Schietpartij in een tram in Utrecht: een man schiet om zich heen, drie mensen dood en vijf gewond. Angstaanjagend nieuws. Logisch dat mensen erg ongerust waren, en verontwaardigd ook. Verdachte van de schietpartij is inmiddels gearresteerd. Maar daarmee is nog allerminst duidelijk wat er nu eigenlijk is gebeurd, en vooral: waarom precies. Verontrusting en verontwaardiging baart intussen ook de reactie vanuit het gezag op deze verwerpelijke gewelddaad. Die reactie bestaat uit etnische verdachtmakingen en een oorlog-tussen-beschavingen-retoriek die het recept is voor nieuw geweld.
Eerst die etnische verdachtmaking. Vrij vroeg in de middag stond op het NOS-liveblog over de gebeurtenissen de naam en de leeftijd van de verdachte van de schietpartij. Al snel was er ook een foto beschikbaar. Maar de politie had er ook fijntjes aan toegevoegd “geboren in Turkije”. Alsof ze bezorgd was dat de naam – waaruit je een Turkse achtergrond zou kunnen opmaken – en ook de foto al niet duidelijk genoeg een richting aanwezen. Foto en naam verspreiden zijn opsporingstechnisch verdedigbaar, even aangenomen dat opsporing en strafvervolging goede zaken zijn, een aanname die ik overigens niet deel, maar goed. En waarschuwen voor gevaar is zinnig. Dat uit naam en foto vrij makkelijk herkomst kan worden afgeleid, is heel vervelend, maar mensen waarschuwen zonder mensen te vertellen hoe die iemand heet en eruit ziet is lastig. Des te belangrijker om elke schijn van etnische framing te vermijden. Precies dat is niet bepaald gebeurd.
Onverdedigbaar is daarom echter het beklemtonen van het geboorteland van de man. Wat is de zin daarvan? Ziet iemand die in Turkije geboren is er anders uit dan iemand wiens grootouders in 1964 uit Turkije naar Nederland zijn gekomen en hier kinderen en kleinkinderen hebben gekregen? Gaan mensen die angstig om zich heen kijken in Utrecht, bij iemand die lijkt op de verdachte dan vragen ‘bent u geboren in Turkije?’ voor ze de politie zouden gaan bellen met ‘we hebben hem gezien!’? Gaan agenten de man pas aanhouden nadat ze eerst in het paspoort de geboorteplek hebben gecontroleerd?! Kortom, “geboren in Turkije”, wat is dat voor stemmingmakende flauwekul-informatie?
De functie die deze informatie heeft is met de vingers wijzen: die akelige agressieve man was geen Néderlander hoor, het was een Túrk. Zo zaai je dus extra angst en haat. En laat niemand zeggen dat zoiets een haastige vergissing was. Iémand heeft die woorden tussen haakjes, “geboren in Turkije”, tóégevoegd, het stond er niet zomaar vanzelf. Dat is ergens door een twitterende politiefunctionaris gedaan, en voordat het de lucht in ging toch vast ook nog wel door een collega bekéken. De NOS krijgt de informatie vervolgens binnen, en daar is ook niemand die zegt: ‘Zeg, wat voegt het geboorteland aan relevants toe? Laten we die stigmatisernde non-informatie gewoon weglaten’. Nee hoor. Niet alleen wordt de politietweet pontificaal getoond op het liveblog, de mededeling wordt ook nog herhaald door de NOS zelf (1). Zo scheppen politie en media dus een beeld van de verdachte als Turk, als ‘buitenlander’. Dit is allemaal voer voor haatpolitici Wilders en Baudet, die sowieso na de slachtpartij in Nieuw Zeeland opgelucht hebben kunnen ademhalen: gelukkig, in Utrecht was het een Túrk en niet ‘een van ons’…
Dan de verdere politieke oorlog-der-beschavingen-paniek. We weten nog niets van de motieven van de man, al duiken er intussen “geruchten rond de verdachte” op. Die gaan over zijn aanwezigheid in een rechtszitting wegens verkrachting, over van alles, vanaf “poging tot doodslag” via “bedreiging en belediging van een vrouw” tot en met “plassen in een politiecel”, kennelijk ook een ernstig terroristisch misdrijf. Niets dat toen al wees op zware politieke motieven. Natuurlijk: dit zijn geruchten. Hoe het zit, wisten we op het moment dat deze geruchten verspreid werden, helemaal nog niet. Inmiddels weten we iets meer (2): de man had een flink strafblad, er loopt inderdaad een rechtszaak wegens verkrachting tegen hem, en hij stond bekend als onstabiel persoon. Ook wordt inmiddels gezegd dat “de familie van T. een salafistische sekte aanhangt”, namelijk “de zogeheten Kalifaatstaat”, wat “een verboden organisatie” is “waarvan de leider is uitgeleverd aan Turkije. Daar is hij veroordeeld tot 17,5 jaar gevangenisstraf.” Waarvoor die leider dan is veroordeeld, staat er niet bij. Alsof het feit dat de staat van Erdoğan – of welke staat dan ook! – iemand voor zeventien en een half jaar opbergt, een bewijs is van schuld aan wat dan ook.
