Egyptes oppositie heeft een passend medicijn tegen de terreur van de middelmaat

Bijgaand artikel verscheen eerder op de website van Abu Pessoptimist.

Het moet een vreemde gewaarwording zijn voor een heerser die gewend was om steeds met 98% van de stemmen herkozen te worden, om te merken dat zijn volledige volk om het huiselijk te zeggen een bloedhekel aan hem heeft en wil dat hij vertrekt. Nu. En meteen.

Mubarak is nooit geliefd geweest. Naar voren geschoven door zijn voorganger Sadat, die evenmin de liefde van de Egyptenaren vermocht op te wekken, en in Sadats voetsporen verder gegaan nadat deze was vermoord, viel Mubarak altijd voornamelijk op door inhoudsloze speeches op nationale gedenkdagen, domme vragen bij het ceremonieel openen van fabrieken en werkplaatsen (een geliefde bezigheid van Arabische heersers omdat de staatstelevisie dan iets heeft om het nieuws mee te openen), en een gebrek aan empathie, fantasie, inlevingsvermogen, esprit. Het is ook dát wat heel veel Egyptenaren ongelofelijk tegen de borst stuitte. Niet alleen dat het regime niet deugde en alle vooruitgang steselmatig tegenwerkte, niet alleen dat er een soort officiële schijn werd opgehouden dat er werd geregeerd, vooruitgezien, aan de toekomst gewerkt, waar de leugen regeerde dat Egypte meetelde in de wereld, terwijl alles alleen maar duidde op stagnatie. Maar ook en misschien wel vooral dat middelmatige – die verstikkende terreur van de middelmaat, top down van de president tot de verst verwijderde dorps-official van de heersende Nationaal Democratische Partij (NRP), die plaatselijk bepaalde welke boer voor subsidie in aanmerking kwam en hoe de water quota werden verdeeld.

Middelmaat, gebrek aan inlevingsvermogen, gebrek aan kwaliteit was ook wat Mubaraks laatste twee speeches kenmerkte. Vooral die van gisteravond, waar hij hervormingen aankondigde en op een verongelijkte toon begon te liegen dat hij nooit het ambt had gezocht, zijn leven aan Egypte had gewijd,  tot de verkiezingen zou aanblijven, niet weg wilde  en in dit land wilde sterven. Geen enkel blijk van werkelijke interactie met de gebeurtenissen, begrip voor de omvang van het protest, de diepte van de woede of uitleg waarom hij niet dertig jaar geleden met hervormingsvoorstellen was gekomen. En die stem als van een ziekelijk rund, die hem ooit mede de bijnaam opleverde van ‘la vache qui rit’.  Kortom, dit was 30 jaar Mubarak opgesomd in één speech.

Hoe het nu verder moet is anybody’s guess. Het is een soort uitputtingsslag geworden, waarbij de bevolking alleen maar kan blijven protesteren en hopen dat de druk genoeg zal zijn om een regering die niet kan regeren duidelijk te maken dat het spelletje uit is. De hoop is dan dat vice-president Omar Suleiman, de man die waarschijnlijk nu al wat er aan touwtjes over is in handen heeft, Mubarak wegstuurt  en de macht overdraagt.

Een ander mogelijk scenario is dat het leger er genoeg van krijgt en een oplossing forceert. Maar te hopen valt wel dat de militairen daarna een stapje terug doen en een burgerregering het laten overnemen. De tijd voor militaire dictaturen ligt achter ons, zo mogen we hopen. Dit is een volksopstand. En gezien de neutrale houding van de afgelopen dagen is waarschijnlijk ook het leger ervan doordrongen dat niet generaals Egypte behoren te regeren.

De oppositie heeft sinds gisteren een scenario voor de overdracht klaar. De president van het hooggerechtshof  zou interim-president kunnen worden. De rechterlijke macht is altijd redelijk onbesmet gebleven door de NRP-hegemonie die het openbare leven in Egypte zo’n lamlendig karakter verleende. Hij is dus een tamelijk neutrale figuur. Verder kan een interim-regering worden gevormd. Zoals de oppositiepartijn het nu formuleren: ‘Egypte heeft talentvolle mensen genoeg’, klinkt dat alsof dat niet zozeer een kabinet van politici als meer een soort zakenkabinet van partijloze intellectuelen en burgers zal zijn. Hopelijk is dat inderdaad waar de oppositie op afstevent. De partijen zelf – inclusief ElBaradei, de leiding van de Moslim Broeders of de hopeloos ineffectieve liberale Wafd of linkse Tagammu-partijen – zouden teveel al een politiek een stempel op het geheel kunnen drukken. De overgangsregering zou dan – nog steeds volgens het scenario van de verenigde oppositie – een nieuwe grondwet moeten laten schrijven en verkiezingen moeten organiseren voor alle politieke functies en organen.

Dit – het moet er nadrukkelijk bij worden gezegd – is de ideale gang van zaken. Egypte is inderdaad een land van ongelofelijk veel talent op alle gebied dat jaren en jaren niet volop de kans heeft gehad zich te ontplooien. Een land van schrijvers, cineasten,  politieke analisten, journalisten en wetenschappers die nog steeds de toon aangeven in de Arabische wereld, ondanks hun Mubarak-NDP-handicap. Maar Mubarak is nog niet weg, de positie van het leger nog altijd niet echt duidelijk en evenmin is het volstrekt duidelijk of Mubaraks bondgenoten – met name de VS, maar eventueel ook Europa en op de achtergrond Israel – er niet van alles aan zullen doen om toch een soort gemodificeerde Mubarak-regering (Mubarak zonder Mubarak maar bijvoorbeeld onder Suleiman) het te laten overnemen. President Obama heeft naar buiten toe wel gezegd dat het niet aan de VS is om te bepalen wat Egypte kiest. Maar achter de schermen, waar een druk verkeer is  via telefoons en diplomaten, kunnen heel andere dingen worden gezegd.

