De zevende november

Het is altijd de Oktoberrevolutie blijven heten omdat de Oosters-orthodoxe Kerken de gregoriaanse kalenderhervorming van 1582 niet erkenden – waarom zouden ze? Het antwoord voor het dagelijks leven was: het was toch een praktische aanpassing aan de zonnestand en in ieder geval aan de rest van de door Europa beheerste wereld, wat op de rest van de wereld neerkwam.

De Oktoberrevolutie was op zeven november, 1917. De naam en de datum verwijzen naar de dag waarop het Alrussische Congres van Raden de macht overnam in de Russische hoofdstad, die op dat ogenblik Pjotrograd heette en die het grootste deel van de eeuw Leningrad ging heten tot de oude naam Sankt-Pieterboerg *) weer in ere werd hersteld. Maar dan is het allang geen hoofdstad meer. Het Congres van Raden nam geleidelijkaan in het grootste deel van Rusland de macht over. Dat het de macht kreeg in een van allerlei randgebieden ontdaan Rijk was vooral te danken aan succes in de burgeroorlog waarin de voormalige vijanden van de Eerste Wereldoorlog gezamenlijk het revolutionaire Rusland aanvielen.

Zeven november was niet een soort breuk in de geschiedenis, al is de datum jarenlang zo wel gevierd en niet onlogisch: er moet toch een datum verbonden worden aan een bepaald punt in een proces dat al jaren aan de gang was. Het is voor vele goedpraters van van alles en nog wat wat in Rusland of de Unie van Socialistische Sowjetrepublieken fout leek te zijn standaardprocedure geweest, maar als niet-bolsjewiek **) wil ik het nog maar eens zeggen: de Russische Revolutie heeft, zoals het nu eenmaal gaat, geen kans gekregen. Het werd geen wereldrevolutie, ook al leek het er op met woelingen en tijdelijke machtsbreuken in Duitsland, Hongarije, Italië – tenslotte was Rusland, de USSR, alleen. En de wijsheden achteraf zijn nog makkelijker dan wat ik zojuist geschreven heb: “het was een dictatuur en het werkte niet”. De wijsheden die tot op heden gedebiteerd zullen worden. Wie zou willen verklaren hoe het komt dat alleenstaand revolutionair Rusland een dictatuur kon worden waarvan het economisch stelsel “niet werkte” (wat nog maar de vraag is overigens, doch hierover nu niet uitgeweid)?

Jawel, de Russische revolutie is om zeep geholpen, en niet alleen door de bolsjewieken. En hier vlak boven noemde ik als Duitsland en Italië als landen met een sterke revolutionairgezinde arbeidersbeweging: het is niet toevallig dat hiertegen de nieuwe vinding van de kapitalistische machthebbers werd ingezet in de gedaante van (proto-)nazi’s en fascisten. Ook in Hongarije trouwens. De ultrarechtse revolutie was al evenzeer een proces dat met een machtsgreep bekroond werd als de “linkse”. Iets wat zich nu in Nederland voor onze ogen ontrolt, die ultrarechtse “revolutie”, voor het eerst in dit land en ook zonder dat er een sterke linkse beweging tegenover staat.

Of wel? Als men “de zevende november” beklemtoont dan gaat men voorbij aan wat er aan voorafgegaan is – de maanden ervoor, de onmogelijkheid een stabiele republikeinse regering te vormen, maar ook aan de val van de keizer ging een jarenlange ondermijning van de macht vooraf. Revolutie is een proces dat vaak jaren aan de gang is en bekroond wordt met de definitieve val van de zittende macht. Er wordt nogal wat afgepraat over “revolutie” dezer dagen en de gedachte heeft een betere pers dan in de vele jaren waarin ons werd voorgehouden “dat er geen alternatief is”.

Maar of er een revolutie aan de gang is valt pas achteraf waar te nemen. Alle historische wijsheid is wijsheid achteraf.

*) Ik gebruik gemakshalve een vrije eigen fonetische weergave van de aanduidingen van de voormalige Russische hoofdstad.
**) Het woord bolsjewiek klinkt beladen maar niet-communist vind ik geen eerlijke aanduiding. Anarchisten hebben tot na 1917 eveneens de aanduiding “communist” voor zichzelf aangehouden, hetgeen als synoniem voor “socialist” gold. De betekenisverenging van de woorden “communisme/communist” tot lid van een bepaald soort partij heeft plaatsgevonden na 1917.