3 en 4 juni zijn bezig belangrijke data te worden in de geschiedenis en traditie van wereldwijd verzet. In drie landen kwam dat afgelopen week tot uiting, op zeer verschillende wijze.
- Herdenken in Hong Kong
- Herdenken in Soedan
- Herdenken in Minneapolis
Herdenken in Hong Kong
4 juni is een datum van herdenking. Op 4 juni 1989 – preciezer, inde nacht van 3 op 4 juni – sloeg het Chinese leger op en om het Tiananmen-plein in de hoofdstad Beijing omvangrijke arbeiders- en studentenprotesten neer. Spectaculaire beelden kwamen van dat plein, en de toegangsweg waar een tank tot stilstand gebracht werd door een enkele man die er voor ging staan. Het zwaarste moordenaarswerk vond echter plaats in omliggende straten, waar niet zozeer vreedzaam demonstrerende studenten maar desperate straatvechtende arbeiders het opnamen tegen zwaarbewapende militairen die met scherp schoten. Dit was niet zomaar een democratische protestbeweging. Dit was een opstand voor vrijheid en solidariteit, wat voor kanttekeningen er bij de liberale en pro-Westerse aspecten ervan ook noodzakelijk zijn. Dit was, is en blijft het herdenken waard, het koesteren van de herinnering als vooruitwijzing naar volgende verzetsrondes.
Precies dat herdenken is in China bovengronds totaal onmogelijk. De gebeurtenissen – de repressie van die fatale nacht en het vervolg, maar vooral ook de maandenlange reeks demonstraties, sit-ins en stakingen die eraan voorafgingen en die samen de opstand uitmaakten – bestaan officieel niet, of zijn gereduceerd tot ‘contrarevolutionair incident’. China’s heersers – een kapitalistenklasse vermomd in proletarische en marxistische feestvermomming, zoals het serieuze stalinisten betaamt – hebben de geschiedenis afgeschaft en vervangen door een propagandaverhaal waarin geen protestbeweging past, omdat er immers deze paradijselijke maatschappij niets te protesteren valt, or else.
In Hongkong – deel van China, maar formeel met een andere bestuursvorm, met liberaal-democratische trekken die nu stelselmatig worden weggezuiverd – waren omvangrijke herdenkingen van 4 juni 1989 jaarlijks vaste prik. Maar ook dat behoort tot het verleden. De scherpe en helaas grotendeels succesvolle onderdrukking aldaar van de vrijheidslievende protestbeweging die in 2019 opkwam, treft ook de herdenkingstraditie rond 1989. Het steeds autoritairder stadsbestuur voert goeddeels de wil van het staatsbestuur van China in Beijing uit. Autonoom bestuur van Hongkong – een van de doelstellingen van de protesten – wordt steeds verder de nek om gedraaid. En waar de vrijheid wordt verpletterd, wordt ook de herinnering aan de vrijheidsstrijd verdrukt. Voor Hongkongers die protesteerden tegen onvrijheid, was 1989 in China een voorbeeld en symbool. Precies dat maakt de herinnering aan 1989 voor de heersers in Beijing en in Hongkong een gevaar.
Dit alles is de achtergrond van de arrestatie van Chow Hang-Tun afgelopen vrijdag, op 4 juni precies. Zij organiseerde met de Hongkong Alliantie ter Ondersteuning van patriottische democratische Bewegingen van China, jaarlijks de wake om 4 juni 1989 in Hongkong te herdenken. Ze was niet de enige die werd opgepakt: ook iemand die op sociale media actief was, volgens de politie om ‘een publieke samenkomst die door politie verboden was’ te promoten.(1). Van een omvangrijke publieke herdenkingsbijeenkomst was dus geen sprake meer, in tegenstelling tot vorig jaar, toen er ondanks een toen ook al ingesteld verbod nog enkele duizenden mensen aan een herdenkingswake in Hongkong deelnamen.(2) De Chinese heersers lijken oppermachtig, maar wie klaarblijkelijk zo bang is voor zelfs maar een sociale-media-post en een vreedzame herdenkingstraditie, is niet alleen machtig maar ook nerveus.
Herdenken in Soedan
Er valt in juni nog meer te herdenken! Op 3 juni 2019 viel het leger van Soedan met grof geweld een grote sit-in aan in de hoofdstad Khartoem. Die sit-in was onderdeel van de Soedanese revolutie die een einde maakte aan de dictatuur van Omar Bashir. In november 2018 begon dat met protesten tegen hogere broodprijzen. Al gauw breidden die zich uit tot een wijd verbreide demonstratiegolf tegen het hele bewind. Een koepel van vakbonden, de Sudanese Professionals Organisation, nam het voortouw. In die organisatie waren vooral bonden van docenten, advocaten en gezondheidswerkers/artsen prominent.
De demonstraties, her en der ook stakingen, ontwikkelden zo’n druk dat collega-militairen dictator Bashir dumpten en hervormingen beloofden. Demonstranten hielden druk op de ketel, en een grote sit-in was daarvan de uitdrukking. Op 3 juni joegen soldaten die sit-in op bloedige wijze uit elkaar. Enkele tientallen mensen kwamen om als slachtoffers van deze militaire repressie, die met grof seksueel geweld tot en met verkrachting gepaard ging. De revolutie was daarmee overigens niet verslagen. Momenteel functioneert er een soort gecombineerd civiel/militair bewind, en keer op keer dringen demonstranten aan op verdergaande verandering, of protesteren zij tegen de rem waarop regeerders trappen om radicale veranderingen te blokkeren.
