Laten we het eens hebben over die agrarische ondernemers die nu al twee dagen lang als knokploegen opereren, met tractoren wegen blokkeren, gier uitstrooien, knotwilgen kappen, een kwetsbaar natuurgebied verstoren en het gezin van een minister meer dan lastig vallen. Dit is reactionair ondernemersgeweld. Dit is natuurverwoesting. Dit is een strijd om… ja, om wat eigenlijk? Hoe fout zijn hun actiemiddelen? En als ze tegenover de politie staan, waar is dan onze plek?
Het stikstofprobleem
De inzet van de strijd is het stikstofbeleid. Decennia lang weten we dat allerlei bedrijfstakken, maar niet in de laatste plaats de veehouderij, stikstofverbindingen uitstoten die grote schade aan de natuur toebrengen. De veehouderij is vooral verantwoordelijk voor ammoniak. Dat is een van die stikstofverbindingen.
De natuurschade werkt als volgt. Die stikstofverbindingen werken als mest. Als je veel mest in de natuur gooit, dan groeien enkele plantensoorten daar buitengewoon goed van. Maar voor veel andere plantensoorten is die mest te veel, ze kunnen er niets mee. De planten die er juist van gedijen, verdringen daardoor de planten die met veel minder voedingsstoffen toe kunnen en aan al die extra mest niets hebben. Zo zie je dat in een bos naast een mestvaalt de bloemenpracht verregaand verdrongen wordt door een brandnetelzee. Zo zie je een paars heideveld vol zeldzame planten veranderen in een geel grasveld vol pijpenstrootje. Zo groeien bossen en bermen vol braamstruiken en weinig anders. En bij al die bijzondere plantensoorten die verdwijnen, horen ook weer insecten en andere dieren voor wie die planten voedsel of nestgelegenheid bieden. Zo neemt de soortenrijkdom van planten- en dierenwereld – oftewel de biodiversiteit – af naarmate de natuur, of wat daar nog voor doorgaat, volgegooid wordt met stikstof.
Dit is allemaal al decennia lang bekend. Ook in de gevestigde politiek. Er is ook wel halfslachtig geprobeerd hier wat aan te doen. Maar er is vooral aan uitstel van beleid gedaan. Ja, we moeten straks minder stikstof gebruiken, dat komt wel goed – maar intussen verlenen we wel vergunning na vergunning na vergunning aan bedrijven van wie je kon weten dat die bij zouden dragen aan die stikstofellende. Totdat een rechtszaak daar in 2019 vrij opeens een punt achter zette: er moest echt iets aan de stikstof worden gedaan, allerlei vergunningen werden door die eis geblokkeerd, en allerlei activiteit, bijvoorbeeld in de bouw, kwam stil te liggen. Nu zag de politiek – Rutte, ook toen al – zich genoodzaakt toch maar iets te doen. En ja, met name qua ammoniak keek het kabinet naar de agrarische sector en begon over stevige maatregelen te praten.
Groepen agrarische ondernemers, heel idyllisch ‘boeren’ genoemd, werden meteen heel boos, en gingen stevig actie voeren. Je kunt deze mensen snappen in hun woede in die zin dat ze jarenlang hun gang hadden kunnen gaan, dus waarom nu opeens niet meer? Het leek ook niet fair dat ze nu opeens de kwaaie pier werden. Maar het probleem was niet dat ze nu aansprakelijk gehouden werden voor de uitstof van veel stikstof. Het probleem was dat ze al niet veel eerder veel harder daarop werden aangesproken en afgerekend.
Voor het recht op vervuiling
Het probleem was dat ze decennia hadden kunnen wegkomen terwijl ze doorgingen met vervuilen, weliswaar in een wat lager tempo door het beetje beleid dat er wel was. Het probleem was natuurlijk ook dat deze agrarische ondernemers stelselmatig door banken, veevoerbedrijven en dergelijke gepusht waren in de richting van grootschalige veeteelt, met enorme aantallen mest producerende dieren op kleine oppervlakten. Stelselmatige foltering van de arme dieren was het, gevolgd door moord op grote schaal. Stelselmatige vervuiling door de enorme hoeveelheden ammoniak die al die dieren via mest en dergelijke uitstoten. Stelselmatig klimaatbederf ook nog, want al die onder erbarmelijke omstandigheden gevangen gehouden dieren produceren ook nogal wat methaan, een snel en heftig werkend broeikasgas.
