Accepteer cultuurmarxisme

Niemand weet wat cultuurmarxisme inhoudt. ‘Gevestigde’ marxisten hebben het begrip in ieder geval nooit gebruikt. Wel heeft Antonio Gramsci uitgelegd hoe marxisme culturele hegemonie opvat.

In marxistische filosofie is culturele hegemonie de dominantie over een cultureel diverse maatschappij door de heersende klasse, die de cultuur van die maatschappij manipuleert – de overtuigingen, verklaringen, percepties, waarden en zeden – zodat de door hen opgelegde visie, die van de heersende klasse, de geaccepteerde culturele norm wordt: de universeel geldende dominante ideologie, die de sociale, politieke en economische status quo rechtvaardigt als natuurlijk en onvermijdelijk, tijdloos en gunstig voor iedereen, en niet als kunstmatige sociale constructen die slechts de heersende klasse begunstigen.
(Wikipedia [vertaald uit het Engels])

Kritiek op culturele hegemonie is echter nog stappen verwijderd van cultuurmarxisme. Dat is volgens alt-right in fases ontwikkeld. In een prima artikel in de Groene schetsen Daniël Korving en Jaap Tielbeke hoe vanaf Gramsci via de Frankfurter Schule het extreemrechtse concept cultuurmarxisme tot stand is gekomen. Het begrip blijft nog steeds vaag maar een aantal zaken zijn cultuurmarxistisch. Korving en Tielbeke schrijven:

De Europese Unie is een cultuurmarxistisch project. Immigratie is een doelbewuste strategie van de cultuurmarxistische elite om de Europese beschaving te vernietigen. Feministen, voorvechters van LGBHT-rechten en anti-racismeactivisten zijn pionnen van het vermaledijde cultuurmarxisme. ‘Afkeer van de natiestaat, internationalisme, verheerlijking van de Derde Wereld, de maakbaarheid van de samenleving, hulpverleningssyndroom, negatief tegenover het christendom en cultuurrelativisme’, al deze ‘radicale ideeën’ hebben volgens Martin Bosma hun wortels in het cultuurmarxisme, schreef de PVV-adjudant zeven jaar geleden al in De schijn-élite van de valsemunters.

Cultuurmarxisme heeft het veel weg van het ‘Kulturbolschewismus’ uit de nazitijd. Collega wltrrr berichtte er al over in Klinkt als … Destijds zou ‘entartete Kunst’ het Duitse volk langzaam vervreemden van zijn eigen cultuur en zo ontvankelijk maken voor het bolsjewisme. Hierbij is opmerkelijk dat Stalin evenmin een liefhebber van ‘ontaarde kunst’ was. Kunst in de Sovjet-Unie was in het stalinistische tijdperk socialistisch realistisch en daarmee basta. Cultuurbolsjewisme was daarmee evenzeer een spookconcept als cultuurmarxisme nu.

Maar als cultuurmarxisme toch wordt gebruikt kun je het wellicht omschrijven als de opvatting dat er geliefde cultuur van mogelijk een ieder bestaat. Ongeacht geboortegrond kent de muziek van Wolfgang Amadeus Mozart, de emotierijke schilderijen van Edvard Munch, de poëzie van Omar Khayyám of de architectuur van de Taj Mahal overal bewonderaars. In deze context heeft de dichter Rabindranath Tagore opgemerkt:

Door de mens vervaardigde producten die we begrijpen en waarvan we genieten, worden onmiddellijk van onszelf, ongeacht de plek waar ze oorspronkelijk vandaan kwamen. Ik ben trots op mijn mens-zijn wanneer ik dichters en kunstenaars uit andere landen kan begroeten als de mijne. Laat mij met onvermengde vreugde ervaren dat alle glorieuze prestaties van de mens de mijne zijn.*

Tevens is gevoeglijk de Nederlandse identiteit, die koningin Máxima al niet kon vinden, of om het wat extremer te nemen de Übermensch uit de nazitijd als onwerkbaar terzijde te leggen.

Stem je grotendeels in met de omschrijving, dan mag je je wat mij betreft de geuzentitel ‘cultuurmarxist’ aanmeten. Ik ben een cultuurmarxist! Daarmee krijgt het begrip een positieve lading en neutraliseer je het wapen in de vorm van een schrikbeeld dat extreemrechts ervan heeft gemaakt.

Weliswaar heeft cultuurmarxisme zo weinig met marxisme van doen maar dat heeft de extreemrechtse opvatting nog minder. Alt-right gebruikt het als een containerbegrip voor alles wat de aanhangers vies en voos vinden. Stiekem horen moslims in hun optiek ook tot de cultuurmarxisten.

*Uit Rabindranath Tagore, Letters to a Friend (Londen: Allen & Unwin, 1928)