Etnische minderheidstalen krijgen in Rusland steeds minder ruimte ten voordele van het Russisch. Van bovenaf opgelegde assimilatie is meestal echter een slechte manier om nationale eenheid te bevorderen, zegt Guzel Yusupova, onderzoeker aan de Durham University.
Rusland heeft de afgelopen jaren agressief gestreden voor de rechten van Russische minderheden in het buitenland, in het bijzonder als het ging om het “beschermen” van de Russische taal. Zodra een land iets doet wat kan worden uitgelegd als het onderdrukken of marginaliseren van Russisch-sprekenden, reageert het Kremlin snel en in scherpe bewoordingen.
Linguïstische genocide
In oktober 2017, toen de regering van Letland het Lets tot standaardonderwijstaal maakte, liet Sergey Zheleznyak, lid van de commissie Internationale Zaken van de Russische staatsdoema, zich zeer kritisch uit. “Het besluit om lesmateriaal in Letse scholen voor nationale minderheden voortaan in het Lets uit te brengen, is in strijd met het juridische raamwerk van de Europese Unie en komt overeen met linguïstische genocide”, stelde hij.
Drie maanden voor zijn furieuze verklaring, had Rusland echter zelf de verplichte lessen in minderheidstalen op scholen in zijn eigen “etnische republieken” afgeschaft. Dat gebeurde als onderdeel van een veel breder project om Rusland anders in te richten, weg van het relatief stabiele multiculturalisme dat Rusland decennialang kenmerkte. Gezien de Russische houding ten aanzien van de rechten van etnische Russen in het buitenland, lijkt de druk die het Kremlin zet op zijn eigen minderheden thuis pure hypocrisie.
Grote transformatie
Sinds het aantreden van Vladimir Poetin achttien jaar geleden, is sprake van een grote transformatie van Ruslands “etnisch federalisme”, waarbij een meerderheid van de etniciteiten territoriale autonomie heeft. Inclusief de effectieve afschaffing van een van de laatste elementen van federalisme in Rusland, namelijk de status van minderheidstalen in etnische republieken als tweede officiële taal met dezelfde status als het Russisch.
Het Kremlin volgt een steeds intensiever programma van homogenisering, waarbij de steun voor minderheidstalen geleidelijk verdwijnt, curricula met etnisch-regionale componenten verdwijnen en ook andere culturele initiatieven door Russische etnische minderheden. Alle politieke activiteiten die bedoeld zijn om de identiteit van minderheden te versterken, staan ook onder druk.
De Russische regering heeft inmiddels ook nieuwe amendementen aangenomen op een onderwijswet die lessen in minderheidstalen in etnische republieken optioneel maken, en die de lessen in die talen beperken tot een maximum van twee uren per week. Deze maatregelen zullen het verval van deze talen alleen maar versnellen, en ertoe leiden dat Russisch de belangrijkste taal blijft in het land.
Onder druk
Tot de zomer van 2017 waren lessen in minderheidstalen verplicht op scholen in de meeste etnische regio’s van de Russische Federatie. Afhankelijk van de regio, varieerden die lessen van één uur per week op de basisschool tot een positie die gelijkwaardig was aan het Russisch in het curriculum.
Afgelopen juli gaf Poetin een speech voor de Raad voor Interetnische Relaties in Mari El, een van de Russische etnische republieken. Hij benadrukte dat de Russische taal “door niets vervangen kan worden” en dat les in etnische minderheidstalen optioneel zouden worden, zodat niemand “gedwongen kan worden een taal te leren die niet zijn moedertaal is.” In september van dit jaar, gaf Poetin de daarvoor bevoegde autoriteiten opdracht om bij scholen in etnische republieken na te gaan of de studie van minderheidstalen vrijwillig of verplicht was.
Basjkirostan en Tatarije
De eerste controles vonden plaats in Basjkirostan en Tatarije. Inspecteurs constateerden dat in beide republieken minderheidstalen als verplichte lessen waren opgenomen. Er werden massaal docenten ontslagen en lessen in minderheidstalen werden een zeer gevoelige politieke kwestie.
Er ontstonden in diverse etnische regio’s protesten. In Basjkirostan kwamen zo’n tweeduizend mensen samen op het belangrijkste plein in de stad Ufa, ook al hadden de plaatselijke autoriteiten daarvoor geen toestemming verleend. Diverse activisten werden opgepakt door de politie.
Tataarse activisten verzochten verschillende keren tevergeefs om toestemming voor een demonstratie in Kazan, de hoofdstad van Tatarije. Diverse activisten organiseerden daarom eenpersoonsprotesten, de enige manier waarop zonder toestemming van de autoriteiten gedemonstreerd mag worden. Ondanks dat werden toch enkele activisten opgepakt. Anderen organiseerden flashmobs.
Extremistische activiteiten
In één geval verzamelde zich een groep voor de Republikeinse staatsraad in Kazan, vlak voor een speciale sessie over de talenkwestie. Er werden onder meer tekstboeken met het Tataarse alfabet uitgedeeld aan parlementariërs.
De demonstranten kregen een waarschuwing van de politie omdat ze zich zouden inlaten met extremistische activiteiten. Alle deelnemende studenten kregen het dreigement dat ze mogelijk van de universiteit gestuurd zouden worden.
Enkele andere pogingen in Tatarije en andere etnische republieken om te protesteren tegen de Russische stappen tegen minderheidstalen, werden voortijdig in de kiem gesmoord door veiligheidsdiensten of door Moskou benoemde plaatselijke functionarissen.
Averechts effect
Vanwege de restricties op openbare protesten en de afstand tussen de diverse etnische regio’s, verenigden activisten uit heel Rusland zich online. Daar schrijven ze samen petities aan Poetin en wisselen ze ideeën uit.
Dit online-activisme is snel gegroeid; er doen steeds meer etnische minderheden aan mee. In juni van dit jaar werd een officiële organisatie opgericht om multiculturalisme en federalisme te promoten, het Democratisch Congres van de Russische Volken.
Het onlineverzet heeft zich ook verspreid onder een breder publiek dan dat van activisten. Zij delen hun mening en sommigen gebruiken de minderheidstaal nu meer in onlinecommunicatie. Dat doen ze als symbolische actie, maar ook als manier om de veiligheidsdiensten te omzeilen, waarvan ze aannemen dat die alleen in het Russisch werken.
Onlinecampagnes
De actie #StopLanguageGenocide, opgezet door Radik Musin en Ivan Pivovarov en gericht op alle minderheidstalen in de Russische Federatie, was bijzonder succesvol. Hij werd gevolgd door een reeks andere onlinecampagnes in diverse republieken.
In een land dat zo uitgestrekt is als Rusland, is van bovenaf opgelegde assimilatie een slechte manier om een geest van nationale eenheid te stimuleren. Assimilatiebeleid stuit altijd op weerstand, of verankert die zelfs. In dit geval is het gevolg een reeks initiatieven gericht tegen de regeringsplannen. Het lijkt erop dat de pogingen van Rusland om het land van oost tot west te homogeniseren, juist die identiteiten versterkt die de regering wil marginaliseren.
- Guzel Yusupova, oorspronkelijk verschenen bij De Wereld Morgen
