“Nous sommes tous des juifs allemands”, een leuze die nauw verbonden is aan mei 1968, en die niet wordt uitgemolken in de voorgeprakte herinnering. Het gaat over Daniel Cohn-Bendit, die blijkbaar denigrerend besproken was in bepaalde bladen in Frankrijk? Het was toen en het is nog steeds een andere Juif allemand die als inspiratie voor de oproerige studenten werd aangezien. Maar Rudy Kousbroek, die voor het Algemeen Handelsblad verslag gaf van de evenementen, kreeg te horen dat die studenten Herbert Marcuse niet kenden. Ze hadden wel allemaal Sartre gelezen.
Ik vind het best dat de Frankfurter Schule in Nederland (weer) tot leven komt. Het is maar de vraag of zij ooit eerder geleefd heeft, tenzij we – wat wel klopt natuurlijk – Habermas meetellen. De eendimensionale mens is eerst uitgegeven door de Werkgroep 2000, die ook Spanningsveld Afrika, trefpunt Biafra heeft uitgegeven. Meer van de Werkgroep zou ik zo uit mijn hoofd niet weten. De vertaling van het boek van Marcuse werd onvoldoende geacht zodat er een nieuwe vertaling uit is. Laat ik dan ook maar even zeggen dat Adorno en Horkheimer overtuigde zionisten waren, dat scheelt allicht wat modieuze studenten (weer eens wat anders en tegelijk hetzelfde als “Marcuse CIA-agent” van de maoïsten – hij had inderdaad voor de geheime dienst van de VS gewerkt na de Tweede Wereldoorlog in het kader van denazificatie).
Ultrarechts is – ik zeg het niet voor de eerste keer – erg goed in het net doen alsof de Frankfurter Schule zo invloedrijk is geweest aan de universiteiten die daardoor tot marxistisch-leninistische kaderscholen zijn gemaakt. De meeste betrokkenen bij de Schule waren van joodse achtergrond en lid van de communistische partij. Dat laatste vooral teleurgesteld, uiteraard. Marcuse heeft in Soviet marxism al grondig afgerekend met hoe de officiële communisten omgaan met de erfenis van Marx.
Maar het is goed om enkele onbedoeld gramsciaanse termen te “vertalen”. De Grote Weigering is de Revolutie, de grote kladderadatsj die niet individueel kan worden uitgevoerd – althans niet ter verandering van de maatschappelijke verhoudingen. En Kritische Theorie kan men interpreteren als marxisme in ruime zin. Ik kan uit eigen ervaring zeggen dat ik daar mede mijn best voor gedaan heb. Misschien nog wel, wie weet.
*
Mijn eerste lezing in academisch verband vond plaats aan de universiteit van Haifa.Kom maar op, antizionisten. Op een congres bezoek je allerlei lezingen van anderen en zo kwam ik terecht bij twee Israëli’s die werkten aan de Kritische Theorie. Een van hen is het land ontvlucht. De ander is gebleven en aan een nare ziekte overleden. Zijn herinnering zij tot zegen.
Laatstgenoemde werkte mee aan het uitzoeken van de nagelaten papieren van Herbert Marcuse. Ik vraag mij af hoeveel en wat hiervan inmiddels is uitgegeven. Hij vertelde mij dat Marcuse dacht dat de dood overwonnen kon worden – hij schrijft ook ergens dat sterven een historische categorie is. Het gaat dan om de fysieke dood, niet het blijven van gedachten, zoals gemakkelijker te beschouwen zou zijn.
De Grote Weigering lijkt mij het afwijzen van de doodscultus van het kapitaal dat al dan niet gesluierd is in religiositeit, – dag Iran, dag VS -, daar hebben we genoeg werk aan.
– Uitgelichte afbeelding: By Copyright holder: Marcuse family, represented by Harold Marcuse – http://www.marcuse.org/herbert/booksabout.htm, CC BY-SA 3.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=233434
