In de New York Times stond gisteren een artikel van Paul Krugman, waarin hij de dreigende fascistoïsering van de Verenigde Staten beschrijft.
Hij neemt daarbij Hongarije en Polen als voorbeeld, waar sinds enkele jaren autoritaire regeringen het bewind voeren, onderwijl een schijn van democratie ophoudend.
Nu zijn dat natuurlijk veel jongere democratieën dan de Verenigde Staten, en daarmee minder stabiel, maar de Verenigde Staten zijn – ondanks de goede bedoelingen die uit hun grondwet spreken – in feite ook steeds een zeer gemankeerde democratie geweest.
Ten eerste al vanwege het winner-takes-all districtenstelsel, dat de wil van tientallen procenten van het volk volslagen negeert, alhoewel dat niet uniek is voor de VS. Maar daarbij komt ook nog eens de vervormde stemverhouding in het Kiescollege, dat onder andere gebaseerd is op het feit dat slaven in de zuidelijke staten voor drievijfde meetelden in de kiesverhoudingen, terwijl ze geen stemrecht hadden. Daarmee hebben de zuidelijke, dunbevolkte staten een onevenredig voordeel in het Huis van Afgevaardigden. En dat geldt niet eens alleen voor de zuidelijke staten, want die verhoudingen zijn ook dusdanig bepaald dat ze bij dunbevolkte staten de angst zouden wegnemen door de dichtbevolkte kuststaten overweldigd te worden.
En dan hebben we het nog niet eens over de volslagen idiote verhoudingen in de – in de VS zeer machtige en politiek actieve – Senaat, waar iedere staat domweg twee senatoren krijgt. Dus een staat als Noord-Dakota met zijn 750.000 inwoners heeft evenveel invloed als Californië met meer dan 40 miljoen inwoners in de senaat. En dan heb je ook nog staten als Zuid-Dakota, Wyoming en Montana, staten met inwonersaantallen als die van Brabant of soms zelfs minder. De Verenigde Staten hebben bij uitstek de ongeïnformeerde heikneuter per grondwet een allesbeslissende stem gegeven, kun je wel zeggen. Misschien moet je een dermate groot gebied met dermate grote verschillen in mentaliteit en manier van leven ook niet als één land willen besturen.
Tenslotte is daar de veel te machtige positie van de Amerikaanse president. Nu met Trump merken we dat de meeste regels waaraan een Amerikaanse president geacht wordt zich te houden helemaal niet wettelijk vastgelegd, maar slechts protocollen, fatsoensregels, of gentlemens’ agreements blijken te zijn. En als een superhufter als Trump dat allemaal negeert kan daar blijkbaar helemaal niks tegen gedaan worden, anders dan rechtszaken beginnen die jaren in beslag nemen (zoals de zaak die loopt vanwege zijn flagrante schendingen van de emolumentenclausule, waar hij via zijn presidentschap profiteert van zijn hotels en/of golfbanen) of de vrijwel alleen theoretisch mogelijke procedure van impeachment (vooral theoretisch vanwege de vereiste tweederde meerderheid in diezelfde idioot ingedeelde senaat ter bevestiging van een impeachment). De Amerikaanse Grondwet ontbeert elke praktische mogelijkheid om de president, of een regering, ten val te brengen indien dat nodig zou zijn.
En daarom is het dus allesbehalve denkbeeldig dat er ook in de VS een meerderheid in de democratische organen (in tegenstelling tot de echte meerderheid onder de bevolking) aanwezig blijft die voor een autoritair, autocratisch bewind is, zoals zich dat nu al aan het vormen is. Vooral nu de Republikeinen volledig bereid blijken te zijn te buigen voor Trumps idiotie zolang dat hen aan de macht houdt. Zoals Krugman stelt, en zoals ik ook dacht, leek het een jaar geleden nog zo te zijn dat een deel van hen toch echt zou opstaan als het te gek zou worden met Trump, maar intussen is het al vele keren te gek geworden en de Republikeinen doen helemaal niets.
Als de Democraten in november niet minstens één van de huizen van het congres terugwinnen zal het nog veel sneller bergafwaarts gaan met de democratie in de Verenigde Staten dan het de afgelopen twee jaar al ging. Het is mogelijk dat Jeff Sessions zal terugtreden of ontslagen wordt, en dan zal Trump ervoor zorgen dat er iemand voor in de plaats komt die ofwel Robert Mueller ontslaat, of op andere wijze diens onderzoek zal saboteren. Waar het vervolgens heen zal gaan met de Amerikaanse politiek ziet er erg donker uit.
Overigens vinden er nu al dingen plaats die je in een normale rechtsstaat voor onmogelijk zou houden. Vooral aan de grenzen van de VS. Zo is daar natuurlijk de ongelooflijke toestand van het scheiden van kinderen van hun ouders, waar men van een substantieel deel ze niet meer weet te herenigen. Stel je dat eens voor, zowel als kind of als ouder, dat je elkaar voorgoed kwijtraakt op die manier.
Maar gisteren las ik over nog een andere onvoorstelbare toestand, namelijk het herroepen van het staatsburgerschap van mensen in Texas, in de buurt van de grens met Mexico, omdat het wel eens zou kunnen dat ze door hun vroedvrouw onterecht als zijnde Amerikaans geboren zouden kunnen zijn aangegeven. Bij mensen die al tientallen jaren Amerikaans staatsburger zijn. Mensen die een paspoort aanvroegen werden ineens gevangen gezet, of konden de VS niet meer in vanuit Mexico.
Het tot “niet-echt Amerikaans” verklaren roept huiveringwekkende herinneringen op. Ook het feit dat dit vooral in Texaanse districten met Democratische stemmers plaatsvond duidt uit welke hoek de wind waait.
Het fatale kantelpunt is dichtbij, heel dichtbij, waarschuwt Krugman. En het succes van Trump heeft volgens hem en diverse onderzoeken niet te maken met economische onvrede (de Poolse economie groeide bijvoorbeeld gestaag gedurende de opkomst van PiS), maar alles met haat van witte mensen die vooral geen enge bruine mensen in hun land willen. Dat is de verbindende factor tussen al die extreemrechtse groeperingen in de VS en Europa.
