De onderstaande tekst is van het gezelschap Krisis, waar ik oude banden mee heb/had en voor wie ik dit stuk vertaald heb. Het leek mij een toelichting op wat Le Roi danse eerder vanavond geschreven heeft.
De tweede industriële revolutie, dankzij welke u bijvoorbeeld nu hier naar zit te kijken, is niet te verenigen met meerwaardeproductie en alles wat het kapitalisme tot kapitalisme maakt. Het betreden van die andere wereld is geleidelijk gegaan, maar toch – inderdaad, het is nog geen generatie geleden… Meer hierover in de toekomst.
Er waart een nieuwe dolkstootlegende rond: “onze economie” is ten offer gevallen aan de grenzeloze hebzucht van een handvol bankiers en speculanten. Vetgemest door het goedkope geld van de centrale bank van de VS en gesteund door onverantwoordelijke politici zouden zij de wereld naar de rand van de afgrond geleid hebben, terwijl de eerlijke mensen weer eens de sufferds zouden zijn.
Niets is feitelijk zo onwaar en ideologisch zo gevaarlijk als deze via alle kanalen van de publieke opinie verbreide schets van de situatie. De enorme inflatie van de financiële markten is niet oorzaak van de ellende, maar was zelf al een uitwijkmanoeuvre voor de fundamentele crisis waarmee de kapitalistische maatschappij al sinds de jaren zeventig te kampen heeft. Toen eindigde met de naoorlogse hausse een lange periode van zichzelf in standhoudende economische groei, die de uitbreiding en veralgemening van de industriële productiewijze in nieuwe sectoren zoals de autoproductie als basis had. Voor de massale productie van waren waren in de jaren vijftig en zestig massa´s extra arbeidskrachten nodig die er loon en de kost mee verdienden en zich zo de massawaren ook konden veroorloven.
Sindsdien heeft de alomvattende rationalisering in de kernsectoren van de productie voor de wereldmarkt, die steeds meer arbeidskrachten door geautomatiseerde processen vervangt, dit mechanisme verwoest en daarmee de voorwaarde voor een door de echte economie aangedreven hausse. De klassiek kapitalistische crisis is afgelost door de fundamentele crisis van de arbeid.
Gedevalueerde arbeidskracht – “overbodige” mensen
Het behoort tot de krankzinnige contradicties van de kapitalistische productiewijze dat de enorme sprong vooruit in productiviteit door de “micro-electronische revolutie” niet bij benadering een goed leven voor allen mogelijk gemaakt heeft. De arbeid werd geïntensiveerd, het arbeidstempo verhoogd en de prestatiedruk verhoogd. Wereldwijd moeten steeds meer mensen zich op de slechtste condities te koop aanbieden, omdat hun arbeidskracht gemeten naar het geldende productiviteitsniveau steeds minder waard wordt.
Tot de contradicties van het kapitalisme behoort echter ook, dat het zich daarmee aan zijn eigen fundamenten onttrekt. Want een maatschappij, die op de uitbuiting van de menselijke arbeidskracht berust, stuit op haar structurele grenzen, als zij deze arbeidskracht in toenemende mate overbodig maakt. De dynamiek van de wereldeconomie wordt al meer dan dertig jaar door een steeds zwaarder opblazen van speculatie en krediet (“fictief kapitaal”) op gang gehouden. Het kapitaal is uitgeweken naar de financiële markten, omdat de echte economie niet voldoende expansiemogelijkheden meer bood. De staten staken zich in de schulden om hun begrotingen dekkend te krijgen en steeds meer mensen financierden hun consumptie direct of indirect op de pof. Zo werd de financiële sector “basisindustrie” van de wereldmarkt en motor van de kapitalistische groei. De veelgeprezen echte economie is dus niet door de financiële sector in de verdrukking gebracht. Integendeel: zij kon alleen nog als haar aanhangsel opbloeien. Het Chinese economische wonder en de exportwereldkampioen Duitsland zouden zonder de reusachtige mondiale schuldenkringloop van de laatste decennia met de VS in het centrum niet mogelijk geweest zijn.
Noodtoestandsbestuur en stagflatie
De grenzen van deze manier om de crisis uit te stellen zijn nu bereikt. Dit is geen reden tot blijdschap. De gevolgen zullen dramatisch zijn. Want nu ontlaadt zich het gehele opgepropte potentieel aan crisis en waardeverlies met volle kracht. De politiek heeft ten hoogste invloed op het tempo en het verloop van dit proces. Waarachtig tegenhouden kan zij het niet. Ofwel de “reddingspakketten” ter waarde van biljoenen verdampen en de crisis zet door in de echte economie, met fatale gevolgen. Of ze “graaien” nog een keer en exorbitant stijgende staatsschulden zal het gevolg zijn, waarna de volgende, nog grotere val in de crisis in de naaste toekomst opduikt. De terugkeer van de “stagflatie” – tegelijkertijd chronische recessie en galopperende inflatie – op een veel hoger niveau dan in de jaren zeventig tekent zich nu al af.
