Argentijns hoogleraar economie Claudio Katz analyseert de verschuivingen in de wereldpolitiek. Wat voorspelt de toenemende multipolarisering voor de regering van VS-president Joe Biden? Hoeveel kans op slagen hebben zijn pogingen om de verzwakte werelddominantie van de VS te herstellen?
De poging van de VS om zijn volledige heerschappij over de wereld te herwinnen is het belangrijkste kenmerk van het imperialisme van de 21e eeuw. Washington is er op uit zijn primaat te herwinnen dat ‘verloren’ ging door de tegenslagen veroorzaakt door globalisering en multipolariteit. De VS worden geconfronteerd met de toenemende insubordinatie van hun oude bondgenoten.
Opnieuw op zoek naar suprematie
In feite hebben VS de controle over het internationale politieke beleid verloren, zoals zij die in het verleden hadden. Maar zij bezitten nog altijd een enorme vuurkracht en breiden hun vernietigend wapenarsenaal nog uit in een poging om het herstel van hun traditionele machtspositie terug af te dwingen.
Washington wil zijn suprematie heroveren in drie domeinen die het imperialistisch overwicht bepalen: het beheer van de natuurlijke rijkdommen, de onderwerping van volkeren en de neutralisatie van de rivalen. Alle handelingen zijn gericht op deze drie doelstellingen: de verovering van rijkdom, de onderdrukking van opstanden en het afschrikken van elke concurrentie.
Controle over de natuurlijke hulpbronnen is onontbeerlijk om militaire overmacht te waarborgen en elke bevoorrading te verzekeren die een impact heeft op de ontwikkeling van de eigen economie. Het in toom houden van volksopstanden is essentieel voor de stabilisering van de kapitalistische wereldorde, zoals die tientallen jaren door het Pentagon verzekerd werd.
De VS trachten de overmacht te behouden die zij traditioneel hebben gebruikt om te interveniëren in Amerika, Afrika, het Midden-Oosten en Azië. Zij moeten tevens de uitdaging van China trotseren om zo andere rivalen in bedwang te houden. Op deze terreinen wordt de strijd uitgevochten die succes of ondergang van het imperialistische herstel van de VS zullen bepalen.
De centrale plaats van het oorlogsapparaat
Imperialisme is synoniem voor militaire overmacht. Alle imperia hebben geheerst vanuit de wetenschap dat ze zonder legers nooit konden overleven. Het klopt zeker dat imperialisme ook een beroep doet op manipulatie, bedrog en desinformatie. Ideologisch overwicht alleen vervangt echter nooit de dwang van bedreigingen. Dit systeem combineert geweld met consensus. Het laat zijn impliciete macht (soft power) gelden op de fundamenten van zijn expliciete macht (hard power).
Het huidige wereldsysteem werkt op basis van militaire afscherming onder VS-bevel. Sedert 1945 heeft de belangrijkste grootmacht ooit 211 militaire interventies uitgevoerd in 67 landen. Voor het ogenblik worden 250.000 soldaten gestationeerd in 700 basissen verdeeld over 150 naties. Deze megastructuur heeft het VS-beleid bepaald sinds het droppen van de atoombommen op Nagasaki en Hiroshima en de oprichting van de NAVO als filiaal van het Pentagon.
Controle over natuurlijke hulpbronnen is altijd de bepalende factor geweest voor ontelbare oorlogsacties. De slachtpartijen die het Midden-Oosten ondergaat om te beslechten wie de baas is over de aardolie illustreren die centraliteit van militaire actie. Deze kwestie veroorzaakte de bloedbaden in Irak en Libië en leidde tot de invallen in Afghanistan en Syrië. Oliereserves zijn eveneens de beoogde oorlogsbuit van de generaals die de intimidatie tegen Iran en de blokkade tegen Venezuela organiseren.
Militaire economie
Het buitenlandse beleid van de VS wordt bepaald door het netwerk van bedrijven die zich met deze oorlogen verrijken. Zij verdienen tonnen geld met het fabriceren van explosieven die ergens op de planeet uitgeprobeerd worden. Het industrieel-militaire apparaat heeft deze confrontaties nodig. Het voedt zich met uitgaven die niet enkel stijgen in periodes van intense oorlogsvoering, maar ook tijdens de fases van ontspanning.
