De avondklok blaft, de pandemie trekt verder

Wat een schertsvertoning rond die bespottelijke avondklok. Steggelen over een heel of half uurtje korter of langer. Steggelen rond wie er wel onder valt en wie niet. Zowel de voorstanders als de tegenstanders ervan laten ermee zien dan ze die avondklok niet serieus nemen, en het virus – waartegen die avondklok gericht geacht wordt te zijn – eigenlijk evenmin. Nu is die avondklok als pandemie-bestrijding ook niet serieus te nemen. Maar als je er in gelooft, laat je die avondklok toch niet zo uithollen? En als je er niet in gelooft, laat je je toch niet omkopen met een half uurtje eraf? Maar terwijl dat avondklokje dreigend maar ongeloofwaardig blaft, trekt de pandemie meedogenloos verder.

Avondklokje

Eerst even dat avondklokje zelf. Die zie ik niet als serieuze maatregel tegen virusverspreiding. Ik hoor nog steeds geen enkel argument waarom ik tegen mijn principiële bezwaar – het is een repressieve beperking van de bewegingsvrijheid – heen zou moeten stappen. Ik lees dat het verspreidingsgetal R er een beetje door zou worden verlaagd. Maar niemand vertelt hoe dat dan echt werkt. Is het voornamelijk psychologie? ‘O, er is een avondklok, nu zijn we extra voorzichtig’? Repressie, alleen om een boodschap over te brengen? Is er dan geen betere manier om mensen op het gevaar te wijzen dat ze lopen en in de hand werken door achteloos elkaars nabijheid te zoeken?

Worden er echt ontmoetingen, en daardoor ook besmettingen, mee voorkomen? Worden er niet veeleer ontmoetingen mee verschoven naar overdag? Of verlengd tot in de late uurtjes, waarna overnachting of een vroege ochtendwandeling volgt? En leidt zoiets juist niet tot langduriger en daarmee riskanter samenzijn? Zullen mensen wier gedrag echt riskant is – met feestjes en al te zorgeloze ontmoetingen van grotere groepen en to hell with the consequences – er niet juist extra vindingrijk door worden, en toch wel hun vaak inderdaad onverantwoordelijke ding doen? En helpt het echt als een supermarkt niet meer tot tien uur open is maar een uur eerder dicht gaat? Dezelfde aantallen mensen doen er dan hun boodschappen, maar in een kortere periode en dus dichter op elkaar. Beperkt dat het besmettingsgevaar?

Is er trouwens harde informatie over de werking van zo’n avondklok? Lastige materie is het, er is feitelijk amper onderbouwing. ‘Groot probleem is dat het effect van afzonderlijke maatregelen lastig te meten is. In andere landen zoals Frankrijk, het Verenigd Koninkrijk en België – is eerder al een avondklok ingesteld, maar altijd in combinatie met andere maatregelen. Als de besmettingen vervolgens omlaag gaan is eigenlijk niet uit elkaar te trekken hoeveel elke losse maatregel heeft bijgedragen.’(1) Jaap van Dissel – helaas nog steeds niet gewisseld – verwees naar een onderzoek waaruit zou blijken dat ‘het terugbrengen van reisbewegingen’ effect heeft en ‘het R-getal gemiddeld met 0,8 tot 0,13’ omlaag duwt. Maar terugbrengen van reisbewegingen is meer dan alleen die avondklok.(2)

Inderdaad. Je kunt bijvoorbeeld de redenen om te reizen stilleggen, dan reizen mensen minder. Ik noem maar iets: als kinderen niet naar school hoeven, en de ouders niet naar fabriek of kantoor, dan wordt er minder gereisd en dalen ongetwijfeld de besmettingen. Maar dat regel je dus niet met een avondklok. Dat regel je met stakingsactie om werkplekken en scholen dicht te krijgen of daar echte veiligheid af te dwingen. Daar hebben we gelukkig geen repressieve staatsmacht voor nodig – als we onszelf weten te organiseren.