Zijn in de laatste decennia de inkomsten uit lonen massief omlaaggedrukt, de arbeidsomstandigheden precair gemaakt en grote delen van de publieke sector geprivatiseerd, nu zal een onvoorstelbaar groot en verder groeiend deel van de mensheid eenvoudigweg “overtollig” verklaard worden. De zo vaak genoemde “nieuwe rol van de staat” zal niet in het herstel van een ”Rijnlands kapitalisme” van de jaren zestig met volledige werkgelegenheid en groeiende welvaart bestaan, maar in het organiseren en beheren van het sociale, racistische en nationalistische uitsluitingsmechanisme. De terugkeer van de “regulering” en het “staatskapitalisme” is alleen nog denkbaar in de vorm van een autoritair en repressief noodtoestandsbewind.
De wereld is te rijk voor het kapitalisme
De huidige crisis van de financiële markt markeert het keerpunt in het tijdperk van het fictieve kapitaal en daarmee bereikt de fundamentele crisis van het kapitalisme, die zich al in de jaren zeventig aftekende, een nieuw stadium. Deze crisis is niet slechts de crisis van een specifiek “Angelsaksisch systeem” van het “neoliberalisme”, zoals onder mobilisering van antiamerikaanse gevoelens met deels duidelijk antisemitische ondertoon overal beweerd wordt. Veeleer blijkt nu dat de wereld voor de armzalige kapitalistische productiewijze veel te rijk is. Dat de maatschappij uiteen moet vallen, verwilderen en in ellende, geweld en irrationaliteit vervallen moet, wanneer het niet lukt, deze productiewijze te overwinnen.
Niet de “speculanten” en de financiële markten zijn het probleem, maar de waanzin van een maatschappij, die rijkdom slechts als afvalproduct van geslaagde realisatie van echte of fictieve kapitaalrealisatie beschouwt. Een terugkeer naar een schijnbaar solide, op de inzet van massalegers van de arbeid gebaseerd kapitalisme is noch mogelijk noch nastrevenswaardig.
Ieder offer dat nu verlangd wordt om de (zelf-)vernietigende dynamiek van deze waanzinnige productie- en levenswijze nog aan de gang te houden, is een hoon tegen het goede leven, dat allang mogelijk zou zijn; in een maatschappij voorbij warenproductie, geld en staat. De crisis roept de vraag op over het systeem. Het komt er op aan, haar te beantwoorden.
Groep Krisis
Het Rijnlandse kapitalisme is inderdaad voorbij. Maar niet volgens de ‘analyse’ van Krisis. De teloorgang hangt samen met het naderende einde van de Europese natiestaat. Rijnland is een iets socialere kapitalistische variant, maar dat ‘sociale’ vraagt om een economisch enigszins regelbare maatschappij, in de praktijk de natiestaat dus. Als sociale wetgeving in de natiestaat tot gevolg heeft dat ondernemingen worden weggeconcurreerd in de huidige tijd van van zeer open grenzen, valt de basis voor het Rijnlandse model weg.
De asociale Harz-wetten hebben Duitsland tot economische gangmaker in Europa gemaakt. Een andere lidstaat heeft de keuze tot navolgen of erger van de Harz-wetgeving, of de economie van het land laten afglijden tot een kleinschalig regionaal gebeuren.
@1
En waarom zou ik dat geen “analyse” noemen?
Concurrentie tussen natiestaten onderling is precies wat de zittende regimes willen verkopen en waarmee zij de afbraak van het sociale stelsel motiveren. Maar waar zo goed als geen industriële productie meer is valt niets te concurreren, op welk niveau dan ook.
[ De crisis roept de vraag op over het systeem. Het komt er op aan, haar te beantwoorden.]
Zeker, maar we veranderen geen systeem zonder eerst, of in wisselwerking, de psyche van mensen weer enigszins “op aarde” terug te krijgen. Dat is denk ik het moeilijke punt, maar misschien zou het ook het antwoord kunnen bevatten.
Nu moe, maar later hoop ik meer, want dringende noodzaak je oproep.
@3
Jazeker, de gezindheid, de geest, waar Landauer en Berdjajew bijvoorbeeld het over hebben, en in en verruimd begrip uitgebreid naar de cultuur, Gramsci. Rechts heeft de laatste goed begrepen de afgelopen decennia. Links is de weg kwijt geraakt.
Dat is nog eens een interessant stuk.
@Arnold J. van der Kluft
Goed artikel!
@4:
Ik denk dat het kapitalisme als systeem nog nooit zo fundamenteel en op zo een grote schaal is vastgelopen als deze keer. Ook zullen de fysieke en geestelijke verwoestingen, vergeleken met bijvoorbeeld 125 jaar geleden, veel groter zijn door de globalisering ( internet,snuffelterreur, voeding) waardoor onmiddelijk de hele wereld erbij betrokken is. Het is ook daarom dat de roep naar nóg grotere verbanden een hele vreemde is, geïnspireerd door de wanhoop van het kapitalisme.