Een groot deel van de hedendaagse technologische veranderingen werden verwezenlijkt door de militaire sectoren. Informatica, luchtvaart en ruimte-acties zijn het epicentrum van hun experimenten. De grote leveranciers van het Pentagon profiteren van de risicovrije beschutting van het overheidsbudget om hun producten te fabriceren die tot twintig maal duurder zijn dan hun voor civiel gebruik gefabriceerde equivalenten. Zij werken met enorme bedragen, in een sector die volledig afgeschermd is van de concurrentiële beperkingen van de markt.
De wereldwijde militaire uitgaven bereikten in 2017 hun hoogste niveau sedert het einde van de Koude Oorlog in 1989 (1740 miljard dollar), met de VS aan het hoofd van alle transacties. De grootste mogendheid concentreert de helft van alle militaire uitgaven ter wereld en sponsort zo de vijf grootste bedrijven van deze activiteitensector.
Het overwicht van deze wapeneconomie genereert talrijke negatieve effecten op het civiele productiesysteem. Zij vereist namelijk een financieringsvolume die de VS niet kunnen bekostigen met eigen middelen. Die put wordt gedekt met een fiscaal deficit en met een buitenlandse schuldenlast die de almacht van de dollar bedreigt.
De militaire economie van de VS is gebaseerd op een model van hoge kosten en lage concurrentie. De gendarme van het kapitalisme kon lange tijd onderdanigheid van zijn ongewapende rivalen afdwingen. Hij kan nu niet langer rekenen op dezelfde speelruimte om zijn omslachtige militaire innovaties nog onder controle te houden. Andere landen ontwikkelen vandaag immers dezelfde technologische innovaties in de civiele economie op een veel goedkopere en meer efficiënte manier.
Een nieuw soort oorlogen
Het huidige interventiebeleid van de VS recreëert de oude patronen van het imperialistisch actieterrein. Samenzwering is nog altijd de centrale component van de gebruikte werkmethodes. De beproefde traditie van CIA-interventies in staatsgrepen tegen progressieve regeringen steekt opnieuw de kop op in meerdere landen.
Washington herneemt ook zijn “oorlogen bij volmacht” (proxy war) in prioritaire zones om ruzie te stoken in landen zoals China, Rusland, Iran, Noord-Korea en Venezuela.
Het fiasco van de invasie in Irak heeft echter tot een ommezwaai in de methodiek van interventies geleid. Deze bezetting werd uiteindelijk een totale mislukking door het verzet in Irak zelf en door het inherente gebrek aan enige samenhang van de hele operatie. Dit fiasco leidde tot de vervanging van traditionele interventie door een nieuwe variant van hybride oorlogen.
In deze werkmethode verwordt imperialistische actie tot intimidatie, die de voorkeur geeft aan feitelijke onderwerping eerder dan expliciete overwinning op tegenstanders. Deze interventies breiden de operaties uit die de dienst voor bestrijding van de drugshandel DEA reeds verfijnde. Effectieve controle over het belaagde land wordt relevanter (of meer haalbaar) dan een regelrechte nederlaag en agressie met hoogtechnologische middelen (“oorlogen van de vijfde generatie”).
Ontelbare malen heeft de terroristische component van deze actiemethode het door het Witte Huis uitgetekende parcours buiten spel gezet en een autonome verderzetting van destructieve acties veroorzaakt. Dit verlies van controle overkwam de VS met de Taliban. Die waren ooit opgeleid in Afghanistan met de bedoeling het pro-Sovjet-bewind aan te vallen. Hetzelfde gebeurde met de Jihadisten in Saoedi-Arabië die werden getraind om seculiere regeringen in de Arabische wereld te ondermijnen.
