Tijdens zijn inauguratieceremonie, waar Elon Musk de Hitlergroet bracht, bevestigde Donald Trump zijn wens om naar Mars te gaan. Hij opende daarmee de weg naar ‘astrofascisme’, legt de Franse onderzoeker Irénée Régnauld uit, in een vraaggesprek met Vincent Lucchese (vraaggesprek te vinden op de site Reporterre, 22 januari 2025).
Irénée Régnauld werkt aan de Technische Universiteit van Compiègne en bespreekt de megalomanie (grootheidswaan) van het nieuwe Amerikaanse politieke bewind, zoals (a) de ambitie om de planeet Mars te veroveren en (b) wat dit ons vertelt over de evolutie van het kapitalisme en het Amerikaanse imperialisme.
Samen met Arnaud Saint-Martin schreef Irénée Régnauld het boek Une histoire de la conquête spatiale, Des fusées nazies aux astrocapitalistes de New Space (2024) (Een geschiedenis van de verovering van de ruimte, van nazi-raketten tot nieuwe ruimte-astrokapitalisten). Daarin maken de auteurs duidelijk hoe dodelijke ideologische vooroordelen staten en miljardairs motiveren. Het boek werd besproken door Vincent Lucchese op de site van Reporterre (zie Ohier).
Het vraaggesprek is een mengeling van zaken in dat boek behandeld en de presentatie van Trump’s intreerede als president van de Verenigde Staten. Hieronder mijn vertaling van het vraaggesprek. [ThH]
Reporterre – Elon Musk onderscheidde zich tijdens zijn inauguratieceremonie met een dubbele Hitlergroet en steunde openlijk extreemrechts. In uw boek benadrukt u de fundamentele bijdrage van de nazi’s aan het ruimte-epos in de jaren 40. Is er een continuïteit of een gemeenschappelijke basis die deze bruggen tussen extreemrechts en astrokapitalisme verklaart?
Irénée Régnauld – Ruimtevaartactiviteiten vinden hun oorsprong in dit specifieke moment tijdens de Tweede Wereldoorlog, toen ze onder het Derde Rijk werden geïndustrialiseerd. De bekendste is Wernher von Braun, die in de naoorlogse periode een centrale rol speelde bij NASA in het Apolloprogramma, nadat hij tijdens de oorlog actief was geweest in het nazisme in Duitsland. Een dimensie die vaak over het hoofd wordt gezien, en toch wordt deze pionierende figuur in het veld vaak bewonderd. In de biografie van Musk uit 2016 staat dat SpaceX zelfs een kamer naar von Braun heeft vernoemd.
Dit maakt Elon Musk niet tot een fascist, en het maakt de activiteiten van astronauten ook niet tot louter echo’s van het nazisme… Maar men kan bij hem echter ook elders elementen vinden die aansluiten op de echo’s, zoals: zijn autoritaire management van Tesla, waarbij hij vakbondsrechten ontkent, de marteling van dieren die hij met Neuralink uitvoert om hersenimplantaten te testen, zijn dreigementen over de mogelijkheid van een staatsgreep in Bolivia om de lithiumvoorziening veilig te stellen… om nog maar te zwijgen van de onteigeningen van indianen in Boca Chica: koloniale en imperialistische logica is onlosmakelijk verbonden met Musk.
Tegenwoordig kunnen we ook spreken van astrokapitalisme en zelfs astrofascisme als we kijken naar de opofferende wending die SpaceX neemt. NASA heeft een veiligheidscultuur ontwikkeld, vooral na de dodelijke ongelukken met haar spaceshuttles. Musk bereidt mensen al jaren voor op het idee dat er doden zullen vallen tijdens de verovering van Mars.Dit idee van zelfopoffering, van ultieme opoffering in dienst van een visie, is een van de codes van het fascisme.
Vraag – In zijn inauguratiespeech noemde Donald Trump het doel om de Verenigde Staten op weg te sturen om ‘de Star-Spangled Banner op de Rode Planeet te planten’. Aangezien de kolonisatie van Mars ook een obsessie is van Elon Musk, die toetrad tot de regering van Trump, hoe analyseert u deze uitspraak dan?