En sowieso bewijst het feit – of beter gezegd, de mededeling – dat een familielid van de vermeende dader deze connectie had net zo min iets over een ‘terroristisch motief’ als het feit dat de vermeende dader soms traditionele moslim-gewaden droeg, zoals ook wordt vermeld. Alles wat momenteel over de motieven achter de schietpartij wordt beweerd, valt onder het hoofdstuk: ‘zou kunnen, maar misschien ook helemaal niet’. Dat geldt op het moment dat ik dit artikel afrond, een eind in de nacht van 18 naar 19 maart. Het gold nog veel meer halverwege de middag.
Maar premier Rutte nam al maar vast een voorschot: “Mocht het inderdaad een terroristische daad zijn, dan is dat een aanval op onze beschaving en past maar één antwoord: wij zullen niet wijken voor onverdraagzaamheid.” (3) De politie bestempelt de verdachte als ‘buitenlander’, de NOS speelt voor politiemegafoon, beide voeden de ‘onverdraagzaamheid’, waarvoor Rutte dus zegt niet te willen wijken. Kennelijk is onverdraagzaam alleen onverdraagzaam als het van tegenstanders van de ‘beschaving’ à la Rutte komt. Dat zijn ‘beschaving’ de ‘onverdraagzaamheid’ een uniform heeft gegeven, heeft bewapend en van een Nationalistische Omroep Stichting NOS heeft voorzien, is Rutte blijkbaar een beetje ontgaan.
Natuurlijk, als straks niets blijkt van een politiek motief achter de schietpartij, dan kan Rutte zich er uit draaien en op zijn hypothetische, voorwaardelijke formulering, ‘mócht het een terroristische daad zijn…’ wijzen. Maar intussen is de toon dus gezet via een insinuatie: de beschaving wordt weer bedreigd, door een schietende man uit een ver en vreemd land vol moslims. Het is kwaadaardige stemmingmakerij, des te kwalijker omdat zowel de twitterende politiefiguur, de napratende NOS als de zwatelende premier er niet eens diep over nadenken voor ze zeggen wat ze zeiden. Spreek je ze erop aan dat zullen ze hoogst verontwaardigd zijn en zeggen: ‘maar zo is het helemaal niet bedóeld!’ Nee, vast niet. Maar zo functioneert het wel: als stemmingmakerij.
Zoiets hoor felle en brede tegenspraak op te roepen als we de verdere racistische vergiftiging van het maatschappelijk klimaat willen tegengaan. Een schietpartij zoals Utrecht die afgelopen dag meemaakte is zonder het racistische misbruik dat er van wordt gemaakt al meer dan erg genoeg.
Noten:
1 “Drie doden in Utrecht, verdachte bekende van de politie”, NOS, 18 maart 2019
3 “Identiteit slachtoffers nog onbevestigd, dinsdag weer tramverkeer”, nu.nl, 18 maart 2019
– Eerder verschenen op: Ravotr
