigd christen en had een tatoeage van een kruisvaarderskruis. Zo’n kruis wordt hem in de film als symbool toebedeeld door de islamitische vijand. Op de wanhopige vraag van een collega waarom ze überhaupt in Irak zijn is het antwoord: ‘There is evil here’. Het is de hele film door een duidelijke strijd tussen ‘good and evil’, precies waar Bush destijds keer op keer op hamerde. Dit element lijkt wél aan te sluiten bij het werkelijke karakter van Chris Kyle. Deze interpretatie van de ´clash of civilizations doctrine´ (die na de val van de muur de ideologische strijd verving) zou dan ook het centrale punt moeten zijn van de controverse.
Witwassen en dehumaniseren
Het personage Kyle worstelt een aantal keren met het neerschieten van vrouwen en kinderen. De film wekt daarbij de suggestie dat iedereen in potentie een dodelijke vijand is. Omdat de context van de door de VS ingezette massavernietigingswapens totaal ontbreekt moet de achteloze FoxNews of NOS-kijker denken dat de honderdduizenden in wezen onschuldige slachtoffers daarmee verklaard zijn. Bovendien worden de Irakezen meerdere malen ‘barbaren’ genoemd en wordt Irak neergezet als een broeinest van ‘Het Kwaad’. De poging tot geschiedvervalsing gaat verder door met droge ogen te suggereren dat de aanslagen van 9/11 de aanleiding zouden zijn geweest van deze totaal vernietigende oorlog. Een suggestie die de oorlogshitsers Bush, Cheney en Rumsfeld herhaaldelijk deden, maar die uiteraard de grootste nonsens was.
Film en imperialisme
Als je Amerikaanse films uit andere tijdperken kijkt, zie je hetzelfde patroon. Rambo legitimeerde achteraf de Vietnamoorlog door als eenzelfde soort gebroken held ‘spleetogen’ neer te knallen. Elke dode Vietnamees was een juichmoment. Terroristen in actiefilms waren geen Arabieren, maar boze Oost-Europeanen met een raar accent. En als een karakter kwaadaardig moest zijn dan was het geen moslim, maar een communist. Ook worden de motieven voor oorlogen en andere imperialistische misdaden in films witgewassen door ze te presenteren als het bestrijden van het kwaad en het beschermen van de kwetsbaren. Recent nog verkondigde Zero Dark Thirty dat martelen weliswaar verschrikkelijk is, maar dat het tegelijkertijd mensenlevens heeft gered. In werkelijkheid is slechts het tegenovergestelde bewezen. Maar de lijst is eindeloos. Onze collectieve herinnering aan de Tweede Wereldoorlog bestaat vooral uit filmfragmenten, waardoor we nu nog steeds graag zwaaien met de vlag van de staat die voor het naziregime niet onder doet. Het beeld van de Amerikaanse herdershond wordt vanaf onze vroege jeugd bijgebracht.
Meer discussie
Deze film en de ‘controverse’ die het tot nu heeft opgeroepen zou moeten worden aangegrepen voor een bredere discussie over hoe de tegenstellingen in de wereld worden voorgesteld. De eindeloze oorlog in het Midden-Oosten is mogelijk gemaakt door een structurele dehumanisering van moslims, zoals in deze film. Tegelijkertijd kan worden blootgelegd hoe de imperialistische misdaden worden verkocht met op leugens gestoelde mediaspektakels rond heldendom als dat van Chris Kyle en films als American Sniper.
Verdieping?
Een mooi begin om te zien hoe ons van bovenaf de tegenstelling ten opzichte van de islamitische wereld wordt opgedrongen is deze lezing van Edward Said: ‘The myth of The clash of civilizations’