Dus nee, er is weinig reden om van zo’n avondklok veel effect te verwachten. Waarom komt de regering er dan toch mee? Het ziet er uit als machtsvertoon en stoerdoenerij: kijk ons eens tot het uiterste gaan in de Strijd tegen het Virus! Maar dat is dus vooral spektakel, effectbejag. En het onttrekt belangrijke dingen aan het oog. Belangrijke dingen zoals het feit dat er nog steeds heel veel kinderen naar school gaan. De categorie ‘kwetsbare kinderen’ (die daarom naar school mogen) wordt hiertoe eindeloos opgerekt, net als de categorie ‘cruciale beroepen’ (van mensen die met dat excuus hun kinderen naar school mogen brengen).

Zo is er in Dordrecht de basisschool Ikra. Daar komen kinderen gewoon naar school. ‘Basisscholen moeten opvang bieden aan kwetsbare leerlingen en kinderen van ouders met een vitaal beroep. Hoe ze dat doen, mogen de scholen zelf weten. En dus komen de achtstegroepers van Ikra al sinds begin deze maand naar school’ En zij niet alleen, ook de andere leerlingen, al komen zij ‘maar’ een paar dagen in de week. Ja, een protocol schrijft afstand houden en veel handen wassen voor.(3) Kinderen in relatief afgesloten ruimtes relatief lang in elkaars gezelschap, het is vragen om moeilijkheden in deze pandemische tijden.

Scholen blijven zo potentiële besmettingsoorden, terwijl mensen die toch al vooral thuis zitten, hun avondwandelingetje moeten skippen en dat ene bezoekje in de week van de avond naar de middag moeten verschuiven. Ook het feit dat thuiswerken nog steeds veel te vaak door de bazen op het werk wordt tegengewerkt – waardoor arbeiders zich aan risico van besmetting moeten blootstellen – krijgt veel te weinig aandacht. Want er komt nu een Avondklok! Dat zal het virus leren!

Criminele nalatigheid, misdadige obstructie

Onthutsend is ook het beleidskader waarin voorstanders die avondklok bepleiten. Die blijkt dan helemaal niet bedoeld om het virus permanent te helpen verdrijven. Lees en huiver! ‘Het kabinet wil hiermee met een breed pakket van maatregelen komen, zodat op 9 februari als eerste de basisscholen weer open kunnen. Om dat mogelijk te maken moeten de besmettingscijfers op die datum zo laag mogelijk zijn.’(4) Zo vat de NOS de redenering van Rutte’s regeerders samen. Van dat pakket is de avondklok dus een onderdeel.

Doel is hier dus uiteindelijk niet de verlaging van de besmettingscijfers. Dat is slechts een tussenstation, een middel. Doel is: de kinderen weer naar school! Terwijl zelfs in het OMT intussen het kwartje is gevallen dat scholen besmettingsplekken zijn. De cijfers moeten omlaag, zodat ze straks op en vanuit die scholen weer omhoog kunnen, met een nieuwe, sneller verspreidende mutatie in opmars. Dat is geen bestrijding van de tweede golf. Dat is het faciliteren van een derde. Zelfs als een avondklok besmettingscijfers zou drukken, dan wordt die dus gebruikt om de besmettingscijfers later weer omhoog te kunnen laten gaan, vanaf een ‘veilig’ laag niveau. En zo begint de hele ellende die we in september zagen aankomen, weer van voren af aan. Dit is geen pandemiebestrijding. Dit is pandemieverlenging.

