Hadden de Oekraïners het Russische leger al Kumbaya zingend en met een kopje thee moeten ontvangen, om de vrede te bewerkstelligen? Erger: de festivalbezoekers in Israël die op 7 oktober 2023 werden overvallen en afgeslacht waren wel zoiets als Kumbaya aan het zingen, en thee zal er ook geweest zijn. Het Oekraïense leger heeft het Russische landleger wel ongeveer op een loopgravenpunt vastgezet, maar ten koste van veel eigen soldaten en een flink deel van de burgerbevolking. Het Israëlische leger vervult de wens van het gespuis dat Gaza beheerst om zoveel mogelijk martelaren te verzamelen met graagte.
Pacifisme is een luxehouding, zoals onze auteur Roel van Duijn stelt en ik ben geneigd hem gelijk te geven. Maar dan: wilt u als infanterist klaarstaan om medemensen dood te schieten (of te steken, zoals voorgeschreven bij oefeningen)? Het antwoord, mijn vriend, verwaait in de wind. In de luchtmacht zal het makkelijker zijn om niet te weten wie men doodt al documenteert het Israëlische leger welke kopstukken van Hamas geraakt worden – maar men weet dondersgoed dat er (veel) meer mensen “uitgeschakeld” worden bij een bombardement.
Totaalweigeraar Willem de Haan heeft bijna een halve eeuw na zijn weigering een boek Vrede als daad geschreven, een poging op te roepen tot pacifisme in oorlogstijd. Het valt mij op dat de schrijver niet direct thuis is in het doolhof van wat we nu radicaal links zullen noemen. De Bond voor Dienstweigeraars werd onder leninistische vlag een Bond voor Dienstplichtigen want leren schieten was toch wel van belang voor de Revolutie. Daarmee waren de dienstweigeraars in de kou komen te staan. Het was totaalweigeraar Theo Schoen, die meteen na zijn arrestatie in hongerstaking ging, die de Vereniging Dienstweigeraars in de aandacht bracht, 1973. Maar goed, de noodgedwongen oprichting van een nieuwe bond voor dienstweigeraars was een gevolg van de overname van de “witte” BVD (de afkorting was moedwillig dezelfde als die voor de Binnenlandse Veilheidsdienst) door leninisten.
Het a-woord is ook niet zo besteed aan De Haan. Van Domela Nieuwenhuis en De Ligt kan men beter niet steeds vermelden dat zij dominee waren. Zeker, zij waren het oorspronkelijk, maar zij hingen de toga aan de wilgen toen de Kerk niet meegaf op de punten van arbeidersstrijd en oorlogsvoorbereiding. En Felix Ortt had zijn adellijke titel al opgegeven voor hij (christen-)anarchist werd. Waarom dit drietal niet duidelijk als anarchist vermeld wordt blijft ongewis.
Willem de Haan heeft gevangenisstraf uitgezeten vanwege zijn totaalweigering en merkte na zijn detentie dat de totaalweigerclub Onkruit van karakter veranderd was. Pijnlijk en herkenbaar. Er is een opmerkelijk raakpunt tussen hem en mij (mij althans als werkend bij Het Fort van Sjakoo): hij werd voor de Echte BVD geschaduwd door Lex Hester, junk, dealer en prediker van Gewapende Strijd – wat in het algemeen een aanwijzing is voor uitzendwerk namens de Dienst. Het heeft ook iets geruststellends: de dienst had niemand verder die libertaire initiatieven kon volgen. Of missen we door de in het oog lopende Hester onopvallende pottekijkers? De Haan meldt dat Hester vorig jaar is overleden.
Vrede als daad is de titel van een standaardwerk van Bart de Ligt over de vredesbeweging. Het overnemen van die titel mogen we als eerbetoon zien. Wel jammer dat de schrijver geen wereldschokkende ideeën heeft hoe het verder moet in tijden van oorlogsdreiging – oorlog waarvoor? Maar daarover zullen we vooralsnog niet uitgepraat zijn. Vooralsnog heeft het totaalweigeren in Nederland zijn geschiedschrijving, en dat is belangrijk..
– Willem de Haan, Vrede als daad – een pleidooi voor vrede in tijden van oorlog. [Leiden:] Bot Uitgevers, 2025. 259p., €23,99.
