Afshin Elian, Jason W., en de zegeningen van de westerse wijsbegeerte

Bijgaand artikel werd overgenomen met toestemming van de auteur, voormalig Krapuul redacteur Bart Voorzanger, en verscheen eerder op zijn eigen site.

Volgens Afshin Elian (NRC, 6 november 2010) moeten we jihadische moslims deradicaliseren met de kritische zin van de westerse wijsbegeerte – niet met bommen en granaten of de mildheid van een gematigde islam. Die afzwering van geweld is mooi, de rest van het verhaal rammelt aan alle kanten.

zondag, 7 november 2010

Elian geeft twee voorbeelden die zijn stelling naar zijn idee steunen. In de jaren negentig maakten veel Iraanse studenten kennis met westerse filosofen als Popper, Kant, Nietzsche, Weber, etc. Dat zou uiteindelijk hebben geleid tot de groene revolutie. Die revolutie is gesmoord, maar hij heeft hoop gegeven en hoop doet leven. Dát het Iraanse volk die hoop te danken heeft aan universitair onderwijs over onze filosofen, verzint Elian niet zelf. Verklaringen met die strekking zijn afgelegd door voor het gerecht gebrachte Iraanse intellectuelen.

Nu geeft Elian zelf aan dat het hier om showprocessen ging en dat de verklaringen waren afgedwongen, maar gek genoeg ziet hij daarin geen reden het verband tussen filosofie-onderwijs en groene revolutie kritisch – westers-filosofisch-kritisch – te bezien. Kennelijk gaat Elian ervan uit dat de groene revolutionairen vóór hun kennismaking met onze verlichte filosofen radicale islamisten waren, dat immers is de crux van zijn betoog. Alsof elke niet-westers-filosofisch bijgeschoolde Iraniër een trouwe discipel van Khomeini is – zou het echt?

Elians tweede voorbeeld is Jason W. die onlangs in een open brief zijn islamistische overtuiging herriep en later voor de rechter uitlegde dat hij daartoe gekomen was dankzij een Open-Universiteitstudie geschiedenis, kunst en filosofie die hij in de gevangenis volgde en waarbij vooral de kritische geest van Plato grote indruk op hem maakte. Hij verklaarde: ‘Ik heb een test voor mezelf ontworpen. Als het woord van God de absolute waarheid is, is dat niet aan een bepaald tijdperk gebonden. De Koran is het woord van Allah. Als daar ook maar één foutje in staat – en de wetenschap heeft aangetoond dat dat zo is – is dat genoeg om de islam in één keer te weerleggen.’

Hoe je uit zo’n OU-cursus kunt leren dat de wetenschap foutjes in de Koran aantoonde, is me een raadsel. Voor het aantonen van wetenschappelijk aantoonbare foutjes in de Koran zou je allereerst moeten weten welke uitspraken als letterlijk te nemen beschrijving van feiten zijn bedoeld, en welke feiten daar dan beschreven worden. Zonder direct overleg met de auteur kom je daar niet achter. De Koran is een dichtwerk vol beeldspraak, geschreven in een Arabisch dat al anderhalf millennium door geen mens meer gesproken wordt. Verder dan steeds weer nieuwe, altijd weer voorlopige interpretaties kom je bij zo’n tekst nooit, en zo’n interpretatie komt altijd voor rekening van de interpreteerder. Jason W.’s verhaal is het spiegelbeeld van de verhalen van zijn voormalige geestverwanten die uit de Koran allerlei ‘feiten’ opdoken die de wetenschap pas zeer onlangs (her)ontdekte – zie een eindeloze reeks websites over de wetenschappelijke superioriteit van de Koran. Misschien moet Jason W. nog maar even rustig doorstuderen.

Echt overtuigend zijn Elians voorbeelden niet. Maar al waren ze dat wel, dan nog zou in de praktijk alleen zijn gebleken dat westerse filosofie radicale islamisten kán leiden tot een kritische twijfel aan eigen stelligheden, en bepaald niet dat die twijfel alleen zo kan worden gezaaid. Over bommen en granaten kunnen worden kort zijn: daar kun je alleen gedachten mee bestrijden als je er alle denkers van die gedachten mee doodt. ’t Is vertoond. Geen kathaar meer te bekennen. Maar die zijn uitgeroeid door een godsdienst die de radicale islam qua intolerantie glansrijk in de schaduw stelde. Die kant moesten we maar niet op. (Voor de zekerheid: ‘die kant’ is óns verleden.)