En intussen houdt de wereld zijn adem in. De Arabische wereld omdat zij weet dat als Egypte echt democratiseert, dan de hele Arabische wereld op termijn zal volgen. Egypte wordt door de Egyptenaren zelf met hun overdreven nationalistische pathos wel ‘Umm el-Dunya’  genoemd, de Moeder van de Wereld. Maar voor de Arabische wereld gaat die term ook werkelijk op. Caïro is zonder meer de culturele- en in veel andere betekenissen ook feitelijke hoofdstad van de hele Arabische wereld.

In Israel worden eveneens de ontwikkelingen gespannen gevolgd. Officieel houdt de regering zich stil. Maar intussen weten we dat zij haar diplomatieke personeel opdracht gaf elders in de wereld te pleiten voor handhaving van Mubarak. Er zijn ook diverse commentaren waarin ach en wee wordt geroepen, omdat Mubarak de steunpilaar was waarop Israels strategische positionering in het Midden-Oosten was gegrondvest. Hij liet zich voor het karretje spannen om Hamas in Gaza onder de duim te houden. Hij hielp mee het beleg van Gaza in stand te houden. Hij was een go-between tussen de Palestijnse Autoriteit en de Israelische regering ,die de Palestijnen zonodig onder druk zette – op verzoek van Washington dat niet voor niets 3 miljard dollar per jaar aan Egypte betaalt in het kader van het Egyptisch-Israelische vredesversdrag. Hij was, kortom, de hoeder van de Egyptisch-Israelische vrede.

Het is duidelijk dat daar – als Egypte democratiseert – veranderingen in zullen komen. De kans dat de Israelisch-Egyptische vrede zal worden opgezegd, lijkt vergezocht. Ik ben in de jaren dat ik in Egypte woonde – en later tijdens frequente bezoeken – nog nooit een Egyptenaar tegengekomen die dat vond. Egypte heeft zijn deel van de oorlogen met Israel wel gehad. Maar het  veelgehoorde verwijt in Egypte tegen Mubarak was dat hij meewerkte aan een politiek die de Palestijnen onderdrukte, de hegemonie van Israel en de VS in het Midden-Oosten bestendigde en Egyptes eigen belangen achterstelde. Dat zal vermoedelijk gaan veranderen. Dat er nog een ondergronds hek tussen Gaza en Egypte, ‘De Muur van de Schande’ zoals het in oppositiekringen heette, zal blijven bestaan, lijkt onmogelijk. Een re-evaluatie van de politiek jegens Israel op veel terreinen mag zonder meer worden verwacht. Maar het  is de vraag of dat het – ternauwernood gedempte  – moord en brand geschreeuw uit Israel rechtvaardigt. Als Israel door verstandige leiders zou worden geleid zouden zij nu al ouvertures maken naar de opstandige Egyptenaren die straks hoogstwaarschijnlijk de leiding overnemen. Want hoe kan een land dat zichzelf  ‘de enige democratie in het Midden-Oosten’ noemt het rechtvaardigen dat het dictaturen steunt?

Hetzelfde geldt voor de angst voor de Moslim Broederschap, die niet alleen in Israel, maar ook hier in Nederland steeds om de hoek komt kijken. Niets maar dan ook helemaal niets tijdens de demonstratie in Egypte van de afgelopen week rechtvaardigt de indruk dat de Moslim Broederschap op dit moment een grote invloed op de gebeurtenissen heeft. De MB die – maar  dat terzijde – al een flink aantal jaren roept dat democratie datgene is wat Egypte nodig heeft – is niet meer dan één van de partijen die deel uitmaken van de gezamenlijke oppositie. Niettemin komen  – met name vanuit de christelijke (Nederlands Dagblad) en Joodse hoek, maar zeker niet daar alleen daar vandaan – steeds geluiden waarin we worden gewaarschuwd voor het gevaar van die mannen met baarden die het straks – à la Khomeiny in Iran, gaan overnemen. Dat de situatie toen in Iran en nu in Egypte totaal anders waren – Khomeiny was vanaf het begin van de Iraanse revolutie de dominante figuur – wordt  voor het gemak even vergeten.

Die fixatie op een blijkbaar haast archetypisch beeld van wilde Arabische mannen die oorlogshitsers en islam-fanatici zijn, doen me onweerstaanbaar denken aan de tijd van de Eerste Golfoorlog en de Iraakse bezetting van Kuweit. Ik was toen correspondent in Caïro en werd een tijd lang elke dag wat lacherig gebeld door de NCRV-radio met het verzoek of ik vanuit Cairo alsjeblieft nog weer even wilde ontkennen dat heel Egypte als één man achter de oorlogshitserij stond van de Iraakse president Saddam Hussein die via het – toen nog vrij nieuwe verschijnsel satelliet- tv – de Arabieren opriep met hem mee te doen. Er was namelijk een landelijk dagblad – een kwaliteitskrant – dat dat steeds schreef. Ik heb er vanuit een volstrekt kalm en rustig Caïro, toen erg veel geld mee verdiend.