Al net zo onthutsend geluid hoor je van een zwabberende en tijdelijke tegenstander, Diederik Gommers. Die vond het een zwaar middel. Inmiddels heeft hij nieuwe cijfers gezien, en nu vindt hij het toch wel nodig.(5) Toen hij nog tegen was, redeneerde hij als volgt. ‘Hij denkt dat als we de huidige maatregelen doorzetten, zonder avondklok dus, de golf besmettingen net zo hoog wordt als de tweede golf. “Dat is nog steeds immens, maar dat kunnen we aan”, zei Gommers bij Jinek.’(6) ‘We”, dat is blijkbaar de IC’s en degenen die daar verantwoordelijkheid dragen, waaronder hijzelf. Schokkend is het, voor wie tenminste nog niet helemaal is afgestompt en bereid is op te letten. Gommers ziet een derde golf als onvermijdelijk, en ziet daar geen reden voor extra maatregelen in, want ‘we kunnen het aan’. Dat een derde golf weer wekenlang dagelijks tussen de vijftig en honderdvijftig doden betekent, dat een derde golf weer duizenden ernstig zieke mensen en vele honderden patiënten op de ICs impliceert… het is voor Gommers geen onoverkomelijk bezwaar.

Gommers betoont zich hier een tegenstander, niet zozeer van die avondklok maar van elk serieus beleid om het virus echt uit te bannen. Hij neemt ziekte en dood op de koop toe, zolang de zorgcapaciteit het maar houdt. Zelden werd duidelijker geïllustreerd waar zorggestuurd beleid op neerkomt: in ieder geval niet op het voorkomen van menselijk leed. Dat is niet veranderd nu hij alsnog voorstander van de avondklok is geworden. Hij is eenvoudig tot de conclusie gekomen dat zijn inschatting – ‘dat kunnen we aan’, die derde golf – niet klopt. ‘Vanochtend kreeg hij nieuwe cijfers voorgeschoteld, en “deze zien er beduidend minder goed uit”’(7) Aan zijn berusting in de komst van die golf is niets veranderd.

Van dit type experts is niets te verwachten, niet omdat hun kennis niet klopt maar omdat ze hun prioriteiten niet op orde hebben. Dat geldt ook voor de politici. Voor hen is de pandemie in de allereerste plaats een managementsprobleem. Hoe zorgen we dat de zorg het aan blijft kunnen? hoe houden we de economie draaiende? En van daaruit: hoe krijgen we de kinderen zo snel mogelijk weer naar school? Nu kan dat eventjes niet: zeer hoge besmettingscijfers zorgen voor een overbelaste zorg. Besmettingscijfers omlaag, dan kan het wel weer. Dat is de aanpak.

Dat daarmee de pandemie met ups en downs blijft voortduren, tenminste totdat vrijwel iedereen gevaccineerd is, nemen ze op de koop toe, als ze al zo ver door denken. En dan maar hopen dat er tegen die tijd geen mutaties rondgaan waartegen het vaccin niet goed werkt. De komst van zulke mutaties is een kwestie van tijd, zolang het virus ruimte houdt en wijd en zijd verspreiding vindt.

De aanpak is met vier woorden samen te vatten: criminele nalatigheid, misdadige obstructie. Zo min mogelijk doen om het virus echt te verdrijven uit de maatschappij. Zo veel mogelijk doen om tegen te gaan dat mensen dat zelf beginnen te doen en gezamenlijk hun verantwoordelijkheid nemen, scholen en bedrijven dichtgooien of onder toezicht van het personeel de veiligheid er op orde brengen. Dat avondklokje verandert daaraan niets.

Tegen deze achtergrond maakt het amper uit of politicus X voor de avondklok is en politicus Y er tegen, zolang ze dit mensenverslindende beleidsmodel blijven accepteren. Tegen die achtergrond maakt het ook weinig uit of we de avondklok nu accepteren of niet, zolang we dat beleidsmodel blijven slikken. Afwijzing van dat beleidsmodel is nodig. Afwijzing van de avondklok is principieel terecht en juist. Laten we beide afwijzingen combineren met een aanpak die het virus bloedserieus neemt en de strijd ertegen onverzettelijk doorvoert. En laten we dat vooral zelf en samen doen.

Noten:

1 Joram Belle, ‘Het OMT denkt dat een avondklok veel effect heeft. Waar is dat op gebaseerd?’ NOS, 20 januari 2021

2 Zie noot 1