Wat Elian vergeet is de mogelijkheid dat de radicale islam waar hij begrijpelijkerwijs zo tegen is, zijn opkomst dankt aan op zich gerechtvaardigde grieven die voortkomen uit politiek en economisch onrecht. Het islamisme kwam op in dictaturen waar de heersende macht door westerse mogendheden in het zadel werd en wordt gehouden omdat die ónze economische privileges helpt beschermen, in landen die lange tijd door westerse mogendheden als wingewesten zijn uitgebuit, en het werd mede geïnspireerd door woede over onrecht, bijvoorbeeld in Palestina, dat met een overmaat aan westerse steun in stand wordt gehouden. Als we daar eens iets aan deden? Als we werkelijk willen dat de moslimmassa’s in Noord-Afrika, het Midden-Oosten en Zuid-Azië door westerse filosofie tot mildere gedachten worden bewogen, dan helpt het wellicht als we zorgen dat ‘westers’ daar eerst eens zijn, al te begrijpelijke, wrange bijklank verliest.

En los daarvan, die radicale, gewelddadige islam, die zelfs nu nog maar door een verwaarloosbaar klein gedeelte van de mondiale moslimbevolking gesteund wordt, steekt behoorlijk schril af bij een islamitische cultuur die eeuwenlang een stuk verlichter was dan bijvoorbeeld de Europese, toen nog on-joods christelijke, waar iedereen die niet het ene ware geloof aanhing behoorlijk barbaars vervolgd werd. Terwijl christelijk Europa katharen verbrandde, bijvoorbeeld, predikte Jalal ad-Din Mohamed Roemi in het nu Turkse Konya een verdraagzaamheid en een besef van geestverwantschap tussen godsdiensten waar onze eigen PKN nog altijd niet aan toe is, en die sindsdien grote groepen moslims én niet-moslims is blijven inspireren. De islam heeft zelf genoeg vreedzame gematigdheid in huis om zijn geestdrijvende en gewelddadige mini-minderheid tot humanere gedachten te brengen. Alleen, die gematigdheid is geen partij voor westers ideologisch, economisch, politiek, en militair geweld.

Elke door ons gedode Afghaan, elke door ons gedode Irakees, elke met onze steun en stilzwijgende instemming gedode Palestijn is een dolk in de rug van een vorm van islam waarvan Elian en de zijnen het bestaan ontkennen. Nog even en ze krijgen gelijk. Of mis ik iets en gaat het daar juist om?

Nee, daar gaat het niet om. Aan het eind van Elians verhaal komt de aap uit de mouw:

Ik wil hier niet al te hard mijn gelijk halen, maar Job Cohen wilde met behulp van de islam (de religie) de integratie bevorderen. Wie heeft hier Jason geholpen om te genezen van zijn geestelijke radicaliteit? Niet de islam, ook niet een softe versie van de islam. De waarheid, liefde voor de waarheid dankzij de westerse filosofie. Voor de westerse liefde voor de waarheid worden mensen zoals Ayaan Hirsi Ali en ik bedreigd en verguisd.

Het gaat om het gelijk van Ayaan Hirsi Ali en Elian en het ongelijk van Job Cohen. Domme Job die mensen met z’n thee van hun filosofiestudie afhield. Knappe Hirsi Ali, die dapper streed voor de westerse wijsbegeerte door Afrikaanse barbaarsheden als de besnijdenis van meisjes toe te schrijven aan een islam die daar vrijwel universeel tegen is, door van ideologie naar ideologie te fladderen als dat haar carrière diende, en door moslims te kwetsen om het kwetsen door een boek dat hen lief is nodeloos door het slijk te halen, en hun zevende-eeuwse profeet te beschimpen wegens een overtreding van een twintigste-eeuwse norm waarvan het maar zeer de vraag is of hij die werkelijk beging (zie Shanavas (2001)).

Zou het iets wezen als Elian eens een OU-cursusje deed?