Door middel van deze hybride oorlogen trachten de VS hun rivalen toch nog onder controle te houden, zonder over te gaan tot regelrechte gewapende interventies. Nu combineren zij economische omsingeling met terroristische provocatie en aanstoken van etnische, religieuze of nationale conflicten in deze ‘verdoemde’ landen. Zij bevorderen daarbij eveneens de rechtse kanalisering van de mistevredenheid bij de bevolking door autoritaire leiders te steunen, die profijt getrokken hebben uit de ‘kleurenrevoluties’.
Deze imperialistische agressie beschikt over een nieuwe scala aan middelen. Het volstaat te kijken naar wat in Zuid-Amerika gebeurd is met de operaties door rechters en media tegen progressieve leiders (lawfare), om de reikwijdte van deze samenzweringen te meten. Deze aanvaringen wekken echter op ontelbare vlakken ongezien verzet op.
Chaotische scenario’s
De eerste helft van de 20e eeuw werd gekenmerkt door grootschalige conflicten op industriële schaal, waarbij massa’s geüniformeerde mannen door oorlogsmachines werden uitgemoord. In deze totale oorlogen met anonieme doden werd het concept van de “onbekende soldaat” ingevoerd.
In de loop van de laatste tientallen jaren overheerste een andere soort van acties met een afnemende aanwezigheid van troepen op de slagvelden. De VS perfectioneerden deze koers door middel van luchtbombardementen die dorpen vernielden zonder de directe aanwezigheid van mariniers. Dit soort interventies werd geperfectioneerd met het veralgemeende gebruik van drones en satellieten.
Met deze nieuwe manier van oorlogvoeren vernielt of balkaniseert het imperialisme van de 20e eeuw de landen die het herstel van de Noord-Amerikaanse heerschappij belemmeren.
De ongewapende bevolking werd het belangrijkste slachtoffer van aanvallen. Het oude onderscheid tussen strijders en burgers werd opgeheven. Enkel 5% van de slachtoffers van de Eerste Wereldoorlog waren burgers die niet van dienst waren in het leger. Dit cijfer steeg tot 66% in de Tweede Wereldoorlog en ligt in de huidige conflicten gemiddeld tussen 80 en 90%.
De grens tussen vrede en oorlog is vervaagd, wat enorm heeft bijgedragen aan het onbeschrijflijke lijden van de vluchtelingen. De instantie die het aantal van deze hulpeloze mensen bijhoudt registreerde in 2019 een totaal van 79,5 miljoen ontheemden.
De huidige oorlogsuitbraken vergroten de gevolgen van de groeiende emigratiedruk op het noordelijk halfrond. De vlucht voor de oorlogen valt samen met een massale ontsnapping uit de economische verwoesting die verschillende landen in de periferie ondergaan.
Het Noord-Amerikaanse imperialisme is de belangrijkste oorzaak van de hedendaagse oorlogstragedies. Het levert wapens, lokt raciale, religieuze of etnische spanningen uit en het promoot terroristische praktijken die de getroffen landen vernielen.
De gebeurtenissen in de Arabische wereld illustreren deze gang van zaken. Onder het bevel van opeenvolgende presidenten, hebben de VS de afbraak van Afghanistan (Reagan-Carter), Irak (Bush) en Syrië (Obama) verwezenlijkt. Deze slachtingen leidden tot 220.000 doden in het eerste land, 650.000 in het tweede en 250.000 in het derde. De sociale ontbinding en de politieke wrok, door deze bloedbaden gegenereerd, ontketenden op hun beurt zelfmoordaanslagen in de centrumlanden. De terreur mondde uit in blindelingse antwoorden van nog meer terreur.
De imperialistische wreedheden hebben de doeleinden van deze invallen ondermijnd. Om Kadafi opzij te schuiven heeft het imperialisme de territoriale integriteit van Libië verpulverd en het systeem van hindernissen, opgebouwd in Noord-Afrika om de emigratie naar Europa tegen te houden, vernietigd. Het land heeft zich omgevormd tot een uitbuitingscentrum van migranten, bestuurd door de maffia’s die het Westen financierde om zich mester te maken van Libië.
Het Pentagon heeft bovendien ongeveer 50 verborgen basissen in Afrika, terwijl westerse oliemaatschappijen met gewapende actie hun velden in Nigeria, Soedan en Niger onder controle houden. Deze honger naar natuurlijke rijkdommen vormt de achtergrond van de tragedies op het zwarte continent. De imperiale acties hebben de aloude etnische botsingen aangewakkerd teneinde hun greep op deze rijkdommen te vergroten.