Deze agrariërs die winst maakten op basis van al dat smerige dierenleed waren dus tot hun bedrijfsvoering gebracht door andere nog wat grotere ondernemers dan zijzelf, en feitelijk gedekt door een politiek die via CDA en VVD die ondernemersbelangen afdekte terwijl ze het stikstofbeleid op de lange baan hadden geschoven. Precies dat laatste lukte dus opeens niet meer, omdat een rechtszaak daar in 2019 een stokje voor had gestoken.
In de herfst van dat jaar was er al een reeks harde acties. Daarna kwam corona en nog veel meer, en ontstond een soort pauze in dit conflict. Maar het kabinet – preciezer gezegd, een volgend kabinet, maar nog steeds onder Rutte – bereidde het stikstofbeleid verder voor. Vorige week kwam het kabinet met concreter beleid, met een een kaart waarop stond waar de stikstofuitstoot met hoeveel moest worden teruggedrongen. Dat loog er niet om: bij kwetsbare natuurgebieden moest de reductie soms 90 procent bedragen. Je kunt je indenken dat je in een gebied waar dat voor geldt, je megastallen met duizenden varkens wel kunt vergeten.
Agrarische ondernemers die zich met dure bedrijfsaanpassingen of dreigende sluiting geconfronteerd zagen, waren helemaal niet blij. Dat is goed te begrijpen. Dat begrip mag echter wat worden gedempt: ze hadden deze bui dus al dertig jaar lang aan kunnen zien aankomen. Ze hadden veel eerder stappen kunnen zetten naar minder destructieve vormen van bedrijfsvoering. Maar, gedekt door rechtse partijen en gestimuleerd door agrobusiness, waren ze zich kennelijk onkwetsbaar gaan voelen. Misschien hebben ze echt gedacht dat bij de eerste woede-uitbarsting van hun kant, de eerste door tractorprotest veroorzaakte file, het kabinet, het parlement – met die traditioneel ‘boervriendelijke’ partijen in een dominant positie – overstag zou gaan. Dat gebeurde echter niet. En toen deze agrarische ondernemers dat merkten, werden ze nog veel bozer en gingen over tot nog drastischer acties.
Waar vechten ze voor? Feitelijk voor het recht om ongebreideld en naar eigen inzicht te vervuilen. Soms ontkennen ze rechtstreeks dat stikstof een probleem is. Dan krijg je flauwekul als ‘tachtig procent van de atmosfeer bestaat uit stikstof, daar is toch niks mis mee’? Nee, maar het gaat dan ook niet om de stikstof als zodanig, maar om specifieke stikstofverbindingen zoals ammoniak. Als de lucht voor tachtig procent uit ammoniakdampen bestond, dan piepten zelfs tractorboeren wel anders. Een ander kul-argument: ‘wij zorgen voor jullie voedsel!’ In werkelijkheid is de meeste landbouwproductie in Nederland voor winstgevende export bedoeld. Te veel van het voedsel in Nederland wordt juist weer uit verre landen geïmporteerd. Al dat gesleep en gevlieg met voedingsproducten slorpt energie en draagt bij aan vervuiling en klimaatontwrichting. Van dat verspillende en destructieve systeem maakt de agrarische sector in Nederland systematisch deel uit.
De agrariërs zijn dus boos, en in hun boosheid niet erg rationeel. Als deze boeren nu eens – met vertraging, maar beter laat dan nooit – hun boosheid hadden gericht op de agrobusiness die ze in dit destructieve bedrijfsmodel hadden verstrikt! Als deze boeren de politiek nu eens hadden belaagd, niet met de eis dat het stikstofbeleid van tafel moet maar met de eis van inkomenscompensatie, uitkoopregelingen, omscholing naar andere vormen van activiteit – natuur- en landschapsbeheer bijvoorbeeld! Zoiets zou redelijk zijn geweest. Maar hulp bij omvorming van hun bedrijven tot natuurvriendelijke boerderijen, inkomensondersteuning en schadevergoeding in geval van snelle bedrijfssluiting, fatsoenlijke uitkoopregelingen… al dat soort eisen zag je niet terug in de steeds agressiever retoriek van de boze tractorbestuurders.
