Mens en techniek staan in april centraal in de maand van de filosofie. Filosoferen is eigenlijk gewoon een moeilijk woord voor (te) moeilijk denken. Hoewel niet iedereen filosooof is, zit denken echter in het wezen van de mens. We bestaan zelfs om te denken volgens een ietwat vrije interpretatie van Descartes’ adagium ‘cogito ergo sum’. En techniek is dan weer een speciaal uitvloeisel van het denkproces. In techniek heeft een denkproces zijn waarde bewezen. Dit in tegenstelling tot filosofie. Die leidt meestal tot niet meer dan een woordenbrij.
Marx
Karl Marx had het goed begrepen. Hij stelde: ‘filosofen hebben tot nu toe de wereld verschillend geïnterpreteerd; het komt erop aan de wereld te veranderen.’ Techniek verandert nu juist de wereld. Marx leefde in een wereld die sterk transformeerde. De industriële revolutie – een door techniek gedreven omwenteling – vond plaats. Die creëerde een industrieproletariaat. De oercommunist bedacht daarop dat in de geschiedenis steeds opnieuw andere klassentegenstellingen waren ontstaan. Die waren gebaseerd op productieverhoudingen, met andere woorden op de manieren waarop de onder- en bovenliggende klasse zich tot elkaar verhouden als gevolg van de productietechnologie.
Plato
In de historisch materialistische opvatting speelt techniek een doorslaggevende rol, ook met betrekking tot de manier van denken. In tegenstelling hiermee ziet een idealistische opvatting techniek als een bijproduct van het denken. Mensen denken onafhankelijk als individu. Techniek vergemakkelijkt bepaalde denkprocessen, maar heeft geen invloed op de manier van redeneren. We denken in principe nog steeds zoals Plato. Daarvoor valt ook het nodige te zeggen. De antiek Griekse protofascist heeft nog steeds veel volgelingen – meer onbewust weliswaar dan dat men ook maar een flauw vermoeden heeft wie Plato is, maar soit.
McLuhan
Ik neig meer naar Marx’ visie. Marshall McLuhan heeft deze met betrekking tot techniek in een trefzekere kreet heeft verwoord: ‘The medium is the message’. De boodschap is minder belangrijk dan het soort media. Film bijvoorbeeld vereist een minimale participatie van zelfstandig denken. Daarentegen vraagt een boek een veel actiever denkproces van de lezer. De boodschap van ‘gemakkelijke’ media domineert veelal. Een recent voorbeeld is de berichtgeving over de Krim. In de mainstream media in het Westen, in het bijzonder in de audiovisuele, wordt Poetin afgeschilderd als de boze bruut. Dit terwijl de Russische president met betrekking tot de Krim terecht stelt dat hij de belangen van de democratische staat Rusland verdedigt tegenover fascistische putschisten in Oekraïne.
Het voorbeeld laat de enorme impact van techniek zien. De invloed leidt tot wat McLuhan de ‘global village’ (de wereld als dorp) heeft genoemd. Het globaliseringsproces is natuurlijk al lang aan de gang. Belangrijke mijlpalen zijn de komst van trein, auto en telefoon, die mensen steeds gemakkelijker met elkaar in contact brachten. Met de electronische revolutie van de computer en het internet is de ontwikkeling evenwel verder versneld. De toegenomen communicatiesnelheid dwingt iedereen om zich bewust van ieder ander te worden. En daarmee van globale verantwoordelijkheden jegens elkaar. Net zoals in een afgelegen dorp iedereen met elkaar te maken heeft.
Chomsky
De kapitalistische kopstukken hadden de versnelling van het globaliseringsproces natuurlijk al gauw in de smiezen. Valéry Giscard d’Estaing, destijds president van Frankrijk, belegde in 1975 de eerste conferentie van de zeven belangrijkste industrielanden: de G7. Op die top en daarop volgende werden afspraken gemaakt over wereldwijde neoliberale economische ontwikkeling.
Als reactie op initiatieven als de G7 en dergelijke ontstond er in eerste instantie een antiglobalistische beweging. Een bedreiging voor lokale cultuur en economie werd ervaren. De deelnemers zagen in dat grote multinationals terdege macht uitoefenden. Politieke leiders waren in feite hun zetbazen. Die sloten vrijhandelsverdragen af om markten te dereguleren. Daardoor ontstond de mogelijkheid om winsten te maximaliseren ten koste van loonarbeid, arbeidsomstandigheden en milieu.