De interne breuk
De belangrijkste hindernis die het imperialistische herstel van de VS tegenhoudt is de interne cohesie van het land. Dat was decennialang de basis voor de interventies in de rest van de wereld. Maar de reus van het Noorden onderging een radicale ommekeer als gevolg van de economische recessie, de politieke polarisatie, de raciale spanningen en de veranderende etnische samenstelling van de bevolking. De culturele uniformiteit die de “Amerikaanse droom” ooit voedde is verwaterd en de VS staan voor een ongekende interne verscheurdheid.
De interne verdeeldheid heeft de grondslag van de Noord-Amerikaanse bemoeienissen in het buitenland ondermijnd. De militaire acties kunnen niet meer, zoals in het verleden, rekenen op algemene goedkeuring van de bevolking en zijn aangetast door het einde van de verplichte legerdienst. Washington stuurt tijdens zijn invallen geen leger van dienstplichtigen meer naar het veld en slaagt er ook niet meer in zijn acties te rechtvaardigen met een blinde trouw aan de vlag. Om zijn chirurgische ingrepen uit te voeren kiest het voor een beter uitgetekende bewapening met grote precisie. Het geeft prioriteit aan de media-impact en aan de beperking van slachtoffers in eigen rangen.
Het resultaat van deze interne verdeeldheid is de groeiende moeilijkheid van het imperium om zich aan ambitieuzere projecten te wagen. Het blijkt moeilijk het mondiale leiderschap herop te nemen, zonder de toestemming van belangrijke segmenten van de bevolking.
De opeenvolging van erosies neemt grotere proporties aan omwille van de rechtse kanalisatie van de sociale ontevredenheid. Dit manifesteerde zich eerst met de TEA Party en consolideerde zich met het Trumpisme.
Xenofobie, chauvinisme en witte suprematie hebben zich verspreid met racistische redevoeringen die de minderheden, de migranten en de buitenlanders de schuld geven van de neergang van de VS. Maar deze nationalistische razernij leidt enkel tot een nog diepere interne verdeeldheid, zonder de brede sociale basis te herstellen die het imperialisme eertijds gebruikte om andere landen binnen te vallen.
De mislukkingen van Trump
De afgelopen vier jaar hebben een grimmig portret opgeleverd van de mislukte poging van de VS om de imperialistische overheersing te herstellen. Trump gaf de voorkeur aan het herstel van de economie en hoopte het militaire overwicht van het land te kunnen gebruiken om de productieve heropleving te ondersteunen.
Trump trachtte de technologische suprematie van de VS te behouden door steeds hogere eisen te stellen aan de betaling van intellectueel eigendom. Met deze controle over de financialisering en over het digitale kapitalisme hoopte hij een nieuw evenwicht te smeden tussen de globaliserende en Amerikaans isolationistische sectoren van de heersende klasse. Hij gokte op een combinatie van lokale bescherming en globale handel.
De miljardair gaf prioriteit aan de indamming van China. Hij streed op een brutale manier om het handelstekort terug te dringen, en zo de onderwerping te herhalen die Reagan in de jaren tachtig aan Japan oplegde. Hij trachtte ook de voordelen ten opzichte van Europa te consolideren, gebruikmakend van het bestaan van een verenigd staatsapparaat. Dit in tegenstelling tot de Europese concurrenten die er niet in slagen om hun monetaire unie uit te breiden tot het fiscale en het bancaire vlak.
Maar zijn strategie hing af van de instemming van de bondgenoten (Australië, Saudi-Arabië, Israël), van de onderwerping van de partners (Europa, Japan) en van het oogluikend toezien van een tegenstander (Rusland) om de capitulatie van een ander land (China) te forceren. De magnaat slaagde er niet in de verschillende spelers op dezelfde lijn te krijgen en het Noord-Amerikaanse herstel mislukte van bij het begin.