Antwoord – Dit past volledig bij de toon van een toespraak die erop gericht is de symbolische macht van de Verenigde Staten in het MAGA-tijdperk [‘Make America Great Again’, de slogan van de Trumpisten], in een imperialistische dynamiek, nieuw leven in te blazen. Het feit dat hij spreekt over het planten van de Amerikaanse vlag op Mars is symptomatisch: ten tijde van het Apolloprogramma, tijdens de verovering van de Maan in de jaren zestig, was Kennedy genuanceerder. Hij overwoog zelfs om een gezamenlijk project met de USSR op te starten, maar dat kwam niet van de grond.
Hoewel Apollo zeker een nationalistische dimensie had, werd toch de mogelijkheid geopperd om de VN-vlag op de maan te planten, ook al werd uiteindelijk de vlag van de Verenigde Staten geplant. De filosofie van deze reeks was in ieder geval anders, ook al was de overweging gek.
Vraag – Tijdens zijn eerste termijn maakte Donald Trump van het terugbrengen van astronauten naar de maan een belangrijk doel. Vandaag richt hij zijn aandacht op Mars. Is er enige vorm van samenhang in deze belangrijke ruimtevaartaankondigingen?
Antwoord – De twee projecten hebben niets met elkaar te maken, ook al bestaat in het Artemis-programma [dat tot doel heeft om in 2026 opnieuw astronauten op de maan te laten landen] het idee dat terugkeren naar de maan kan dienen als springplank voor verkenning om later naar Mars te gaan. Het maanproject heeft wel een gedateerde, maar tegelijk een geloofwaardige horizon, ook al is de planning vertraagd, zoals vaak het geval is in de ruimtevaart.
Wat Mars betreft, daarvoor is nog geen datum en zal het in ieder geval niet tijdens Trumps ambtstermijn gebeuren. We moeten ook opmerken dat hij degene was die het objectief voor de maan opnieuw lanceerde na het Obama-tijdperk, toen er nog sprake was van een missie om halverwege de jaren 2030 in een baan om Mars te komen.
Om naar Mars te reizen zijn enorme bedragen nodig, namelijk honderden miljarden dollars. De terugkeer naar de maan, die veel minder ingewikkeld is, heeft de afgelopen vijftien jaar al honderd miljard dollar gekost en kent nog steeds enorme uitdagingen.
De Starship-lanceerinrichting die SpaceX, het bedrijf van Elon Musk, heeft ontwikkeld om naar de maan te gaan, is uitgesteld. De maanversie (HLS) is nog niet getest. Het project is erg duur voor de Verenigde Staten, maar Elon Musk heeft het economisch gezien nodig. Ook al was hij waarschijnlijk degene die Donald Trump op het idee van een Mars-missie bracht, het zou me verbazen als dit op korte termijn ten koste zou gaan van het maanproject: Artemis is nog steeds nodig, al was het alleen maar om de technologieën van SpaceX op zijn waarde te schatten.
Vraag – Ook al is het niet erg geloofwaardig, wat zegt de Mars-objectief over de wereldvisie die de Verenigde Staten vandaag de dag uitdragen?
Antwoord – We zitten nog steeds vast in de afgezaagde en vals-historische mythe van het ‘Manifest Destiny’, [blijkbare bestemming] volgens welke de VS de goddelijke missie zou hebben om de beschaving naar het Westen uit te breiden*. Zie hoe Trump ook spreekt van ‘nieuwe horizonten’. Dat is in lijn met de zogenaamde grensideeën die de Amerikaanse historicus Frederick Jackson Turner in de 19e eeuw bedacht en die stellen dat de Verenigde Staten een ‘nieuwe grens’ nodig hebben om neergang te voorkomen. Het is het verhaal van de verovering van het Westen, vertaald naar de verovering van de ruimte. Houd er rekening mee dat dit verhaal niet uniek is voor Republikeinen in de Verenigde Staten.
