Waarom VPRO Tegenlicht met de documentaire Trollen, Trump & Thierry de bal misslaat

De VPRO Tegenlicht documentaire Trollen, Trump en Thierry is een klassiek voorbeeld van hoe Nieuw Rechtse trollen door memes en narratieven hun cultuurstrijd voeren. De documentaire slaagt er niet in om het ‘Kekistani’ narratief te doorgronden en als gevolg reproduceert ze de Nieuw Rechtse visie op de wereld.

De VPRO Tegenlicht documentaire vertrekt vanuit een ondertussen klassieke journalistieke praktijk. De journalist vindt iets intrigerend, interessant of relevant en gaat op zoek naar de betekenis van het fenomeen. In dit geval gaat maakster Mea Dolls de Jong op zoek naar de betekenis van Kekistan. Of concreter ze gaat op zoek naar de beweegreden van Kekistani-activisten. Waarom produceren ze memes die de draak steken met ‘de politieke correctheid van links of van de liberalen’. Waarom pretenderen ze onderdanen te zijn van Pepe The Frog? En waarom zien linkse anti-fascistische betogers hen als fascistisch?

De regisseur vertrekt niet alleen vanuit ‘interesse’, ze vetrekt ook vanuit ‘onwetendheid’. Het is haar neefje die haar inwijdt in het bestaan van deze politieke nichecultuur. Dit vormt het vetrekpunt voor een reeks van interessante interviews met zelfverklaarde ‘kekistani’ in de VS en in Nederland, met de in Nieuw Rechtse kringen bejubelde conservatieve intellectueel en YouTube-professor Jordan Peterson en Angela Nagle, de auteur van het stevige werk Kill All Normies.

De achterliggende gedachte van de reportage lijkt te zijn dat we het antwoord op de vraag ‘ wie die mensen zijn (de kekistani, of in meer alledaags jargon deAlt-Right trollen) en waarom ze trollen’ slechts te weten kunnen komenals we het aan hen zelf vragen. Dit is een klassieke fout zowel in de media als in veel wetenschappelijk onderzoek. Ze vertrekt, zoals de etnograaf Dell Hymes (1981: 84) al lang geleden aangaf, van de klassieke maar evenzeer foute assumptie dat mensen niet alleen weten waarom ze iets doen, maar dat ze ook precies kunnen verwoorden waarom ze dingen doen. Meer nog, dat ze niet alleen hun eigen gedrag en overtuigingen kunnen duiden, maar ook het gedrag van andere lotgenoten.

Bovendien gaat men er in die benadering vanuit dat mensen niet liegen. Dat de geïnterviewde de waarheid niet verdraait en de journalist niet voor hun kar spant. Nochtans is dit exact wat hier gebeurt. De journalist benadert de Kekistani als niet alleen als leden van een subcultuur, een jongerencultuur, ze benadert ze ook als experts in de materie. Wat zij vertellen over hun eigen overtuigingen, die van hun groepsgenoten én over de samenleving wordt aangenomen als ‘kennis’. Deze stem is dan geen stem meer die onderzocht en geanalyseerd moet worden maar wordt de waarheid, dé realiteit.

Trollen, Trump & Thierry versus het establishment?

Het gevolg is dat de docu het narratief van de Kekistani overneemt en reproduceert. Dat narratief wordt uiteraard ook door Peterson gebracht. En zelfs Nagle’s verhaal wordt netjes ingepast in dit overheersende narratief. Door de stem van deze kritische onderzoekster in te passen in het narratief van de kekistani wordt nog eens extra legitimiteit verschaft aan het betoog van de Kekistani-trollen.

Dat narratief is heel eenvoudig, duidelijk, scherp en inhoudelijk coherent. Links controleert de media, het onderwijs en de politiek. Links is politiek dominant. De anti-establishment-stem van de soixante-huitards is hegemonisch geworden. Links heeft de macht en hun stem domineert de mainstream media. Als gevolg daarvan ontstaat een tegencultuur, een backlash: de kekistani, de shitposters, de 4chan/pol/ en /B/-trollen of of in Nederland de treiter-vloggers.

Dit narratief gaat er in als zoete koek en wordt nergens in de documentaire ten gronde bevraagd. Nochtans doorstaat dit narratief geen enkele kritische toets. Het lijkt wel of Reagan, Bush Sr. en Jr. en Trump niet gebeurd zijn. Het lijkt wel of Wilders en Fortuyn er niet geweest zijn. Het lijkt alsof Thatcher en neoliberalisme niet bestaan hebben. We sluiten ook even de ogen voor de dominante anti-migratie en anti-Islam discoursen en praktijken in de laatste 3 decennia in de gehele Westerse wereld.

Hier zit de kern van het probleem met de documentaire: ze is politiek naïef. De maker ontbreken blijkbaar de politieke bagage om het kekistani-narratief in zijn politieke context te plaatsen. De idealen van mei ’68 domineren helemaal niet de mainstreamstream. Het omgekeerde is een feit. Mei ’68 zien we best als een kantelpunt. Mei ’68 was niet louter linkse revolte, het was ook de start van de Nieuw Rechtse revolutie (Maly, 2018b). Links zit sinds de midden jaren 70 in het defensief. En dat is al helemaal het geval sinds 1989. Sinds 1989 krijgen linkse partijen klappen. En als ze geen klappen krijgen stappen ze onder druk van de electorale opmars van neoliberale en nationalistische partijen mee in het dominante discours. En ook de mainstream media reproduceren dit discours (zie bv. Blommaert, 1992 en 2004 of Maly, 2007, 2009, 2012 en 2018a).