De confrontatie met China was zijn grootste fiasco. De dreigementen schrikten de Aziatische reus niet af. China accepteerde meer te importeren en minder te exporteren, zonder echter de financiële openheid en de rem op technologische investeringen te valideren. China stemde zijn monetair beleid niet af op de vereisten van een debiteur die het gros van zijn titels in Aziatische banken heeft belegd.
De partners van de VS verzaakten ook niet aan hun zaken met de grote Aziatische klant. Europa deed niet mee met de confrontatie met China en Engeland speelde verder zijn eigen spel in de wereld. De oosterse reus vergrootte zelfs zijn handelsverkeer met alle landen van het Amerikaanse halfrond (Merino, 2020).
Dezelfde tegenslagen werden vastgesteld in geopolitieke kringen. De magnaat trachtte de zware erfenis van de militaire mislukkingen te neutraliseren. Hij bevorderde een voorzichtige aanpak tegenover het fiasco in Irak, het zinkgat in Somalië en de vergissingen in Syrië.
Om de mislukte Bush-campagnes ongedaan te maken, gaf hij opdracht tot terugtrekking van troepen in de meest blootgestelde omgevingen.
Trump beleefde opnieuw dezelfde machteloosheid van zijn voorgangers betreffende de controle over de nucleaire proliferatie. De mislukte pogingen met Noord-Korea bevestigden de zwakheid van Washington. En hij botste op een vergelijkbare barrière tegenover Iran.
Trump mislukte ook in zijn aanvallen tegen Venezuela. Hij bevorderde alle mogelijke denkbare complotten om de controle over de belangrijkste oliereserve van het halfrond terug te winnen maar hij slaagde er niet in het chavisme op de knieën te krijgen. Zijn bedreigingen botsten tegen de onmogelijkheid om het oude model van militaire interventies in Latijns-Amerika te herhalen.
De nieuwe strategie van herbewapening
Trump hield het niet bij zijn poging om de militaire aanwezigheid in het buitenland terug te schroeven met de bedoeling de economie nieuw leven in te blazen. Hij verhoogde het militaire budget drastisch om elke suggestie van een effectieve imperialistische terugtrekking uit te sluiten.
De magnaat hervatte de ruimteoorlog en verbrak de verdragen betreffende nucleaire ontwapening. Hij stemde ook in met de verschuiving naar de “Concurrentie tussen de Grootmachten” (GPC), ter vervanging van de “Globale Oorlog tegen het Terrorisme” (GWOT).
Vanuit deze optiek vulde hij de handelsdruk op China aan met een grote ontplooiing van de zeemacht in de Stille Oceaan. Hij eiste de demilitarisatie van de koraalriffen van de Zuidzee om het defensieschild van zijn rivaal te breken. Hij versterkte op drastische wijze de verplaatsing van troepen – door Obama in gang gezet – van het Midden-Oosten naar het Aziatische continent.
De druk tegen China escaleerde nog met de uitbreiding van de marine en de aanschaf van een duizelingwekkend aantal schepen en onderzeeërs. De luchtmacht werd gemoderniseerd in overeenstemming met allerlei innovaties op het gebied van artificiële intelligentie en cyberoorlogstraining.
Om de druk nog verder te verhogen versterkte Trump het blok gesmeed met India, Japan, Australië en Zuid-Korea (de zogenaamde Quad).
De strategie tegenover Rusland was voorzichtig en was gebaseerd op de aanvankelijke poging om Poetin te verleiden tot een akkoord tegen Xi Jin Ping. Uit de mislukking van die operatie zijn de initiatieven voor de heruitrusting van de landlegers op het Europese continent voortgekomen. Het Witte Huis ging door met de militaire coöptatie van de aan Rusland grenzende landen en breidde het NAVO-rakettennetwerk uit van de Baltische republieken en Polen tot Roemenië.
Met deze nieuwe strategie kreeg de inzet van kernwapens weer zijn oude centrale plaats.
De nieuwe oorlogsstrategie verklaart de brutale eis van een hogere Europese bijdrage aan de financiering van de NAVO. Als een bullebak herinnerde de magnaat het Westen eraan dat de onkosten voor de hulp van de VS moesten betaald worden. Deze eis genereerde de grootste trans-Atlantische spanning sinds de naoorlogse periode.
