“Met die stomme roze pluk in je haar…”. Die opmerking kreeg ik de laatste tijd vaker op Twitter van trollen die vinden dat mensen zoals ik maar vooral hun bek moeten houden. Het is een beetje een vage categorie ‘mensen zoals ik’, dat besef ik, maar dat is precies waar deze column over gaat.
Wat vooral opviel was dat elke domrechtse kermisklant die mijn Twittertijdlijn in kwam marcheren, steeds weer eindigde met een opmerking over mijn foto waarop ik – toevallig – roze haar heb. Kijk, mij heb je daar echt niet mee. Ik noem het omdat het aangeeft hoe bang zíj zijn voor alles wat ‘anders’ is.
Nanette
Toevallig zag ik deze week ook Hannah Gadsby’s Nanette: een standup comedy show zoals ik er nog nooit een heb gezien. Het is grappig, jazeker, maar de angel, nee, de mokerslag aan het eind was er een waarvan ik moest janken en tegelijkertijd de straat op wilde rennen om de revolutie te starten. Gadsby legt uit wat een grap eigenlijk is: je creëert een spanning en dan komt de opluchting van de punchline. Gadsby vertelt dat ze dat bewust doet met het publiek, die spanning opbouwen. ‘It’s an abusive relationship’ grapt ze. Maar het is geen grap. Gadsby is er klaar mee. Wanneer iemand uit een gemarginaliseerde groep zichzelf op de hak neemt, is het niet komisch: het is zelfverachting. En ze heeft er verdomme genoeg van. “The tension, it is yours. I’m not helping you anymore”. Wat volgt is een catharsis of op zijn minst een klap in het gezicht. Het gaat niet meer over homoseksualiteit of er butch uitzien, het gaat over hoe iedereen die anders is, iedereen die niet tot de dominante groep van witte cishet mannen behoort, zich voortdurend schaamt, wegcijfert, klappen krijgt en in de hoek wordt gezet. “Dat gebeurt er”, zegt Gadsby, “als je het ene kind onderdompelt in schaamte en het andere kind toestemming geeft om te haten.”
Het is de pijnlijke crux van de show. Anders zijn is gevaarlijk. Degenen die hun menselijkheid kwijtraken, zijn degenen die een ander machteloos proberen te maken. Dat zijn de echte zwakkelingen, zegt Gadsby. Het rakelde ook bij mij vergeten momenten uit mijn leven op waar ik me voor schaam, terwijl het juist de ander was die dat mij aangedaan heeft. Zoals de keer dat ik als postpunkertje van mijn fiets werd geduwd op weg naar school en lelijk viel. Of de keer dat ik met eieren en stenen werd bekogeld. Of midden in de stad zomaar een klap kreeg. Gadsby rukt de pleister van schaamte van die wonden af en biedt dan ook een uitweg: juist het delen van ons verhaal, het delen van onze schaamte en kwetsbaarheid, verbindt ons. We zijn geen slachtoffers, maar we hebben een verhaal te vertellen.
Kwetsbaarheid en vrijheid
Individuele vrijheid door radicaal jezelf zijn, is ook een thema van YouTube-beroemdheid Emilia Fart. In een vorig leven dwong zij zichzelf om een heteroseksueel leven te leiden, slank te zijn, en aan de heersende norm te voldoen. Met drank, drugsgebruik, een eetstoornis en zelfhaat als gevolg. Na de dood van haar vader gooide Emilia het roer om. Om haar schaamte te overwinnen, maakt ze videos, waarin ze alles van zichzelf laat zien. In een van haar videos vertelt ze hoe ze vroeger op school gepest werd door de populaire jongens. Ze probeerde om ‘het goede meisje’ te zijn, maar ze werd nog steeds gepest. Jaren later laat een van haar medescholieren een bericht achter op YouTube: “Ik ging naar school met deze griet, wat de fuck is er met haar gebeurd?’. Emilia zegt dat pestkoppen gemeen waren toen zij hun mening enorm belangrijk vond en dat ze nog steeds gemeen zijn nu ze alleen haar eigen mening belangrijk vindt. “Het verschil is”, zegt ze “als ik wegloop van hun mening als mijn ware zelf, dan hebben hun gedachten weinig gewicht meer. Ik kan hun denkbeelden niet veranderen, maar ik heb wel controle over mezelf, mijn gedachten, mijn zelfexpressie, mijn kwetsbaarheid en mijn vrijheid”.
Dit individualisme is niet hetzelfde als waar rechtse mensen patent op lijken te hebben. Waar rechts individualisme vooral over het verkrijgen van middelen voor eigen gewin gaat en het buiten sluiten van ‘de ander’, gaat inclusiviteit en diversiteit juist over het omarmen van alle verschillen en mensen de vrijheid en ruimte gunnen om zichzelf te kunnen zijn. Zoals Gadsby aan het einde van haar show zegt: het gaat om de connectie met anderen. Op dezelfde manier verbindt Emilia Fart zichzelf met al die mensen die haar video’s bekijken en zich gesterkt voelen door haar kwetsbaarheid, haar gekte en haar radicale zelfexpressie.
Uniform
Voor een conservatief is dat angstaanjagend. Jezelf zijn en kwetsbaarheid tonen legt namelijk twee zwakheden bloot waar rechtse mensen vaak last van hebben: moeite om zich in een ander te kunnen verplaatsen en de (schijn)veiligheid van in de pas lopen. Niet voor niets zijn veel zakenmensen rechts, zijn zakenmensen vaker narcistisch of psychopathisch en niet voor niets dragen zij hun jasje-dasje als uniform.
Die schijnveiligheid van een keurig ingekaderd leven wordt door authenticiteit aangetast. Radicaal jezelf zijn is daarom een daad van rebellie, van verzet tegen het gevestigde machtsbolwerk, dat al sinds mensenheugenis aan het roer staat en slechts met onderdrukking komt wanneer gemarginaliseerde groepen aan de poort kloppen en hun plek in de maatschappij opeisen.
Daarom is het tijd dat we onszelf alleen nog afmeten aan onze eigen waarden. Eis je vrijheid op. Want in hún ogen zul je altijd te oud, te bruin, niet vrouwelijk of te mannelijk, te dik, te vreemd, te emotioneel, of te boos zijn. Je zult nooit genoeg zijn in hun ogen omdat je niet bent zoals zij. We moeten daarom alleen nog genoeg zijn voor onszelf. Of zoals Hannah Gadsby zegt: we moeten ons verhaal vertellen. Door onszelf te laten zien en door te zijn wie we zijn, eisen we onze rechtmatige plek in de wereld op. De toekomst is divers, of er zal helemaal geen toekomst zijn.
‘Nanette’ van Hannah Gadsby is nu te zien op Netflix.
