Afgelopen week nationaliseerde de staat SNS Reaal. De val van SNS laat de chronische problemen zien in de Nederlandse banken- en vastgoedsector. De ondergang van de SNS en de bonussen aan de top zijn een schandelijke verspilling van ons belastinggeld — maar het kan anders. 

Door Ewout van den Berg

Voor 3,7 miljard kocht de Nederlandse staat op 1 februari alle aandelen van de SNS. Daarnaast is er 1,1 miljard vrijgemaakt als lening en 5 miljard als garantie. Hoewel de lening officieel wordt terugbetaald en de garantie ʻhopelijk nooit gebruiktʼ, is er een totaalbedrag mee gemoeid van bijna10 miljard.

Volgens Mark Rutte komen de problemen bij SNS Reaal voort uit ‘mismanagement’. Dit suggereert dat de redding van de SNS los zou staan van de ʻsysteemcrisisʼ die vijf jaar geleden naar boven kwam. Maar de problemen bij SNS Reaal hebben zich opgebouwd over het laatste decennium. De dalende winstvoet was wereldwijd aanleiding om overschotten op de kapitaalmarkt voor steeds riskantere projecten te gebruiken.

In de zomer van 2006 kocht SNS het Bouwfonds Property Finance voor 810 miljard (doorhaling: redactie) miljoen euro. Met deze aankoop van dit fonds werd SNS in een klap een van de grootste vastgoedfinanciers. SNS verstrekte miljoenen, ook aan louche vastgoedondernemers.

NRC schreef december 2012: ʻAls je rijk wilde worden met andermans geld, dan moest je bij Bouwfonds Property Finance (BPF) wezen. Daar kon je zo tientallen miljoenen lenen. Ze stelden niet te veel vragen, deden niet zo moeilijk als je niet aan alle eisen voldeed. Bij de meeste banken moest je behoorlijk wat eigen vermogen meenemen om een lening te krijgen. Bij BPF hoefde dat niet. In sommige gevallen hoefden ontwikkelaars helemaal geen eigen geld mee te nemen en werd het hele bedrag door BPF gefinancierd.ʼ

De top van SNS wist allang dat een groot gedeelte van dit geld nooit meer terug zou komen. Tijdens intern onderzoek van 14 megaprojecten in 2011 bleek al dat 1,7 miljard euro waarschijnlijk nooit terug zou komen. Miljoenen verdwenen in de zakken van projectontwikkelaars en in het onderzoek doken verschillende gevallen van valsheid in geschriften en dubieuze transacties op.

Miljardensubsidies 

Uiteraard was er ook mismanagement. Maar daarvoor was de Nederlandse staat medeverantwoordelijk. In 2007 was het ministerie van Financiën medeoprichter van de lobbyclub Holland Financial Centre (HFC) op. Het ministerie vormde het bestuur, samen met de bestuursvoorzitter van Autoriteit Financiële Markten, de directeur toezicht van De Nederlandsche Bank —en met de oud-directeur van SNS Sjoerd van Keulen. Naar het voorbeeld van Londen, wilden ze Amsterdam ʻop de kaart te zettenʼ. Om grote internationale spelers naar de Zuidas te lokken, drukten ze brochures met alle financiële voordeeltjes op een rij.

Deze lobbyclub is ondertussen opgedoekt. De afgelopen jaren begonnen Nederlandse banken erover te morren. En doordat de winsten onder druk staan, zijn banken kritischer naar hun uitgaven gaan kijken. Het fiasco van de SNS lijkt de druppel die hier de emmer liet overlopen.

Maar de hele Nederlandse financiële sector verkeert in zwaar weer. Hij wordt in stand gehouden door miljardensubsidies. Nederland heeft vier banken die ʻte groot zijn om om te vallenʼ: ABN, ING, Rabobank en SNS Reaal. Omdat de belastingbetaler garant staat voor eventuele verliezen, kunnen deze banken bijna gratis geld lenen. Uit een onderzoek van Stichting Onderzoek Multinationale Ondernemingen blijkt dat deze banken hierdoor jaarlijks ‘een verborgen subsidie ontvangen van tussen de 4,1 en 12,3 miljard euroʼ.

Onderzoek van Zembla laat zien dat sinds 2009 de banken tussen de 3,5 en 6 miljard extra winst hebben gemaakt op de hypotheekmarkt. Rabobank, ING en ABN hebben samen 80 procent van deze markt in handen. Het ministerie heeft ING en ABN verboden om onder de prijs te gaan zitten van de Rabobank. Deze door de staat gesteunde kartelvorming weerlegt de liberale mythe van de ‘vrije markt’.

Wat nu?

Van de vier ‘systeembanken’ zijn er ondertussen twee genationaliseerd en hangt het derde ook aan het subsidie-infuus: de ING. De nationalisering van de SNS betekent dat het begrotingstekort verder oploopt en de regering nieuwe bezuinigingen zal voorstellen als de gemoederen bedaard zijn. De onteigening van aandeelhouders betekent niet alleen dat financiële bedrijven worden geraakt, maar ook pensioenfondsen. De FNV heeft nog een rekening openstaan van 20,6 miljoen euro, waarvan het waarschijnlijk weinig van terugziet.

De discussie over de bonussen is omgeven door hypocrisie. De VVD wil wel schade verhalen op kleine criminelen, ‘ongeacht het schadebedrag’, maar niet op hun bankiersbuddyʼs. Samsom stelde voor om de bonussen van de SNS-top terug te claimen. Maar partijgenoot Dijsselbloem verdedigde de beloning van de nieuwe directeur, meer dan een half miljoen: ʻWe moeten alles doen om de staatssteun van 3,7 miljard euro terug te krijgen. Daar heb ik een vakman voor nodig, en Van Olphen is dat.ʼ SNS-topman Sjoerd van Keulen ving 620.000 euro, en gewone mensen draaien nu op voor zijn ‘vakmanschap’.

Maar wat nu? Vinden socialisten dat de bank niet genationaliseerd had moeten worden en dat SNS de DSB achterna had mogen gaan? Nee, want dat zou vooral veel gewone mensen getroffen hebben. Nu de nationalisatie een feit is, hebben we de volgende eisen:

1. De salarissen binnen staatsbanken gaan onder de Balkenendenorm en bonussen voor hoger management wordt afgeschaft.
2. De kosten worden verhaald op de bankensector en degenen die de afgelopen jaren het meest hebben geprofiteerd van financiële speculatie. Dat kan met een eenmalige heffing op de andere systeembanken en een vermogensbelasting op de allerrijksten.
3. Het leegstaande vastgoed van de SNS moet worden omgebouwd tot betaalbare woningen voor studenten en andere minima. Het was ons geld, het is onze bank — en dus ons vastgoed.

Daarom we voeren we aanstaande maandag actie voor de deuren van SNS Reaal in Amsterdam.We roepen iedereen die dit leest op om mee te doen.

Verscheen eerder op socialisme.nu. Auteur: Ewout van den Berg