Trump was niet in staat Europa te onderwerpen, maar zijn gesprekspartners van Brussel, Parijs en Berlijn misten nog altijd een eigen kompas. Dit gebrek aan eenduidigheid vergrootte de capaciteit van Rusland om het herstel van het Noord-Amerikaanse imperialisme in te dammen.
Vermits China niet dezelfde geopolitieke confrontatie aan de dag legt, zijn zijn successen minder zichtbaar. China vertoont in elk geval indrukwekkende economische resultaten in zijn concurrentiestrijd met de Verenigde Staten. Het mandaat van de multimiljonair illustreert het onvermogen van de VS om zijn imperialistische superioriteit te herwinnen.
De aanval op het Capitool
Trump nam afscheid met een avontuur dat de omvang van de Noord-Amerikaanse politieke crisis weergeeft.
De aanval was even surrealistisch als de exemplaren die ze pleegden. De groep geflipte mensen die zich liet fotograferen in de zetels van het Congres leek zo afkomstig uit een tv-fantasieshow. Maar deze bizarre actie wist het fascistische stempel van de operatie niet uit.
Alle mafkezen die meededen aan de bezetting maken deel uit van de een of andere groep van racistische milities. Zij zijn actief in fanatieke sektes (QAnon Shaman) of zij tonen een band met het lid van het Congres dat haar mandaat won met het symbool van het machinegeweer (Marjorie Taylor Greene). De politie die de deuren van het Congres openden zijn lid van deze uiterst rechtse groepen.
De aanval op het Capitool was niet de antithese van de Noord-Amerikaanse realiteit die Biden voor ogen heeft. De bestorming drukt de pijnlijke toestand van het politieke systeem uit en vormt een aanvulling op alle anomalieën die tijdens de verkiezingen aan het licht kwamen. De inbraak van gewapende fascisten in het Congres is niet vreemd aan het antidemocratische verkiezingssysteem dat de heersende plutocratie heeft gecreëerd.
De politieke gevolgen van deze episode zijn niet te schatten. Zij tasten op directe wijze de imperialistische interventies aan.
Op korte termijn profileren zich twee tegengestelde scenario’s voor de neergang of de wederopstanding van Trump. De verdedigers van het eerste scenario benadrukken dat het avontuur van de poging tot staatsgreep de reeds ingezette teloorgang van de magnaat blootlegt, als gevolg van de pandemie en zijn verkiezingsnederlaag.
Maar een hele bibliotheek van andere analisten oordeelt dat de bestorming de stevige politieke inbraak van het Trumpisme niet zal veranderen (Vandepitte, 2021; Farber, 2021; Post, 2020). De miljonair kan rekenen op een sociale basis die bestaat uit 47% van de kiezers en die de republikeinse partij aan zijn leiderschap onderwierp. Vele wetgevers hebben zijn fabeltje over kiesfraude herhaald, met de krankzinnige toevoeging dat die door een spookachtige linkse groep georkestreerd werd (de zogenaamde Antifas).
De twee opties van de val of het voortbestaan van het Trumpisme hangen niet alleen af van de houding van de elites en de hergroeperingen binnen de Republikeinse rangen. Zij hangen ook af van de reactie van de jongeren, de uitgeslotenen, de onzekere Afro-Amerikanen, feministen en latino’s, die voor de verkiezingsmaanden de straten bezetten met enorme manifestaties. Als deze stemmen zich opnieuw laten horen – en de democratisering van het kiessysteem blijven eisen – zal de toekomst van de magnaat zich in een ander scenario ontwikkelen.
Continuïteiten en vraagtekens
Het vertrek van Trump zal de toon van de imperialistische retoriek verzwakken, maar niet de intensiteit van de Noord-Amerikaanse agressies. Met een groter gebruik van diplomatie en hypocrisie deelt Biden in de grond het staatsbeleid van zijn voorganger.
