Een van de workshops bij de ‘volksoploop’ in de Lutkemeerpolder, op 31 augustus, ging over de kwestie van de kosten van de grond in de polder. Door de bouwplannen van de gemeente en de bijbehorende wijziging van het bestemmingsplan is die grondprijs ineens de hemel ingeschoten. Sommige mensen worden daar erg rijk van, de rest heeft het nakijken. Maar wat klopt er van de voortdurende berichten uit het kamp van de voorstanders van het bedrijventerrein-plan dat afgelasting tientallen miljoenen zou kosten?
Met zo’n veertig mensen in de ‘keukentent’ op de bezette Tuinen van Lutkemeer, wordt de geschiedenis van de grond in de Lutkemeer onder de loep genomen. Er is een kaart van de Lutkemeerpolder met de verschillende akkers en percelen. De twee grootste percelen binnen de 42 ha polder waar het bij de bouwplannen om gaat, hebben een bekende geschiedenis. Het gaat om de akkers van biologisch akkerbouwbedrijf De Boterbloem (11 ha) en die van de naburige boer Loogman (8 ha). De kosten daarvan zijn duidelijk geweest. De akkers van de Boterbloem zijn al in de jaren vijftig aan de gemeente verkocht, voor 225.000,- gulden. Dat was de toen gangbare prijs voor landbouwgrond. In ruil – en in de verwachting dat het altijd landbouwgrond zou blijven – heeft de familie Hoogendam (de vader van de huidige boerin Trijntje, die van de boerderij gezet dreigt te worden) de eigen akkers daarna gepacht. Dit gebeurde totdat de gemeente de pachtovereenkomst een paar jaar geleden opzegde, omdat ze de akkers voor het bedrijventerrein wil claimen.
De 8 hectares van Loogman hebben een heel andere geschiedenis. Hij werd namelijk benaderd door een projectontwikkelaar en verkocht ze voor 2,3 miljoen euro aan de projectontwikkelaar, die – zo verklaarde hij in juni voor de rechtbank in Haarlem – wist dat het bestemmingsplan kort daarna veranderd zou worden. De projectontwikkelaar verkocht de grond daarna weer door aan de gemeente voor 8 miljoen. Dit gebeurde allemaal in de jaren 2000. Toen werd het bestemmingsplan veranderd om de plannen voor een bedrijventerrein mogelijk te maken. De grond gaat dan van de bestemming ‘agrarisch’ naar ‘bedrijf’ en de ‘waarde’ van de grond stijgt dan in een klap gemiddeld naar het tienvoudige!
De winst van de projectontwikkelaar is een typisch voorbeeld van wat er gebeurt als landbouwgrond ‘financialiseert’ omdat het bouwgrond wordt, of dat nu voor huizen of bedrijfsterreinen of iets anders is. Er duiken speculanten op, corruptie ligt op de loer en ook een deel van de oorspronkelijke grondbezitters gaat geld ruiken en zien. De transacties van de grond van Loogman is een van de zaken waarvoor VVD-gedeputeerde Hooijmaijers aangeklaagd werd wegens corruptie. Uiteindelijk belandde de politicus meer dan twee jaar achter de tralies. Vreemd genoeg werd laatst (tien jaar na dato) de projectontwikkelaar die Hooijmaijers in deze zaak geld had toegestoken, vrijgesproken. Bij zijn verdediging verklaarde de man dat hij Hooijmaijers aanvankelijk niet eens kende en hem er niet zelf bij had gehaald. Dat zou gebeurd zijn op instigatie van de toenmalige directeur van SADC, het consortium waar de gemeente Amsterdam een van de vier aandeelhouders van is… Als dat klopt heeft SADC dus zelf bijgedragen aan de prijsopdrijving van de grond die ze vervolgens moesten kopen voor het verfoeide bedrijventerrein! Maar er kraait verder geen haan naar.
het overgrote deel van de overige percelen heeft de gemeente voor landbouwprijzen verkregen. De laatste ontbrekende hectare werd onlangs voor een miljoen aangeschaft. In totaal zijn ze dus een paar miljoen kwijt geweest aan het opkopen van de grond, behalve dan de 8 ha van Loogman, want daar hebben ze een handige speculant een paar miljoen teveel voor betaald. De politicus die de speculant had ‘geadviseerd’is de bak in gedraaid en veel deskundigen schatten in dat de gemeente om die reden als ze hadden gewild, ook onder de transactie met de speculant uit hadden kunnen komen (en ook van de bijbehorende samenwerkingsovereenkomst, waar ze nog steeds aan vast zitten en die betekent dat de speculant er straks met de helft van de winst van het bedrijventerrein vandoor kan gaan, terwijl hij geen enkel risico loopt!)