Je zou immers heel goed twee doelen kunnen formuleren: 1 de stikstofuitstoot gaat drastisch terug, minstens zoveel als in het nu geformuleerde beleid, binnen een afgesproken, korte periode: jaren, geen decennia. 2 niemand gaat aan dat beleid bankroet, voor alle betrokkenen is een behoorlijk inkomen gegarandeerd, zonder enorme schuldenlast als nasleep. Als boeren punt 2 – concreter ingevuld – zouden eisen, tegenover punt 1 waar ze dan mee akkoord zouden gaan, zou ik aan de kant van die boeren kunnen staan. Nu niet. Ze eisen het recht op vervuiling, en die vervuiling dient juist te stoppen. Dit zijn dus geen mensen die bestaanszekerheid en een fatsoenlijk beroep verdedigden. Dit zijn ondernemers die vechten voor de vrijheid om precies te doen wat ze willen doen, hoe destructief en asociaal ook. Dat doel – en niet het feit dat deze mensen stevig en soms ontwrichtend actie voeren – neem ik ze kwalijk. Dat maakt ze tot vijanden die het verdienen dat hun tractoren – wapens tot natuurvernietiging – worden gesaboteerd door natuurbeschermers en milieuactivisten.
‘Ontwrichtend’. ‘Onwettig’: niet ons probleem
De actievormen zelf varieerden. En voor we op hol slaan in onze woedende veroordeling, is enig onderscheidingsvermogen nuttig. Boeren gingen met tractors de wegen op, soms de autowegen, en veroorzaakten met hun blokkades enorme verkeersopstoppingen. Dat is voor heel veel andere weggebruikers uitermate vervelend, en tractoren mogen ook niet op snelwegen rijden. Maar noch de overlast op zich, noch het feit dat het actiemiddel deels illegaal was, zouden ons erg van de wijs horen te brengen. Sociale actie is wel vaker ontwrichtend. En de wet zit vaak zo in elkaar dat acties des te illegaler zijn naarmate ze effectiever dreigen te worden. Wie wil winnen, kan maar beter bereid zijn de wet te overtreden. Ik zeg het maar vast: revolutie is ook verboden, insurrectie ook. Maar we kunnen niet zonder. Fuck the law, squat the world. Wet of geen wet, kraken gaat door. De legaliteit is niet onze norm. Het is inconsistent om daar dus wel de agrariërs op af te rekenen. Sterker, hun gebrek aan ontzag voor de wet siert hen, ook als het doel waarom ze de wet tarten hen helemaal niet siert.
En die ontwrichting? Afgelopen week legden spoorwegarbeiders in Groot-Brittannië enkele malen het treinverkeer stil met een staking. Dat was ook ontwrichting van het verkeer, dat gaf ook overlast. Maar de stakers voeren een rechtvaardige strijd, tegen ontslagen en voor een loon dat de prijsstijgingen tenminste een beetje weet bij te houden. Ontwrichting op zichzelf ga ik de actievoerende agrariërs dus niet verwijten. Integendeel: als onze sociale strijd wat meer ontwrichtende elementen had, had onze strijd mogelijkerwijs wat meer effect. Het probleem van de Klimaatmars van 19 juni was wat mij betreft dat die lang niet ontwrichtend genoeg was.