De twee partijen van het establishment hebben elkaar afgewisseld in het leiden van structuren die de militaire preëminentie van de belangrijkste grootmacht ondersteunen. De bewijzen van deze gedeelde oorlogszucht zijn ontelbaar. De Democraten zijn niet alleen de grote oorlogen in Korea en Vietnam begonnen. Zowel Clinton als Obama keurden meer buitenlandse tussenkomsten toe dan Trump en in 2002 steunde Biden zelf de inval in Irak, hield hij toezicht op de interventie in Libië en ondersteunde hij de staatsgreep in Honduras (Luzzani, 2020).
De plutocratie die het politieke systeem leidt verzekert zijn continuïteit dank zij de torenhoge verkiezingscampagne uitgaven gefinancierd door de grote bedrijven (10,8 miljard dollar in 2020). De controle over het systeem door de 50 rijkste Noord-Amerikanen – wiens rijkdom gelijk is aan die van de helft van de inwoners van het land – is gegarandeerd. Op deze sokkel worden de imperiale strategieën bepaald die de VS gebruikt om lessen over democratie te geven aan de rest van de wereld.
Biden maakt zich klaar om het traditionele buitenlandbeleid, aangetast door de uitbarstingen van zijn voorganger, te hervatten. Zowel op buitenlands als op binnenlands gebied belooft hij een terugkeer naar de “normaliteit”. De media gaan mee in die make-up.
De nieuwe bewoner van het Witte Huis ondersteunt het neoliberalisme met enkele progressieve accenten op de agenda van de minderheden, het feminisme en de klimaatsveranderingen. Hij zal ditzelfde mengsel toepassen op buitenlands gebied, door de fundamentele trekken van het imperium te versieren met meer vriendelijke retoriek.
De crisis van de globalisatie duurt verder en de preken van Trump tegen de handelsvijanden hebben zich geworteld in het kiespubliek. Er bestaat een sterke stroom van vijandigheid tegen het traditionele globalisme van de elites van beide kusten.
Biden zal een nieuwe steunpilaar moeten uitvinden voor zijn buitenlands programma gebaseerd op een ander soort evenwicht tussen Amerikanisten en globalisten. Op dezelfde manier als Trump afstand nam van het interventionisme van Bush, zal Biden een soort cocktail moeten uitproberen die verder verwijderd is van de traditionele democratische opstelling.
Zijn eerste stappen wijzen op een herstel van de traditionele relaties met de bondgenoten van de NAVO. Hij zal proberen de wonden te helen die zijn voorganger veroorzaakte, door projecten te hernemen die de klimaatsveranderingen bestrijden (Akkoord van Parijs). Hij zal trachten de elektrische sector “koolstofvrij te maken” door middel van stimuleringsmaatregelen aan hernieuwbare energiebronnen en aan de elektrische auto-industrie. Maar deze initiatieven lossen het grote probleem van de strategie tegenover China niet op.
Op dat gebied zijn er talrijke aanwijzingen van continuïteit. Biden zal de druk verhogen om een NAVO van de Stille en Indische Oceaan op te richten (Dohert, 2020). Australië heeft reeds beslist deel te nemen aan maritieme oefeningen met Japan en zich om te vormen tot het grote regionale vliegdekschip van het Pentagon. Op zijn beurt werd Taiwan voorzien van een volledig nieuw arsenaal aan luchtwapens en India geeft signalen van goedkeuring van de intimidaties in de Chinese Zee.
De nieuwe president zal proberen Europa te doen deelnemen aan deze campagne. Hij staat klaar om de wonden, door Trump aangebracht, te helen, door te profiteren van het nieuwe klimaat van vijandigheid tegenover China die bij de elites van het oude continent opduiken. De Europese Unie heeft de Oosterse Reus aangeduid als een “strategische concurrent” en de regeringen van Duitsland, Frankrijk en Engeland onderhandelen over het veto tegen Huawei in zijn 5G netwerken. Macron heeft zelfs zopas een Franse vertegenwoordiger benoemd binnen het oorlogskwartet dat het Pentagon vormde in Azië (Quad).