Vraag – De term ‘manifest destiny’ die u noemt, verwijst naar de calvinistische ideologie en de goddelijke missie die de verovering van het Westen zou zijn geweest. ‘We moeten onze ‘manifeste destinatie’ vervolgen naar de sterren’, verklaarde Donald Trump. Hoe belangrijk is deze religieuze dimensie in het Amerikaanse expansionisme?
Antwoord – Op de achtergrond speelt het idee van het uitbreiden van de beschaving, met economische maar ook religieuze motieven. Het is noodzakelijk om zogenaamd ongerepte gebieden in te nemen en deze te bevolken volgens de boodschap van de Bijbel. Elon Musk, die zelf twaalf kinderen heeft, maakt volledig deel uit van deze verbeelding.
Over het algemeen is de geschiedenis van de ruimte doordrenkt van religieuze verwijzingen. In de Verenigde Staten, maar ook in Europa en Rusland, zijn de protocollen voor de toegang tot raketten zeer geritualiseerd. Orthodoxe priesters zegenen elke missie voordat deze de lucht in gaat. Voor sommige ruimtehistorici is de figuur van de astronaut op zichzelf al een quasi-religieuze figuur.
Vraag – Donald Trump herhaalt ook zijn wens om Groenland te annexeren. De contexten en kwesties zijn ongetwijfeld van een andere aard, maar kunnen we een zekere continuïteit zien in deze wens voor territoriale uitbreiding, van Groenland tot Marsfantasieën?
Antwoord – Dit is specifiek voor het Amerikaanse imperialisme en kapitalisme, dat in zijn ruimtelijke dimensie astrokapitalisme wordt genoemd. Kapitalisme in crisis heeft nieuwe markten en nieuwe afzetmarkten nodig om zijn goederen te verkopen en hulpbronnen aan te boren.
In dit verband wendt hij zich tot wat de Britse econoom David Harvey de ‘ruimtelijke oplossing’ of ‘ruimtelijke fix’ noemt, in het Engels, wat inspeelt op de dubbele betekenis van de term fix, die zowel de oplossing – voor de markten – als de ‘dosis’ – die iemand, die verslaafd is aan een drug, nodig heeft.
Net zoals uitbreiding over land en zee van essentieel belang was om te voldoen aan de groeibehoefte van het kapitalisme, zo is ook ruimtelijke uitbreiding van essentieel belang. Met één fundamenteel verschil: de exploitatie van grondstoffen is daar uiterst speculatief.
Adviesbureaus laten mensen dromen door te beloven dat er oneindig veel grondstoffen in asteroïden te vinden zijn, ter waarde van naar schatting biljoenen dollars. Deze fantasie van oneindige rijkdom stelt ons in staat het huidige paradigma te behouden zonder onze economische keuzes te veranderen. De realiteit is dat de Japanse sonde Hayabusa2 honderden miljoenen dollars heeft gekost om een paar gram asteroïden terug te brengen. Er is geen rendement op de investering.
Vincent Lucchese (vraaggesprek met Irénée Régnauld; te vinden op de Franse site Reporterre, zie hier. Vertaald Thom Holterman.)
* Noot Vertaler. In menig ‘western’ (!) kan men tegenkomen ‘a wagon train heading west’. Een Hollywood filmepos uit 1962 was getiteld ‘How the West Was Won’. De onvolprezen Amerikaanse country-western zanger Frankie Laine (1913-2007) vertolkt die richting in de song ‘City Boy’ (1961). Hij zingt de jongeman toe quasi vanaf de bok van een stagecoach: dat de ‘Stage is going west’, dat hij op de gezamenlijke tocht ‘safe is in het hands of the Lord’ en dat hij zover kan komen als zijn dromen hem brengen. [ThH]
– Eerder verschenen bij Libertaire Orde
– Mars: Door Kevin Gill from Los Angeles, CA, United States – Mars – August 30 2021, CC BY 2.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=114594182