Natuurlijk hoor je te kijken hoe je ontwrichting tot stand brengt. Een file veroorzaken is een ding. Geen ambulances doorlaten wordt iets anders. En daar naderen we de probleemkanten van de actievormen waar deze ondernemers zich van bedienen. Met hun tractoren hielden ze niet alleen het verkeer op. Met roekeloos en onverantwoordelijk gedrag riskeerden ze ook ernstige ongelukken, van zichzelf – and I don’t care – maar ook van anderen. Gier op de weg laten lopen en daarmee de rijbaan spekglad maken, is daar een voorbeeld van. Veel van wat deze agrarische ondernemers in actie doen gaat verder dan vertraging en overlast veroorzaken. Hier en daar gaat het echt om het in levensgevaar brengen van andere weggebruikers die daarmee gewoon als gijzelaars misbruikt worden voor een conflict tussen agrarische ondernemers en het kabinet. Daar is geen excuus voor, daar valt geen begrip voor op te brengen. Ja, de boeren zijn boos. Ik ben ook wel eens boos. Maar daarom ga ik nog niet willekeurige medemensen het leven zo zuur maken dat hun gezondheid gevaar loopt en erger.
Verachtelijk
Totaal verachtelijk is de manier waarop de heren hun woede afreageren op niet-menselijke levende wezens. Zo kapten een aantal van hen honderd knotwilgen, zodanig dat ze het niet gaan overleven. Een van de deelnemers aan deze heldendaad: ‘het is zonde van de bomen, maar nog veel erger voor de bedrijven’.(1) Alsof de redding van die bedrijven gediend is met de dood van deze bomen. Alsof bedrijven waarvan de eigenaars zich zo asociaal gedragen, het ook maar een seconde verdienen om gered te worden. Ik zou via dezelfde logica op mijn beurt honderd boerderijen in de fik kunnen steken met als excuus: ‘het is zonde van die boerderijen, maar nog veel erger voor die bomen’. Immers, de eigenaar van zo’n boerderij zal verzekerd zijn voor de schade, en komt zelf levend weg. Die boom is gewoon reddeloos onherroepelijk dood. En wat mij betreft geldt categorisch en onvoorwaardelijk: je kapt geen bomen om je gelijk te halen of je punt te maken! Je kapt sowieso geen bomen zonder zeer goede redenen, en dan nog bedenk je je drie keer of het echt niet anders kan, en vraag je de boom om vergeving als het zo ver moet komen. Bomen zijn onze vrienden en beschermers, die respecteer je.
Totaal verachtelijk is ook de stunt die een aantal tractorbestuurders uithaalden in natuurgebied Korenburgerveen bij Winterswijk, een terrein vol zeldzame planten en bijzondere vogels. Ze reden daar rond met gier in de aanslag.(2) Alleen al het idee dat die gier in het gebied was terecht gekomen, per ongeluk of expres, bezorgt me een koude rilling. En alleen al de aanwezigheid van zoveel lawaaiapparaten en luidruchtige bestuurders ervan is een verstoring van precies de rust die vogels en andere dieren in het gebied zo hard nodig hebben. Het kan me niets schelen dat dit soort acties tegen de wet zijn. Het kan me schelen dat dit soort acties de medebewoners van deze planeet verstoren, bedreigen en in levensgevaar brengen. Dit is agressie tegen de natuur, en daarmee tegen ieder van ons als deel van die natuur. Als er in Nederland natuurbeschermers bestonden, dan was menige tractor via sabotage onklaar gemaakt en menige boer verjaagd al voor die het terrein had weten binnen te dringen. Ja, het type directe actie tegen deze tractorvandalen waar ik voor pleit is ook illegaal. Jammer dan voor de legaliteit.
De dubbele maat
Inmiddels hebben de tractoracties de proporties aangenomen van een soort opstand. Afgelopen avond, 28 juni 2022, belaagden agrarische ondernemers met hun voertuigen de woning van minister van stikstof Van der Wal. Die was niet thuis, maar gezinsleden wel.(3) Die zijn dus – niet voor het eerst – door dit slag agrariërs de stuipen op het lijf gejaagd. Ook dat is verachtelijk gedrag. Ruzie met de minister is een ding. Maar laat haar kinderen er buiten.