En intussen ligt er de erfenis van die verpletterde sit-in, waarvan de herdenking bezig is uit te groeien tot deel van de revolutionaire traditie in Soedan. Tegelijk is er de noodzaak om te achterhalen wat er precies is gebeurd. Er is een onderzoekscommissie aan de slag, maar die mist tot ergernis van activisten herhaaldelijk de beloofde deadlines voor haar verslaglegging. Op 3 juni van dit jaar demonstreerden er duizenden mensen in Khartoem om de herdenking kracht bij te zetten en voor verdergaande veranderingen te pleiten. Ze eisen gerechtigheid voor de slachtoffers.(3) Daarmee laten ze zien dat er nog steeds beweging zit in de Soedanese revolutie, tegenover een politiek bestuur dat die revolutie in compromissen, halfslachtigheid en vertraging aan het verstikken is.
Herdenken in Minneapolis
In Minneapolis vermoordde politieagent Derek Chauvin op 25 mei 2020 samen met drie collega’s de zwarte man George Floyd. Dat was aanleiding tot een opstand tegen racisme en politiegeweld, een opstand die zich van Minneapolis binnen de kortste keren uitbreidde over tientallen steden verspreid over heel de VS, een opstand die maandenlang voortduurde en wereldwijd weerklank vond. In Minneapolis zelf kregen en hielden actievoerders een intussen tot George Floyd-plein omgedoopt plein in handen en vormden daar een autonome zone. Die was een herinnering aan de opstand en tevens vooruitwijzing naar de voortzetting van de strijd. Die kreeg daar symbolisch en daadwerkelijk een permanent karakter mee. Het plein diende als plek van samenkomst, als actiecentrum en uitvalsbasis, als plek om weer nieuwe acties te bedenken en voor te bereiden.
Het gezag tolereerde dat een tijd lang. Maar vorige week vrijdag, op 3 juni – hebben autoriteiten iets met die datum of zo? – deden stadsbestuurders een poging tot ontruiming. Daarbij maakten ze gebruik van de Agape Movement, een door zwarte mannen geleide, en door de overheid ondersteunde NGO die binnen de protestbeweging een soort politiefunctie op zich nam, en daarmee het werk van de uit deze zone teruggetrokken ordehandhavers van de staat deed. De groepering had eerder al samen met politie opstandige jongeren helpen bedwingen. Het was het soort club dat zich voordoet als veranderingsgezind, maar dan binnen de officiële structuren en dus tegenover de radicale veranderingen die nodig zijn om echt een eind aan politiegeweld en racisme te maken.
In samenspraak met deze Agape-beweging – die al 25.000 dollar overheidssubsidie had gehad, met ‘tot aan 359.000 dollar’ die was toegezegd als ze het plein ontruimd wisten te krijgen! – verschenen stadsambtenaren om het plein over te nemen uit handen van de gemeenschap van actievoerders, bouwsels te slopen en de gemeenschapstuin kapot te maken. Het monument op het plein – een geheven vuist – liep gevaar, net als de hele herdenkingsplek en de autonome zone als zodanig. Even verderop stond al een aantal politiebusjes klaar.
Actievoerders en buurtbewoners protesteerden steeds nadrukkelijker. Een actievoerder, Joe the Gardener genoemd, kwam met een truck om de ontruiming tegen te werken, en belde met een gemeenteraadslid. De gemeente blies uiteindelijk de ontruiming af, en ook Agape vond het intussen kennelijk tactisch handiger geworden om verbaal de kant van de protesterende gemeenschap te kiezen. Je kunt mensen niet meer makkelijk manipuleren als ze helemaal niet meer naar je luisteren…
In die gemeenschap heerste intussen nieuw gevoede woede, nadat in dezelfde dag agenten van de U.S. Marshals, een 32-jarige zwarte man hadden doodgeschoten. Winston Boogie Smith jr. was zijn naam. Dat leidde vrijwel onmiddellijk tot weer een plaatselijke opstand, waarbij mensen vochten met de politie, een vuur ontstoken en ook een tiental zaken plunderden. Leuzen als ‘All Cops Are Nazis’ en ‘Winston Smith, Say His Name!’ weerklonken.
De politie wist dit rondje opstandigheid te bedwingen via een tiental arrestaties. Maar het George Floyd-plein, die autonome zone zelf is nog altijd in handen van de gemeenschap aan wie die zone toekomt. De poging van het gezag om daar een eind aan te maken, is vooralsnog gestrand. Zoals het CrimethInc.-verslag(4) waar ik me hier op baseer, afsluit: ‘De strijd gaat door’.
Noten:
1 ‘Hong Kong police out in force to prevent Tienanmen commemoration’, Aljazeera, 4 juni 2021, https://www.aljazeera.com/news/2021/6/4/hong-kong-police-out-in-force-to-prevent-tiananmen-commemoration
2 Helen Davidson, ‘ “Mourn 4 June in your own way”: Tiananmen Square events vanish amid crackdown and Covid’, The Guardian, 3 juni 2021, https://www.theguardian.com/world/2021/jun/03/tiananmen-june-4-events-china-hong-kong-taiwan-macao-crackdown-covid
3 ‘Sudan protesters mark second anniversary of army sit-in crackdown’, Aljazeera, 3 juni 2021, https://www.aljazeera.com/news/2021/6/3/sudan-protesters-mark-second-anniversary-of-military-crackdown
4 ‘George Floyd Square Autonomous Zone Survives an Eviction Attempt’, CrimethInc., 4 juni 2021, https://nl.crimethinc.com/2021/06/04/george-floyd-square-autonomous-zone-survives-an-eviction-attempt-1
- Ook verschenen bij PeterStormt
- Uitgelichte afbeelding: By Published by The Associated Press, originally photographed by Jeff Widener, Fair use, https://en.wikipedia.org/w/index.php?curid=239713