Metapolitiek en de radicalisering van de rechterzijde en de mainstream

Wat zien we dan gebeuren in die VPRO-documentaire? We zien een documentaire maakster die vol goede bedoelingen in de metapolitieke val stapt. Hier moeten we even een zijwegje inslaan. Metapolitiek is een kernconcept van zogenaamd ‘Nieuw Rechts’. Het maakt de kern uit van het zogenaamde rechtse gramscianisme van La Nouvelle Droite. Wanneer in Mei 1968 de studenten in Parijs de straat optrekken, richten mensen als Alain de Benoist, Dominique Venner en Guillaume Faye GRECE (Groupement de Recherche et d’études pour la Civilisation Européenne) op.

Grece heeft tot doel een denkschool te zijn, het is een metapolitiek project gericht op het uitdenken van ideeën die een alternatieve Rechtse samenleving mogelijk moeten maken. Volgens de Benoist wilde GRECE een synthese maken tussen de linkse Frankfurter Schüle en het extreemrechtse integraal nationalisme van Action Française. In de praktijk betekende dit dat de organisatie zich niet alleen liet inspireren door de denkers van de zogenaamde conservatieve revolutie zoals Carl Schmitt, Oswald Spengler, Georges Sorel, Ernst Jünger en later ook Julius Evola (Maly, 2018b).

Metapolitiek slaat dus op het idee dat men niet op de korte termijn aan politiek doet. Men richt geen partijen op, men doet niet mee aan verkiezingen, maar men richt zich op een lange termijn. Men wil eerst de ideeën veranderen, vervolgens verandert het politieke landschap vanzelf. Die culturele strijd van La Nouvelle Droite zat jarenlang gevangen in wetenschappelijke papers, journals en congressen. Dat verandert in de 21ste eeuw. De identitaire bewegingen in Europa steken hun schatplichtigheid aan La Nouvelle Droite niet onder stoelen en banken.

En ook in de radicaal-rechtse niche in de VS wordt La Nouvelle Droite van De Benoist ontdekt. Richard Spencer van Altright.com en de National Policy Institute, Greg Johnson van Counter-Currents en ook Breitbart tonen allemaal interesse in die metapolitieke strijd. Dit betekent ook dat de metapolitiek of ideeënstrijd nu niet meer louter in theoretische tractaten vastzit. Er verschijnen in de 21ste eeuw Nieuw Rechtse nieuwssites, blogs, vlogs en podcasts die steeds meer succes hebben omdat ze gebruik maken van de netwerkeffecten van mainstream digitale media als Facebook, Twitter, YouTube en Google (Maly, 2018a).

Vanaf 2011 zien we dat die Nieuw Rechtse metapolitieke strijd zich ent op de transgressieve internetcultuur van 4chan en 8chan (Philips, 2016). De meme wordt een belangrijke metapolitieke drager. Een drager die uitermate effectief is gebleken net doordat ze gebruikmaakt van (verschillende lagen van) ironie.

Het is de ironie en bijhorende strategische ambivalentie die maakt dat (1) de boodschap enerzijds vlot circuleert (het is grappig en op maat gemaakt van de algoritmische ruimte waarbinnen ze circuleert) en (2) anderzijds dat men altijd de boodschap kan ontkennen als men er op aangesproken wordt (het is maar om te lachen, we menen het niet echt). De kekistani menen het niet zo: ze zijn gewoon edgy. Ze delen Hitler-memes omdat ze de vrije meningsuiting willen bewaken. En die wordt beknot door de dominante linkse politiek correcte elite.

De documentaire als Nieuw Rechtse metapolitiek

De memes en de trolacties, of ze nu bewust en intentioneel metapolitiek zijn of enkel voor de lulz, dragen bij tot de metapolitieke strijd. Die metapolitieke strijd staat ten dienste van een zeer rechtse politieke agenda: een agenda die (bloed en bodem) nationalisme predikt, die een linkse en zelfs elke democratische politiek, diversiteit, feminisme en antiracisme verafschuwt. Indien men faalt om die metapolitieke dimensie en de ideologische coherentie te zien van de Kekistani-activisten, dan reproduceert men ze.

Dat is ook exact wat de VPRO-documentaire doet: ze aanvaardt de Nieuw Rechtse premisse dat links en de politiek-correcten de wereld domineren. Dat links de wereld naar de verdoemenis helpt. Dat links de echte nazi’s zijn, en dat een echte anti-establishement stem radicaal rechts moet zijn in deze tijden. Het gevolg is een verdere radicalisering van de rechtse hegemonie. En dat is niet om te lachen.

Deze tekst van Ico Maly werd eerder gepubliceerd bij Diggit Magazine en De Wereld Morgen.

Referenties

Hymes, D. (1981). In vain I tried to tell you: Essays in Native American Ethnopoetics. Philadelphia: University of Pennsylvania Press.

Blommaert J. (2001). Ik stel vast. Politiek taalgebruik, politieke vernieuwing en verrechtsing. Berchem: Epo.

Maly, I. 2009). De Beschavingsmachine. Wij en de islam. Berchem: Epo.

Maly, (2012). N-VA. Analyse van een politieke ideologie. Berchem: Epo.

Maly, I. (2018a). Nieuw Rechts. Berchem: Epo.

Maly, I. (2018b). De Nieuw Rechtse revolutie. Lava, nr. 4, April 2018.

Phillips. W. (2016). This is why we can’t have nice things. Mapping the relationship between Online trolling and mainstream culture. Cambridge: Massachusetts Insitute of Technology.