Vragen en antwoorden over Hamas

Geen organisatie in het Midden-Oosten is zo omstreden als Hamas. Geen organisatie ook die zulke sterke emoties oproept. Voor Israël en haar fans in het Westen is Hamas het vleesgeworden kwaad, de tegenpool van de seculiere en “gematigde” Palestijnse Autoriteit, een organisatie die erop uit is Israël te vernietigen en de Joden in zee te drijven.

Voor haar supporters daarentegen is Hamas een symbool van het Palestijnse verzet, onverzettelijke vrijheidsstrijders die zich juist in alles positief onderscheiden van de corrupte, collaborerende Palestijnse Autoriteit.

In feite is Hamas niets van dit alles. De organisatie bestaat niet uit fanatieke jihadisten, maar evenmin uit nobele ridders zonder vrees of blaam. Ook is ze geen instrument in handen van derden. Ze heeft haar eigen doelstellingen die soms samenvallen met de doelstellingen van andere partijen, maar daar even vaak mee conflicteren.

Om je een beter zicht te geven op de werkelijke doelstellingen en daden van Hamas hieronder een zevental feiten die je moet kennen om een gefundeerd oordeel over de organisatie te kunnen geven. Voorbij de MSM én voorbij de onkritische fanboys.

1 Wat is de oorsprong van Hamas?

Hamas is opgericht in 1987, aan de vooravond van de Eerste Intifada, als islamistisch alternatief voor de seculiere PLO. Oorspronkelijk was ze een tak van de Egyptische Moslim Broederschap. Hamas heeft nog steeds banden met de MB, maar haar Egyptische leiders (voor zover ze niet wegrotten in Sisi’s gevangenissen) hebben geen zeggenschap over Hamas.

2 Is Hamas opgericht door de Israëlische binnenlandse veiligheidsdienst, de Shin Bet?

Deze mythe circuleert al jaren op het net, maar is pertinent onjuist. In de jaren ’80 zag Israël niet de destijds relatief marginale islamisten, maar de Fatah-beweging van Yasser Arafat als voornaamste vijand. Israël heeft een voorloper van Hamas – Mujama Al-Islamiya – ooit officieel geregistreerd als liefdadigheidsorganisatie. Toen de leden van dergelijke organisaties zich in rap tempo ontwikkelden van Koranstudenten tot islamistische activisten, keek Israël de andere kant op bij de steeds vaker voorkomende gewelddadige botsingen met Fatah. In de strijd met Fatah zag Israël in de islamisten een nuttige bondgenoot, die het tolereerde en – onder omstandigheden – aanmoedigde.ⁱ

3 Hoe zit dat nou met het Handvest van Hamas? Daarover hoor ik de akeligste dingen.

Het Handvest van Hamas is opgesteld in 1988, tijdens de Eerste Intifada. Het is sterk gekleurd door de ervaringen met het brute Israëlische optreden tegen de Palestijnen. Gedurende het eerste jaar van de Intifada werden 311 Palestijnen gedood, waarvan er 53 jonger waren dan 17 jaar.ⁱⁱ Dat verklaart voor een deel de agressieve toonzetting van het Handvest. Het Handvest hangt als gevolg van de antisemitische passages en de talrijke stompzinnige complottheorieën tot op de dag van vandaag als een molensteen om de nek van Hamas. Zo zouden volgens artikel 22 van het Handvest de Joden de drijvende krachten zijn geweest achter de Franse Revolutie, de Russische Revolutie, de Eerste Wereldoorlog, de Tweede Wereldoorlog en de oprichting van de Verenigde Naties. Dit alles “for the purpose of sabotaging societies and achieving Zionist interests”.ⁱⁱⁱ

4 Wat is de status van het Handvest?

Dat is niet helemaal duidelijk. Vertegenwoordigers van Hamas verwijzen zelden of nooit naar het Handvest. De retoriek uit de begintijd is ook vrijwel volledig verdwenen uit het discours van Hamas. Volgens sommigen is het Handvest inmiddels achterhaald en irrelevant voor de huidige praktijk van Hamas.^iv Uitlatingen van leiders van Hamas lijken dat te bevestigen. In 2010 verklaarde Hamas leider Khaled Meshaal dat het Handvest “een irrelevant stukje geschiedenis is, dat we om interne redenen niet kunnen veranderen”. De voormalige Britse topdiplomaat Sir Jeremy Greenstock wijst erop dat Hamas het Handvest niet opgenomen heeft in haar in 2006 geformuleerde politieke programma.^v Ook hij is van mening dat het Handvest voor het huidige Hamas van weinig betekenis is.

