Aan verhalen als dit over postkapitalisme kleeft het bezwaar dat de mondiale blik wegvalt. Als men zegt dat Europa toe is aan postkapitalisme ziet men over het hoofd dat de fabrieksindustrie, ooit en nog steeds bepalend voor het kapitalisme, uit het zicht verdwenen is maar daarmee niet weg is. Het zwoegen in de fabriek van de negentiende en ook nog de eerste decennia van de twintigste eeuw is verplaatst naar landen in Latijns-Amerika en (Zuid-)Oost-Azië. In Europa en Noord-Amerika heeft de arbeidersbeweging (niet per se de socialistische of sociaal-democratische, want die heeft nooit veel betekend in de VS) werktijdverkorting, behoorlijke lonen en verbetering van arbeidsomstandigheden weten af te dwingen. De afgelopen vijfentwintig jaar hebben we kunnen waarnemen dat een groot deel van de “maak-industrie” is wegverplaatst uit “het noorden”. De meeste consumentenspullen die zo tekenend moeten zijn voor wat als belangrijkste bezigheid geldt voor mensen in die witte wereld, het winkelen, komen uit landen waar cao’s, leeftijdsgrenzen, veiligheid en behoorlijk loon geen rol spelen. Hoe kun je ooit van postkapitalisme spreken zolang nou juist uitgerekend de zogenaamde Volksrepubliek China het schoolvoorbeeld van kapitalistische industriële productie anno hodie is?
Vragen, vragen, vragen. Omstreeks het einde van de negentiende eeuw was er in Nederland een beweging voor zelfbeherende bedrijven die naar eigen zeggen buiten het kapitalisme om als voorbeeld zou dienen tegen dit kapitalisme. “Werkers, werkt voor elkander!” was het motto. Buitenpartijdig socialist Frederik van Eeden was gangmaker en denker zolang het duurde van deze beweging, die “ons” Ploegstoffen en menige drukkerij, zuivelhandel of schoonmaakploeg “Nieuw Leven” heeft opgeleverd. Deze zelfbeheerbeweging werd mede gedragen door een bijzondere tak van het anarchistische streven, christen-anarchisten geheten. En door volgelingen van Henry George, die alle kwaad van het kapitalisme in particulier grondbezit zag – waar hij trouwens gedeeltelijk gelijk in had. Ik was na het verschijnen van Bedrijven in eigen beheer van Frans Becker en Johan Frieswijk (1976) gefascineerd door dit idee van organiseren op onkapitalistische wijze en ben dat nog steeds (en door die paradoxaal genaamde anarchistische tak waar ik ook niet over kan uitweiden nu). Ook zeer betrokken bij het initiatief waren de volgelingen van Henry George, die het oerkwaad van het kapitalisme in de particuliere grondeigendom zag – en daar heeft hij geen ongelijk in.
Zoals het kapitalisme ontstaan is binnen en naast het feodalisme zou het socialisme of postkapitalisme net zo goed langzaamaan kunnen groeien naast of binnen het kapitalisme zoals het nu bestaat. Maar kan het ook echt? Een kwestie waar vele planken over volgeschreven zijn en nog kunnen worden. Dit is ook niet de plaats of tijd om daar verder op door te gaan.
Coöperatief werken zou als voorbeeld kunnen dienen. Het probleem is dat het streven opgang moet maken, niet beperkt moet blijven tot kleine initiatieven die doodgeknuffeld of -geknuppeld kunnen worden, al naargelang de gevaarlijke uitstraling die ze kunnen hebben.
Wat nieuw heet is niet zo nieuw, al met al, maar dat geeft niet. Blijkbaar mis ik toch iets aan de Nederlandse televisie. Ik heb de nieuwe, hedendaagse uitvoering van schoonmaakbedrijf Nieuw Leven, Schoongewoon gemist. Misschien u ook.
Een eerste resultaat van een speurtocht in het nu.
Pingback: Op zoek naar postkapitalisme: chocolade | Krapuul