Maar waar komt dan dat verhaal dat voortdurend door de voorstanders van het SADC-bedrijventerrein wordt geroepen, dat het heel veel geld zou gaan kosten als de polder behouden blijft en er geen bedrijventerrein zou komen? Er wordt – door wethouder Marieke van Doorninck van GroenLinks en andere bestuurders en ambtenaren- vaak het bedrag van 42 miljoen euro genoemd dat het zou kosten als het niet zou doorgaan. Tijdens een van de debatten in de raad werd er zelfs gesuggereerd dat de tegenstanders ‘dat geld bij de vluchtelingen weg zouden willen halen’ (in dat geval, eerlijk is eerlijk, was het een raadslid van de PVDA die dit riep). Waar dat bedrag op gebaseerd is, is niet duidelijk, hoewel daar door activisten voortdurend naar gevraagd is.
Het kan niet anders, dan dat ze een lucratief optelsommetje voor zichzelf hebben gemaakt, over de mogelijke opbrengst van het bedrijvenpark. Waarschijnlijk, werd gesteld in de workshop, hebben ze daarbij de calculatie gemaakt dat ze alle hectares voor de hoogst mogelijke prijs zouden kunnen verkopen. Maar dat is allemaal uiterst speculatief. Op andere bedrijfsterreinen van SADC staat bijvoorbeeld nog heel veel leeg, dat is ze dus al niet gelukt om te verkopen. Zelfs in het aanpalende Lutkemeer 1 staan hele percelen leeg; vorig jaar is er nog als actie massaal rogge op gezaaid (dat vervolgens door SADC weggemaaid werd, toen het opgekomen was…). En er moet ook geen nieuwe crisis komen, want dan keldert de vraag helemaal.
Maar feit blijft dat het gaat om te verwachten inkomsten die dan niet doorgaan, niet om daadwerkelijk ‘verlies’ of kosten, want die zijn veel kleiner. Er zijn ook geen andere partijen die schadeloos gesteld moeten worden, want ze zijn zelf aandeelhouder (naast de provincie en Haarlemmermeer, die best bereid zijn om de Lutkemeer te behouden). Het is, de vergelijking werd al eerder gemaakt, maar zorgde ook bij de workshop voor hilariteit, alsof je een plan maakt om een pretpark in het Vondelpark aan te leggen en als dan bewoners dat plan afwijzen, gaat zeggen: maar dat kost ons miljoenen als het niet doorgaat!.
Voorlopig heeft het bedrijvenpark alleen maar een hoop geld gekost. Al die ambtenaren en SADC-personeel die een goedbetaalde baan hebben en elke dag betaald moeten krijgen terwijl er al tien jaar niets geproduceerd is. In 2017 moest SADC nog 14 miljoen belastinggeld ingepompt krijgen, om overeind te kunnen blijven. En het bouwrijp maken van de grond kost gemiddeld een miljoen per hectare.
Dit soort projecten zijn alleen maar ‘rendabel’ als er genoeg kosten ‘ge-externaliseerd’ kunnen worden, dat wil zeggen afgewenteld op onder andere belastingbetalers, of op toekomstige generaties. Eigenlijk is heel SADC een instrument voor externalisering van de schade die Schiphol aan de omgeving toebrengt. Door de geluidsoverlast van de vliegtuigen ontstaan er gebieden die niet geschikt zijn om normaal te kunnen bewonen, en die mag SADC dan met gemeenschapsgeld gaan ‘ontwikkelen’.
Het project kan ook alleen maar voorgesteld worden als ‘pure winst’ (zoals nu steeds door GroenLinks wordt gedaan in dit hele debat) als je dat wat vernield wordt en verdwijnt, niet meerekent. Denk aan de klimaatschade. Wat de waarde ook is van biologisch gecertificeerde landbouwgrond, vlak bij de stad, waar je met je kinderen heen kunt fietsen om de aardappelen zelf uit de grond te halen, het zal niet in de berekeningen voorkomen. Dat kan alleen ‘waardeloos’verklaard worden omdat je verwacht dat die biologische aardappelen wel elders vandaan gehaald kunnen worden, en de vervuiling en andere belasting door transport negeert. Er worden daadwerkelijk sperziebonen uit Kenia ingevlogen. Daarmee is de cirkel helemaal rond (circulair!): we hebben volgens de coalitie die de stad bestuurt Schiphol nodig, want die schept werkgelegenheid en daarom hebben we ook bedrijvenparken nodig en omdat we de landbouwgrond rond Amsterdam vol bedrijventerreinen zetten, hebben we Schiphol nodig (of de haven, en natuurlijk snelwegen voor vrachtwagens) om dat voedsel binnen te halen dat we voorlopig toch nodig hebben, zolang dat nog niet uit de 3D-printer komt.
