De Sovjet-Unie viel in 1991 uiteen. Daarmee kwam een einde aan de Koude Oorlog. Vanaf het einde van WO-II tot 1991 sprak het vanzelf dat de VS samen met Europese landen streden tegen het communisme. Met het oog op dat doel is de NAVO opgericht in 1949.
Europese staten die ofwel tot het communistische blok hoorden of zelfs onderdeel van de Sovjet-Unie waren (Litouwen; Letland; Estland) sloten zich aan bij de NAVO en de EU na de val van de Muur in 1989. Zo leek de NAVO steeds sterker te worden. Maar de val van de Muur vormde tevens de kiem voor een omslag. Voor 1989 vormde het communistische Oostblok een tegenpool tegen het kapitalistische Westen. Maar na 1991 is Rusland ineens ook kapitalistisch. Het machtigste restant uit de Sovjet-Unie vormde dus geen ideologische tegenpool meer maar werd in plaats daarvan een tegenstander op geopolitiek vlak. Zo’n tegenstander is veel minder vaststaand dan een ideologische opponent. Doch weinigen, ik evenmin, had een mogelijke coalitie tussen de VS en Rusland voorzien in plaats van de jarenlange westerse band. Nog bestaat de NAVO maar de organisatie wankelt. Opeens kan Oceanië zich in een coalitie met Oostazië verbinden in plaats van met Eurazië of andersom, zoals George Orwell in zijn dystopie 1984 beschreef. Vooral wanneer twee (semi-)dictators in betrokken staten de dienst uitmaken.
Als westers EUropa, de EU en enkele staten daaromheen, militair niet meer kunnen steunen op de VS, noopt ze dat tot staan op eigen benen wat betreft krijgsmacht. Dat is natuurlijk gemakkelijker opgeschreven dan gerealiseerd. Wanneer zou Frankrijk, de sterkste krijgsmacht en enige kernmacht in de EU, een perifere EU-staat als Letland willen helpen verdedigen?
Als er een EUropese krijgsmacht komt, dan is dat misschien een aanzet tot federalisering van de EU. Voor de mogelijkheid daartoe is steun te vinden bij de Amerikaanse politicoloog Joseph Parent in zijn boek Uniting States. In het artikel Fighting for Social Europe When Europe Is at War wordt Parents hypothese kort weergegeven. Hij vroeg zich af waarom de VS of Zwitserland zich transformeerden tot federale staten, terwijl dat proces faalde in de gevallen van Bolivars Gran Colombia of de Noordse federatie in Scandinavië. Zijn antwoord is: de sleutel daartoe is een dreigende gezamenlijke vijand zonder de protectie van een grote macht. Zijn boek uit 2011 geeft weinig hoop voor de EU. Er heerst langdurige vrede in een groot deel van de wereld en hoewel dat op zich geweldig is, is dat niet bevorderlijk voor Europese federalisering. Hoe anders is de situatie nu?
Met betrekking tot de huidige toestand is mijn inschatting dat een groot deel van de Europeanen de situatie van een dreigend Rusland en een terughoudende VS herkent. De tegenwoordig vaak gehoorde oproep tot meer bewapening in EUropese landen zal waarschijnlijk gehoor krijgen. Er zit echter een kostbaar kostenplaatje aan vast. Vrij snel zullen de EUropeanen tot inzicht komen dat de huidige versnipperde statelijke EUropese legers hopeloos inefficiënt en verspillend zijn. Een EUropese defensie zou een logische stap inhouden. Een politieke partij die zo’n geïntegreerde defensie tot een speerpunt maakt in zijn programma zou op veel stemmen kunnen rekenen. Een EUropese krijgsmacht impliceert nagenoeg gezamenlijke politieke beslissingsbevoegdheid erover. Het hangt waarschijnlijk van de situatie met betrekking tot de oorlog in Oekraïne af hoe een en ander uitpakt. Komt er een deal waarbij Rusland een aanzienlijk deel van Oekraïne inpikt met stilzwijgende instemming van Trumps VS, dan kan het gevoel van onveiligheid in met name oostelijke EU-staten snel escaleren.