Hoewel de analyse van het het proces van neoliberale globalisering juist is, klopt het begrip antiglobalisering niet, meende Noam Chomsky. Het wordt gebruikt als propaganda die de beweging belachelijk maakt. Geen weldenkend mens is tegen globalisering, dat wil zeggen internationale integratie. Zeker links en de belangenorganisaties van werknemers dienen het principe van internationale solidariteit hoog te houden. Globalisering moet gebeuren in een vorm die mensenrechten versterkt.
Anders
Andere benamingen voor de antiglobaliseringsbeweging zijn vooral sinds Chomsky’s stellingname in zwang gekomen, met name andersglobalisten. Maar dat geeft meteen tal van problemen. Anders impliceert dat er alternatieven ontspruiten in plaats van roeptoeteren ‘we zijn tegen’. De technologische evolutie is er evenwel, daar kunnen we niet vanaf. Terug naar kleinschaligheid kunnen we zeker niet meer. Techniek voedt de globalisering onafwendbaar. Hoewel velen het betreuren, zit er niets anders op dan het beste van globalisering te maken. Veel wijsheid en geduld is daarbij nodig; het ontwikkelen van alternatieve globalisering is een traag proces.
Kant-en-klare McDonalds stijl beweringen leiden alleen en enkel naar de voordeur van McDonalds.
@Sjaak, heb ik altijd je stukjes met aandacht gelezen omdat ik steeds meende te bespeuren een mogelijk gezonde achterliggende gedachte.
Zou je even je volgende bewering met argumenten willen toelichten omdat het anders niet goed te verklaren is en klinkt tevens als een totalitair neoliberaal slogan:
“Terug naar kleinschaligheid kunnen we zeker niet meer.”
@nexus,
Ik heb mijn best gedaan de invloed van techniek uit te leggen. Globalisering vloeit voort uit de impact. Blijkbaar is mijn duiding onvoldoende gelukt.
Maar misschien kun je aangeven hoe je een terugkeer naar kleinschaligheid voorstelt? Dan kan ik op je argumentatie reageren.
Sjaak:
[ “Terug naar kleinschaligheid kunnen we zeker niet meer.” ]
Waarom niet? Jij stelt het en ben benieuwd naar je uitleg.
Marx: de productieverhoudingen zijn dus: wie heeft de productiemiddelen in handen en wie niet. productiemiddelen als eigendom- grond, geld, machines.
Hoe is het gekomen dat grond – wat eerder van iedereen was -in handen kwam van particulieren (kerk en adel) Meestal door oorlog. Vandaar: eigendom is diefstal.
Chomsky heeft gelijk. Geen weldenkend mens is tegen internationale integratie.
Techniek voedt de globalisering vooral door de communicatiemiddelen die beschikbaar zijn gekomen. Gelijkgestemden over de hele wereld kunnen met elkaar communiceren en elkaar steunen.
Techniek vormt geen beletsel voor kleinschaligheid. Er is geen plicht om grote machines te bouwen. Je kunt ze laten staan en laten verroesten. Schaalvergroting is in het belang van mensen met bezit. Zij zien graag hun bezit/eigendom toenemen.
Kleinschaligheid is in het belang van gezondheid van mens, dier, plant enz.
Die wetenschap/kennis begint (opnieuw) te ontluiken Hier een voorbeeld:http://www.ftm.nl/exclusive/allen-opgelet-familieboerderijen-gaan-de-wereld-redden/
De mogelijkheden die technisch kunnen schept zijn ondergeschikt aan de keuzes die de mensengemeenschap maakt. Je kunt techniek toepassen in het groot en in het klein.
Het is interessant om te kijken naar kleinschalige initiatieven, van gelijke strekking. Door vooral de ict ontstaat er een wereldomvattend (globaal) netwerk van mensen die gewoon hun eigen kleine ding doen.
Globalisering is al zo oud als de mensheid. Er werd handel gedreven, zover als men vermoedde dat er nog wereld is. Door de ontwikkeling van technologie (scheepvaart) werd de wereld steeds groter en steeds globaler gehandeld. De beperkingen die de techniek nog bood, waren de enige beperkingen aan de handelsdrift.