Andere oplossingen
Natasha Hulst neemt het deel van de workshop voor haar rekening waarin geschetst wordt hoe de oplossing voor dit soort beleid ligt in anders denken over de waarde van grond en natuur, en hoe dat nu in snel tempo terrein aan het winnen is. De schade die een economie veroorzaakt die op ongebreidelde groei is gebaseerd, wordt steeds zichtbaarder en de grenzen van wat de aarde economisch aankan worden duidelijk bereikt.
Het is dan geen oplossing, zoals soms wel gedacht en geopperd wordt, om alles dat tot nu toe buiten de berekeningen gehouden werd van monetaire waarde te voorzien. Dat is in veel gevallen ook onmogelijk en voert juist tot een vorm van financialisering die we nu juist niet willen. Wat is immers de waarde van rust en een groen vergezicht en een boomvalk of wat egels? Dat de biodiversiteit weer een klap krijgt door zo’n bouwproject is wel duidelijk. Dat het alleen in beeld te brengen is door er een bedrag op te plakken, is kenmerkend voor deze tijd en de heersende manier van denken over waarde. Maar er wordt actief gewerkt aan manieren om anders om te gaan met grond en de waarde ervan als collectief bezit te beheren (commons). (op 20 september is er een avond over in Pakhuis de Zwijger waar Natasha Hulst bij betrokken is, zie hier meer informatie).
Ook een onderzoek van mensen van de Landbouwuniversiteit Wageningen wijst op de grote waarde van de Lutkemeerpolder zoals die nu is. Zie hier een uitgebreid rapport van dat onderzoek.
Bij reacties van deelnemers aan de bijeenkomst werd onder meer gevraagd waarom er niet veel hardere actie gevoerd wordt: Behoud Lutkemeer zou veel te lief zijn en op moeten houden met proberen de politiek te overtuigen. Daarbij was er het verweer dat het hele project nog steeds door een politiek besluit opgeschort en afgeschaft zou kunnen worden. Daar zijn alle acties tot nu toe op gericht geweest. Bovendien is het niet alleen een project van GroenLinks en haar wethouder. Die is weliswaar de grote aanjager, maar de coalitie bestaat ook uit de SP, de PVDA en D66. En die en hun achterban zouden ook verantwoordelijkheid moeten nemen voor wat ze nu proberen aan te richten. Vooral D66 speelt een kwalijke rol door binnen de regeringscoalitie financiën te beheersen en de hele tijd druk uit te oefenen op de noodzaak om de centen van het bedrijventerrein binnen te harken.
Maar over actieplannen ging later een volgende workshop elders op het terrein van de Tuinen van Lutkemeer.
Naschrift: Politie kwam al op maandag 2 september om de met moestuinen ‘bezette’ strook te ontruimen. Er moest versterking aangerukt worden omdat er tientallen mensen weigerden te vertrekken. Uiteindelijk werd iedereen verjaagd en zes mensen werden gearresteerd, waarvan sommigen dagenlang vast hebben gezeten. Ondertussen werden alle moestuinen en bloemperken kapot gemaaid. Een bedrijf is begonnen met sloten te graven (en andere te dempen) om de bouwwerkzaamheden te beginnen. Dit ondanks een motie in de gemeenteraad dat ze pas mogen beginnen met werkzaamheden als er een goedgekeurde klant is voor een perceel. Die is er tot nu toe niet. Volgens SADC zijn de werkzaamheden die nu verricht worden ‘niet onomkeerbaar’ zouden ze daarom mogen plaatsvinden. Er is onder meer een grote sloot gegraven tussen de boerderij De Boterbloem en haar akkers, zodat ze daar niet meer op kunnen om te ploegen of te zaaien…
Maar de acties gaan door, de polder is er nog, hoewel inmiddels gehavend, op 12 oktober is er weer een volgende massale bijeenkomst in of bij de Lutkemeerpolder
Zie voor meer informatie: behoudlutkemeer.nl
Ook over de grond van SADC: SADC grossiert in lege bedrijventerreinen
De grondbank van SADC omvat 378 hectare. Daarvan staat volgens haar eigen website 184 hectare leeg. In de Lutkemeerpolder wil SADC 25 hectare bedrijventerrein aan haar landbank toevoegen., terwijl meer dan het zevenvoudige aan grond van SADC geen enkele invulling heeft.
– door WG ‘Grond en geld’, overgenomen van GlobalInfo