5 Wanneer het Handvest zo schadelijk is voor Hamas, waarom neemt ze er dan geen afstand van?

Het is tot op zekere hoogte speculatie, maar waarschijnlijk is de huidige leiding bang dat openlijk afstand nemen van het Handvest geïnterpreteerd zal worden als het opgeven van belangrijke principes. Hamas dient rekening te houden met concurrerende islamistische organisaties die zich maar wat graag ten koste van Hamas zouden profileren als het ware, principiële verzet: Khaled Meshaal’s “interne redenen“.

6 Is Hamas een jihadistische organisatie?

Het Handvest omschrijft de strijd voor de bevrijding van Palestina in jihadistische termen. Los van de hierboven besproken relevantie van het Handvest voor het huidige Hamas, is de ene islamist de andere niet, in tegenstelling tot hetgeen de islamofoben je maar wat graag willen doen geloven. Hamas heeft ook tijdens haar meest radicale fase nooit de doelstellingen van de “globale jihad” van Al Qaeda onderschreven. De vergelijking met AQ of ISIS is volstrekt onzinnig. Hamas’ tegenstander is Israël, haar doelstelling is de bevrijding van Palestina, niet de vernietiging van het Westen of de instelling van een het hele MO omvattend kalifaat.

7 Wil Hamas Israël vernietigen?

De meest gestelde vraag van allemaal. Verschillende vertegenwoordigers van Hamas hebben zich de afgelopen jaren tegenstrijdig uitgelaten over een eventuele erkenning van Israël. In 2008 stelde de leider van Hamas in Gaza dat de organisatie bereid was een Palestijnse staat te accepteren “binnen de grenzen van 1967” wanneer aan twee voorwaarden werd voldaan: Jeruzalem moest de ongedeelde hoofdstad van de nieuwe Palestijnse staat worden én de Palestijnse vluchtelingen moesten terug kunnen keren naar Israël. Daarnaast bood hij Israël een wapenstilstand voor een periode van 10 jaar aan, mits aan bovenstaande voorwaarden werd voldaan. In 2011 ging Hamas’ onderminister van Buitenlandse Zaken een stapje verder door te verklaren dat Hamas’ bereid was de grenzen van 1967 te accepteren, inclusief erkenning van Israël. ^vi Afgelopen voorjaar daarentegen verklaarde een vertegenwoordiger van Hamas dat erkenning van Israël niet op de agenda staat: nu niet en nooit niet.^vii

Hamas is de afgelopen jaren – en met name sinds ze de macht uitoefent in Gaza – duidelijk in gematigder vaarwater beland. Zolang Israël gesteund wordt door de VS en de EU en zolang de Arabische wereld zwak en verdeeld is, staat de vernietiging van Israël – mocht Hamas daar al naar streven – alleen al om militaire redenen niet op de agenda. De leiding van Hamas bestaat uit politici, niet uit jihadisten die uit zijn op het martelaarschap. In veel opzichten is Hamas bezig een “normale” politieke partij te worden, wat zich o.a. weerspiegelt in de permanente balancing act tussen idealisme en de eisen die in de praktijk aan de organisatie gesteld worden. Ook het geschipper met het al-dan-niet-of-misschien-toch-een-klein-beetje erkennen van Israël moet tegen die achtergrond gezien worden. De staat Israël is met militaire middelen niet te verslaan, iets wat de politieke leiding van Hamas zich heel goed realiseert. Anderzijds vreest dezelfde leiding dat erkenning van de staat Israël impliceert dat de Palestijnse vluchtelingen nooit meer terug kunnen keren, een uitkomst die voor haar achterban onaanvaardbaar is.

Hamas staat voor een weinig benijdenswaardige keuze: ófwel in navolging van de PLO een “normale” acteur worden in het politieke krachtenspel, ófwel een militante verzetsbeweging blijven. In het eerste geval loopt ze de kans voorbijgestreefd te worden door aanmerkelijk radicalere islamistische concurrenten, in het tweede geval dat ze politiek gemarginaliseerd zal blijven, in een op termijn uitzichtloze militaire situatie.