Ik zie in globalisering zonder neo-liberale motieven, DE kans om welvaart te verbreiden. Neo-liberalisme is sowieso een doodlopende weg, hoewel de conservatieve wereld nog niet aan die gedachte is gewend. Het gaat er mij om, dat het verschil tussen het hebben en niet hebben van geld ingedamt wordt. Dit verschil is het enige dat het hebben van steeds meer geld interessant maakt. Geld moet op die manier weer zijn klassieke rol van medium voor de handel terugkrijgen en niet meer een op zichzelf staand doel zijn.
Ik wil het liefst twee kanten tegelijk op: regionaliteit en globalisering. Het ene hoeft het andere ook niet uit te sluiten.
@Sjaak, bedankt voor je reactie.
LRD is mij te snel geweest en heeft terecht het argument gebruikt dat ik van plan was om te gebruiken – namelijk je stelt iets vast en je wacht dat iemand anders de invulling eraan geeft. In die zin hebben @Duif en @Cornelis zeer constructieve argumenten aangevoerd.
Nu ik op mijn beurt met iets meer politiek: kleinschaligheid betekent in principe meer werkgelegenheid. Grootschaligheid betekent vaak grote golven ontslagen en/of minimale inkomen tot aan de volgende ronde schaalvergroting en volgende golf ontslagen. Tenslotte zijn we een klein landje en geen grote speler als China die alles supergroot wil hebben.
Ik zou je stelling vooral in het context van het initiatief van het lobby van Rutte kunnen plaatsen die ineens zijn wakker geworden en zijn naar Duitsland afgereisd om op de Hannover Beurs te propageren dat we ook een technische natie zijn. Niets mis mee, net wat later uit het slaap ontwaakt, doch onze Fyra-wagon aan de Duitse snelheidstrein aanhangen is in principe geen slecht idee. Dit moest veel eerder gebeuren, doch betekent dit niet automatisch grootschaligheid.
kleinschaligheid betekent ZZP ers met moderne technologie samenwerkend in cooperatief verbanden.
Kleinschaligheid betekent eigen energieopwekkende installatie ipv monopolistische super concerns, waardoor we afhankelijk worden van bv. rusland.
kleinschaligheid is NIET terug gaan naar de trekschuit.
kleinschaligheid betekent minder regelneven en regelnichten, minder consulten, terapeuters, managers.
@Duif,
Goed dat je de beheersing over de productiemiddelen noemt. Daar had ik in mijn stuk voor de duidelijkheid ook aandacht aan moeten besteden.
Natuurlijk kunnen mensen kleinschalig hun eigen kleine ding doen, bijvoorbeeld als zzp’er. Maar ik doel op macht. Die wordt in toenemende mate mondiaal georganiseerd.
Er zou in een verre, verre toekomst een wereldregering kunnen ontstaan die de macht van grote bedrijven inperkt, bedrijven een maximale omvang voorschrijft. Maar hierbij is het machtsniveau van die wereldregering ipso facto mondiaal.
Wel zou zo’n wereldregering alleen op hoofdlijnen kunnen sturen en zoveel mogelijk decentraliseren, zodat regio’s relatief veel inbreng hebben, zoals Cornelis suggereert.
Macht is een moeilijk onderwerp. 1 ding is zeker macht corrumpeert (eigenlijk altijd).
Als je t hebt over wereldregering krijg ik kippenvel. moet daar de macht geconcentreerd ?
Hoe kan zo’n wereldregering democratisch zijn? De democratie is nu al bedreigd, omdat machtigen dwz die 85 mensen die de helft van de wereld bezitten hun macht misbruiken en de democratie buiten spel zetten. In een verre verre toekomst is het mogelijk dat het kapitalisme niet meer bestaat en dat de democratie is geëvolueerd naar een minder hiërarchisch model. En ook geld zou kunnen ophouden te bestaan.
http://www.lietaer.com/
http://www.trouw.nl/tr/nl/4324/Nieuws/article/detail/3522206/2013/10/06/Loten-is-democratischer-dan-stemmen.dhtml
De werkloosheid is een hedendaagse probleem, dus hoeven we niet te ver als 40-50-70 jaren gaan denken.
De oplossingen moeten nu komen.