We hebben geen tijd meer te verliezen. We moeten ons niet langer laten afleiden door niet ter zake doende quasi-oplossingen als meer of minder macht naar Brussel, vrijhandelsakkoorden, 3% loonsverhoging etc. Dit zijn slechts verdere uitwijkmanoeuvres en zullen tot geen enkele fundamentele verandering leiden.
Ik schreef laatst een stukje over Eenheidsbewustzijn en eentje over Angst. Niet zonder reden. Ik vermoed dat Angst praktischer handvatten heeft en geeft, ook al zal het “ontdooien” van de angstkramp van een individu of op grotere schaal alleen in wisselwerking kunnen met de aan te vangen veranderingen. Als niet stapje voor stapje gevoeld kan worden dat er niets griezeligs aan verandering is zal het mislukken.
Toch geldt ook hier het, laat ik het zo noemen, kosmische uitstralingseffekt. Eén mens minder angstig geeft dit door aan ontelbaren, waarna er weer ruimte ontstaat voor creatie. Dat is hoopvol, we hoeven niet allen te veranderen om toch positieve resultaten te gaan zien.
Ik zoek naar het aangrijpingspunt, de ingang, de mogelijkheden, maar ik vermoed dat het veranderingsproces al in gang gezet is, al is dit door alle geweld nog onzichtbaar. Ik ga gewoon door, ik weet dat jij het ook doet, anderen zullen volgen. Wij raken niet voor niets “toevallig” “out of the blue( wie weet)” aan de praat, dit gebeurde dat de laatste tijd ook met anderen.
Waar het precies toe zal leiden weet ik niet, dat hoeft ook niet, het is alles beter dan de huidige toestand. Daarbij hou ik niet van eindpunten ; ).
@2 Arnold,
“Concurrentie tussen natiestaten onderling is precies wat de zittende regimes willen verkopen en waarmee zij de afbraak van het sociale stelsel motiveren. Maar waar zo goed als geen industriële productie meer is valt niets te concurreren, op welk niveau dan ook.”
We zijn het met elkaar eens.
Een zinnige analyse. De wereld in idd te rijk voor kapitalisme. Concurrentie en competitie zijn niet meer nodig. Gewoon samen delen dus. Er is genoeg voor iedereen.
[ De crisis roept de vraag op over het systeem. Het komt er op aan, haar te beantwoorden.]
De kiem voor het antwoord is al gelegd. Een begrip als duurzaamheid raakt ingeburgerd en krijgt wereldwijd erkenning ongeacht ideologisch of economisch systeem. En (ook een beetje refererend aan het genoemde schrijven van Le Roy). Het perspectief van de jeugd (mits ze toegang heeft tot informatie/internet) is breder dan het ooit geweest is. Het kapitalisme is voor hen niet alleen zaligmakend of het enige wat ze kennen. Misschien ziet de jongere generatie antwoorden waar wij nog niet op zijn gekomen. In het westen opgevoed met overvloed en kennis van de enorme potentie van technologie geeft minder angst voor tekorten in het materiële bestaan. Dat maakt het ook makkelijker om te gaan denken aan maatschappelijke winst ipv financiële winst en weggeven ipv oppotten
@ 9.
Gewoon delen dus. Er is genoeg voor iedereen.
Waarheid als een koe zeggen we dan. Maar ik moet de eerste
mens nog tegen komen die eerlijk delen wil.
@9: Duif:
Een paar jaar geleden had ik ook hoop in de jongere generatie. Inmiddels zie ik dat deze volslagen geïndoctrineerd het onderwijs uit wordt gebraakt.
Techniek wordt hoofdzakelijk ingezet om menselijke contacten te vervangen ( zorg), bevolkingen te bespieden en onder controle te houden, oorlogen mee te houden, en verder niet veel nieuws onder de zon vind ik.
Wat er overblijft? Misschien internet als bron van informatie, ok. Dan wel op een manier dat ik ook alleen die informatie krijg die ik opvraag en dat verder niemand anders meekijkt.
Helaas, ik deel je enthousiasme niet.
Verder moet dat spul het ook maar eens blijven doen, al die electronica gaat steeds kapot en niemand die het weet te maken. In wezen is er ook heel weinig echte innovatie in techniek de laatste dertig jaar, er wordt nog steeds omgekat van electrotechniek naar electronica.
goed stuk, snap alleen niet waarom dit de veronderstelde hebzucht van een handvol graaiers/1% zou tegenspreken. IMHO zijn dat de enigen die hierop anticiperen en er munt uitslaan, ipv mee te werken aan een acceptabele oplossing.
Een goed stuk .@9 Je heb een goede kijk neergezet op hoe je zou kunnen veranderen ,en je hebt gelijk van de jeugd kan je weinig verwachten .
@13 .. wanneer je niets verwacht “krijg “je ook niets …