Biden zal moeten kiezen tussen het terugtrekken van troepen verdedigd door Trump en het interventionisme dat Obama en Clinton verkozen. Een andere zware beslissing ligt tussen het kiezen voor hybride oorlogen of de herbewapening voor grote conflicten. Maar waarvoor hij ook kiest, het gaat steeds om het herstel van het Noord-Amerikaanse imperium.
Opstoppingen in de ideologie
Het is waarschijnlijk dat Biden de vlag van de mensenrechten terug zal opnemen als rechtvaardiging van zijn imperialistisch beleid. Deze dekmantel werd traditioneel gebruikt om interventies te vermommen.
De druk op China die Biden voor ogen heeft, zal zeker een allusie op het gebrek aan democratie bevatten. In dit geval zal hij veroordelingen uitspreken over dezelfde misdrijven die ook plaatsvinden in de landen die bondgenoten zijn Washington. Wat verzwegen wordt over Saudi-Arabië, Colombia en Israël zal het eerste zijn wat verweten wordt aan Beijing.
Het zal niet gemakkelijk zijn China op de lijst te plaatsen van landen die bestuurd worden door een tirannie. ‘Mensenrechtenimperialisme’ wordt gewoonlijk gebruikt als instrument om kleine (of middelgrote) naties te bevoogden. In deze gevallen worden de mankementen van een “gefaalde staat” uitvergroot en de daarop volgende nood aan humanitaire hulp naar voren gebracht. Dat was de dekmantel voor de interventies in Somalië, Haïti, Irak, Afghanistan en Libië.
Als Biden probeert het verouderde liberale script van de humanitaire interventie terug op te pikken, zal hij het verlies aan geloofwaardigheid vergroten waaronder de VS nu reeds lijden. De officiële redevoeringen over mensenrechten zijn versleten. Zij waren de grote vlag van de Tweede Wereldoorlog en zij hebben aan consistentie verloren tijdens het McCarthyisme. Zij verschenen opnieuw na de implosie van de Sovjet-Unie, maar zijn terug in diskrediet geraakt na de wreedheden van Bush en de medeplichtigheid van Obama.
De imperialistische ideologie van de VS botst op dezelfde moeilijkheden als de isolationistische wereldvisie. Beiden verheerlijken de waarden van het kapitalisme, bevorderen het individualisme, idealiseren de concurrentie, verheerlijken de winsten, mystificeren het risico, loven de verrijking en rechtvaardigen de ongelijkheid.
Deze principes consolideerden de naoorlogse hegemonie van de VS en konden wat langer overleven onder het neoliberalisme. Maar ze kunnen nu niet meer steunen op het economische primaat van Noord-Amerika en ze zijn omgevormd tot idealen van andere kapitalistische klassen in de wereld. De Noord-Amerikaanse mythes zijn niet meer zo prominent als in het verleden (Boron, 2019).
In de tweede helft van de 20e eeuw vulde het Noord-Amerikaanse imperialisme zijn methode van dwang aan met een ideologie die een prominente plaats kreeg in de taal en de cultuur. Deze invloed bestaat nog, maar met modaliteiten die autonoom geworden zijn ten opzichte van de Noord-Amerikaanse matrix. De pogingen van het imperialistisch herstel moeten opboksen tegen dit feit.
Deze vertaling werd verzorgd door Roos De Witte. Claudio Katz is hoogleraar economie aan de Universiteit van Buenos Aires, evenals onderzoeker bij CONICET (Nationale Raad voor Wetenschap en Technologie van Argentinië) en lid van Economists of the Left. Deze vertaling omvat een gedeelte van het artikel La recuperación imperial fallida de EE.UU van Claudio Katz dat oorspronkelijk verscheen in rebelion.org op 3 februari 2021. De geïnteresseerde lezer kan informatie vinden over de bronnen en referenties in het oorspronkelijke artikel. Deze vertaling is overgenomen van De Wereld Morgen.
- Uitgelichte afbeelding: Door US Air Force / Ministerie van Defensie – bron: Ministerie van Defensie., CC0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=35205536
- Club voor militairen op Diego Garcia, speciaal ontruimd voor VS-bezetting: By Serendigity from Maleny, Australia – O ClubUploaded by Armbrust, CC BY-SA 2.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=19785435