Wat opvallend veel verontwaardiging wekte hierbij, is de aanval die deze agrarische knokploegen openden op de aanwezige politie – een politie die de afgelopen dagen uitblonk in nauwelijks ingrijpen, hooguit wat boetes en slechts een enkele weggesleepte tractor. Zoals zovelen al vaststelden: dat gaat bij klimaatacties vaak wel anders! Nog vorige week arresteerden agenten 22 klimaatactivisten van Extinction Rebellion (XR) die eventjes een deel van een gebouw van de Belastingdienst bezet hadden. Mooie actie van XR trouwens. Op exact diezelfde dag konden agrarische tractorploegen vrijwel ongehinderd stukken snelweg bezet houden, zonder dat er van serieus politieoptreden sprake was. Vervuiling proberen te stoppen met een kleinschalige vrij vriendelijke actie? Arrestatie! Vervuiling willen verdedigen met agressieve wegblokkades? Een vriendelijke vermaning, soms een boete als de politie ergens wat motivatie weet te vinden om zich een beetje in te spannen. Pas nu agenten zelf grof door agro-actievoerders wordt getrotseerd en aangevallen, verandert de houding van die politie een beetje.
Die dubbele maat is stuitend. Maar laten we de zaken wel goed stellen. Wat hier verwerpelijk was, is het harde optreden van politie tegen klimaatactivisten. Het is verkeerd om voor een net zo hard optreden tegen deze boeren te pleiten, hoe verwerpelijk ik de doelen en een deel van de middelen van die agrariërs ook vind. Door stevig optreden tegen deze rechtse griezels nu toe te juichen geven we de politie extra legitimiteit, en maken we hun harde optreden tegen ons en onze vrienden straks weer geloofwaardiger. Die lol moeten we de politie dus niet gunnen. Dat mensen door het agressieve optreden van agrariërs met hun tractoren om harde onderdrukking van die tractorbrigadiers gaan roepen, en zelfs om legerinzet vragen, is juist een van de reactionaire effecten die de huidige agrarische opstand heeft. Roepen om politiegeweld en repressie is nooit een goed idee. De staat die dat geweld hanteert is immers altijd honderd keer meer onze principiële vijand dan dat ze nu eventjes de tactische tegenstander van deze tractorterroristen is.
Tractorterroristen helpen staatsterroristen
Ik wil nog wel verder gaan. Het feit dat intussen deze agrariërs gericht politieauto’s aanvallen en politieblokkades doorbreken is op zich geheel niet verkeerd. Je zou willen dat precies dit soort middelen wat gangbaarder waren, maar dan graag gehanteerd door mensen aan onze kant, tegen een beleid, systeem en bijbehorende machthebbers dat echt fout is, door mensen met bedoelingen die radicaal en bevrijdend zijn, niet reactionair en verwoestend zoals de bedoelingen van de agrarische opstand overduidelijk zijn. Prima dat de boze agrariërs de politie in de problemen brachten!
Helemaal niet prima dat ze daarmee gezinsleden van een minister belaagden en natuurverwoesting ruim baan proberen te geven. Ook helemaal niet prima dat ze door hun agressieve reactionaire gedrag de sympathie voor politie – een sympathie die ik graag ver beneden het nulpunt zou zien – hebben doen groeien. In die zin helpen de tractorterroristen feitelijk de staatsterroristen: door de politie als aangevallen partij over te laten komen waar we vooral begrip en waardering voor moeten hebben. Niks daarvan. Dat de actievoerende agrariërs met hun tractors agressieve aso’s zijn, maakt de politie die tegenover ze staat nog niet tot helden, op sokken of anderszins.
De agrariërs met hun natuurverwoestende, op bekrompen ondernemersbelang gerichte acties, en hun supportnetwerk in de agrobusiness, zijn de vijand. Ze bedrijven pro-kapitalistische actie. De politie, het leger en de staat waar die deel van uitmaken zijn de andere vijand. Ik zie niet waarom we tussen deze twee vijanden een keus zouden hoeven maken.
Noten:
2 ‘Boeren verzamelen met tractoren in natuurgebied Winterswijk’, Transport Online, 27 juni 2022
4 ‘22 arrestaties bij protest Extinction Rebellion in hoofdkantoor Belastingdienst’, NOS, 22 juni 2022
Ook verschenen bij Egel
